αποσπασμα από το κειμενο:
Η πολιτικη εναντια στην ηθικη (3 απο 3)
Φεβρουάριος του 1999 , Jean-Louis Rocca
Οι προϋποθέσεις για μια πολιτική κριτική
31Απέναντι σ’ αυτές τις ψευδο-κριτικές,
είναι σημαντικό να δείξουμε τις πτυχές, ταυτόχρονα μικρές και φιλόδοξες, της εκδήλωσης
μιας αναγκαίας πολιτικής στιγμής. Μικρές γιατί
μια πραγματική πολιτική δραστηριότητα δεν έχει σκοπό να λύσει όλα τα προβλήματα
της ανθρώπινης ζωής. Αν, από
τύχη, ένας νέος πολιτικός χώρος δημιουργηθεί, ούτε η πολυπλοκότητα και τα
βάσανα της ερωτικής ζωής, ούτε τα βάσανα της καθημερινής ζωής (τα ψώνια και το
νοικοκυριό) θα εξαφανιστούν. Η αμφισημία κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, τόσο
πηγή ηδονής όσο και πόνου (και συχνά του πόνου μέσα στην ηδονή και αντίστροφα)
δεν έχει κανένα λόγο να δώσουν τη θέση τους σε μια κάποιου είδους νιρβάνα. Η
ευχαρίστηση η πιο έντονη δεν έρχεται συχνά να σταματήσει τον πόνο;
32Η δυσκολία των κοινωνικών σχέσεων (των
ενηλίκων μεταξύ τους, των γονιών και των παιδιών, των ανδρών και των γυναικών,
κλπ..) αναμφίβολα θα συνεχιστεί. Ευτυχώς,
όμως, γιατί η επίλυση των ασαφειών και των αντιφάσεων της ζωής αναφέρεται σε
έναν υπερβατικό φορέα ενοποίησης και καταπίεσης. Ο πολιτικός
χώρος πρέπει να είναι έξω από αυτό το προσωπικό πλαίσιο να μην αξιώνει την
«διαχείριση» της ιδιωτικής ζωής. Αυτό που άπτεται
του ατόμου, των ιδιωτικών του σχέσεων με τις αγάπες του, τα παιδιά του, τους
φίλους του, δεν πρέπει να διαχειρίζεται από το κοινωνικό ή την πολιτική. Η πολιτική δεν
πρέπει να παρεμβαίνει σε αυτόν τον τομέα παρά μόνο από την στιγμή που η
συμμετοχή καθενός σε ένα χώρο αποφάσεων από κοινού σε κοινά θέματα τίθεται υπό
αμφισβήτηση.
33Από την άλλη πλευρά, η αναφορά σε ένα πολιτικό
χώρο είναι πολύ φιλόδοξη, δεδομένου ότι δεν διεκδικεί πλέον την ένταξη μιας
μειονότητας ή μιας σεξουαλικής πρακτικής, δεν προωθεί τα κοινωνικά συμφέροντα
που, μέχρι τότε, δεν θεωρούνταν
αντιπροσωπευτικά από την θεσμική εξουσία. Πρέπει να
αμφισβητήσει την ίδια τη βάση της εξουσίας, ή διαφορετικά την ίδια την αρχή της
αντιπροσώπευσης των κοινωνικών συμφερόντων. Θα πρέπει να
αντιταχθεί στο σχηματισμό ομάδων συμφερόντων που υπερασπίζουν τις ανάγκες των
μελών τους, και να ενθαρρύνει τη σκέψη και τη δράση από την άποψη του κοινού
συμφέροντος. Έτσι, ο αγώνας για την ισότητα των συνθηκών, κατά του κοινωνικού ή
γεωγραφικού διαχωρισμού εξακολουθεί να είναι κατώτερος από την πολιτική κριτική,
γιατί η απαίτηση, αυτοί που έχουν λιγότερα να έχουν όσα και οι άλλοι, αφορά μια
αναγνώριση της λογικής των κοινωνικών συμφερόντων και ως εκ τούτου της λογικής
της εξουσίας. Αν πάρουμε τον τομέα της
εκπαίδευσης ως ένα παράδειγμα, η διεκδίκηση για επιπλέον θέσεις ή πιστώσεις
(όπως στην περίπτωση του Seine-Saint-Denis ή του φοιτητικού κινήματος)
θυσιάζεται στην κοινωνική διεκδίκηση, διότι δεν είναι παρά η εκδήλωση μιας
επιθυμίας να δούμε να αναγνωρίζονται κοινωνικά συμφέροντα έως τώρα
περιφρονημένα. Έχουν κατά κάποιο τρόπο συνεχίσει να παίζουν το παιχνίδι του
καυγά για τα «μέσα» εν όψη ενός «στόχου» (ακαδημαϊκή επιτυχία), η οποία,
επιπλέον, γίνεται όλο και πιο μυθική. Τα πραγματικά
πολιτικά ζητήματα, όπως η αρχή της κοινωνικής ιεραρχίας που περιλαμβάνονται στο
στόχο της ακαδημαϊκής επιτυχίας, δεν έχουν αντιμετωπιστεί.
34Σε ένα άλλο τομέα, αν ο αγώνας των ανέργων
οδηγεί στην αναγνώριση από την κοινωνία, μέσω του κράτους, της νομιμότητας των
συμφερόντων των ανέργων, δεν είναι πλέον παρά ένας μεμονωμένος κοινωνικός αγώνας
και δεν έχει πλέον κανένα πολιτικό βάρος. Αυτό που θα
ήταν πολιτική είναι να υποστηριχθεί η αμφισβήτηση της εργασίας ως ένα σύστημα
υποταγής σε μια αρχή, είτε πρόκειται για το αφεντικό (χθες) ή το κράτος
πρόνοιας σήμερα. Σε γενικές γραμμές, οποιαδήποτε διεκδίκηση
με στόχο την υπεράσπιση ενός δικαιώματος ή την απόκτηση ενός δικαιώματος δεν
είναι πολιτική. Πράγματι, ο νόμος είναι εξ ορισμού
ένα σύστημα ιεράρχησης δίνοντας προνόμια (δικαιώματα) σε κάποιους σε βάρος
άλλων. Έτσι, τα δικαιώματα των ημεδαπών
αποκλείουν τους αλλοδαπούς. Επιπλέον, η επιβολή του νόμου είναι εξωτερική του
νόμου και εξαρτάται ουσιαστικά από την επιρροή των κοινωνικών συμφερόντων. Ο
αντικειμενικός χαρακτήρας της κατάστασης (να κρίνουμε μια πράξη) είναι ένας
μύθος. Ο καθένας ξέρει ότι οι καταγγελίες
ταξινομούνται και καταγράφονται σύμφωνα με την προσωπικότητα του ενάγοντος ή
του υπόπτου και τις πολιτικές σκοπιμότητες της στιγμής (ισορροπία των
κοινωνικών συμφερόντων, εκλογική περίοδος, κ.λπ.) .. Η έκταση και
η πολυπλοκότητα της νομοθεσίας πάνε χέρι-χέρι με την προσωποποίηση και την
πολυπλοκότητα (συνυπολογισμός πολλαπλών συμφερόντων) της εφαρμογής του. Το αμερικανικό
παράδειγμα δείχνει με γελοιογραφικό τρόπο μια τάση της δικαιοσύνης να γίνει ένας
απλός τόπος διαμεσολάβησης. Πολλές υποθέσεις
δεν κρίνονται ή κρίνονται γρήγορα γιατί διαπραγματεύονται εκ των προτέρων
μεταξύ των δικαστών και των κατηγορουμένων. Είναι σύνηθες
να μειώνουν τη βαρύτητα του εγκλήματος με αντάλλαγμα την πλήρη ομολογία. Προφανώς, η
έκβαση των διαπραγματεύσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπικότητα του
κατηγορουμένου και τους οικονομικούς πόρους του. Το δικαίωμα διαιωνίζει
επομένως τις ανισότητες τμηματοποιώντας τες (επιτρέποντας σε κάποιους
αποκλεισμένους να ενταχθούν), με την κατάργηση ορισμένων για να ξαναδημιουργήσει
άλλες. Πρέπει να εξετάσουμε τα δικαιώματα
για αυτό που είναι, μια αναγνώριση από το κράτος της αντιπροσωπευτικότητας μιας
ομάδας συμφερόντων, συχνά, επίσης, ενάντια στις γνώμες της
κοινωνίας27 . Αποκαλύπτουν μια επιθυμία για
τον περιορισμό της μη προβλεψιμότητας των κοινωνικών σχέσεων (relations) με την δημιουργία κοινωνικών σχέσεων (rapports) προς όφελος μεμονωμένων κοινωνικών
συμφερόντων. Δεν πρόκειται εδώ να εξετάσουμε
αυτές τις διεκδικητικές δράσεις με περιφρόνηση ή συγκατάβαση, στερώντας τους
την ετικέτα «επαναστατικές». Άλλωστε,
είναι μερικές φορές, επαναστατικές, επειδή μπορούν να αλλάξουν ριζικά την
κατάσταση κάποιων ανθρώπων. Πρόκειται
απλά να επιβεβαιώσουμε τον μη πολιτικό χαρακτήρα τους. Στόχος τους
είναι να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των ατόμων και ως εκ τούτου αποτελούν μέρος
της ενσωμάτωσής τους. Επιτρέπουν 28 στον καθένα να ζήσει καλύτερα τις
σεξουαλικές σχέσεις και την αγάπη του, να επιβιώσει οικονομικά, να βελτιώσει το
περιβάλλον του. Αυτές οι διεκδικητικές δράσεις
άπτονται επομένως σ’ αυτό που είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής όλων μας,
συμπεριλαμβανομένων των πιο επαναστατών, το μέρος που επιτρέπει σε όλους να χαρούν
μια σειρά από απολαύσεις, παρά την "αλλοτρίωση". Με τον
κίνδυνο της αποκοπής του από τη ζωή, κανείς δεν μπορεί να είναι ολοκληρωτικά
στραμμένος σε κάθε στιγμή προς την πολιτική δράση ή την κριτική σκέψη. Αντίθετα, κάθε
πολιτική δράση, κάθε σκέψη απαιτεί να συμμετέχουμε ενεργά στη ζωή, δηλαδή, να
διαθέτουμε μια ιδιωτική ζωή, να έχουμε υλικές ανησυχίες 29 . Αυτό που
είναι απαραίτητο αντίθετα, είναι να εξετάζουμε αυτές τις ζωτικές ανησυχίες ως
μια απλή βάση που επιτρέπει να έχουμε μια σκέψη και μια πολιτική πρακτική που
ξεπερνά αυτή τη βάση.
35Μπορούμε, βεβαίως, απλά να ενταχθούμε σε
αυτό τον καθαρό χώρο, αλλά τότε πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε πολιτική επιθυμία
και να επωφεληθούμε από τη ζωή όπως είναι. Όχι μόνο η
διεκδίκηση μιας ριζικής αλλαγής και ο περιορισμός σε μια καθαρά κοινωνική δράση
φαίνονται να είναι εντελώς αντιφατικά, αλλά αυτή η προσέγγιση στερείται σαφώς αποτελεσματικότητας. Για την
προώθηση της ισότητας των φύλων ή ακόμα και την βελτίωση της κατάστασης των
αλλοδαπών και των ανέργων είναι καλύτερα να συνηγορήσει κάποιος στο πλαίσιο του
Σοσιαλιστικού Κόμματος και να συστήσει ένα λόμπι, ή διαφορετικά να δράσει στην καρδιά του κοινωνικοποιημένου
κράτους παρά να δράσει σε κάποιες μικρές ριζοσπαστικές ομάδες. Δεν θα ισοδυναμούσε
με προδοσία, αλλά με συνειδητοποίηση ότι η επιθυμία να αλλάξει τη ζωή περνά μέσα
από μια ενέργεια πάνω στη ζωή. Φυσικά, σε
αυτόν τον τομέα δεν τίθενται όλα επί ίσοις όροις. Ορισμένες
διεκδικήσεις - όπως είναι η διάλυση του γεωγραφικού διαχωρισμού – μπορούν να
εμφανιστούν σε κάποιο σημείο ως στοιχείο της πολιτικής αμφισβήτησης, διότι
τονίζουν την κυριαρχία ορισμένων κοινωνικών συμφερόντων και την καθαρά μαγική πτυχή
της δημοκρατικής ισότητας. Άλλες, όπως
τα PACS στοχεύουν
μόνο να καθαγιάσουν τα συμφέροντα που έχουν ήδη εδραιωθεί.
36Αντιθέτως, η θέληση να αλλάξει ο κόσμος -
με την έννοια της δημιουργίας ενός άλλου κόσμου μεταξύ των ανθρώπων, ενός άλλου
τρόπου οργάνωσης της κοινής ζωής - απαιτεί πέρασμα μέσα από μια πολιτική δράση. Δεν πρέπει
πλέον να δώσουμε στο άτομο μια απόλυτη αξία, με αφετηρία τους ατομικούς
προσδιορισμούς για να καθιερωθεί στη συνέχεια ένα κοινωνικό πλαίσιο, αλλά αντίθετα
να αντιληφθούμε ότι η βάση για την ύπαρξη του ατόμου (δηλαδή, το γεγονός ότι
υπάρχει για τους άλλους) βασίζεται στις κοινωνικές σχέσεις του. Με άλλα
λόγια, είναι μέσα από τα μάτια των άλλων το ότι υπάρχουμε πραγματικά. Φυσικά, η καθαρά
εσωτερική ζωή του ατόμου υπάρχει, αλλά δεν αφορά παρά μόνο αυτό το άτομο, σ’
αυτό το στενό πλαίσιο δεν υπάρχει για τους άλλους. Η μόνη
πραγματικότητα είναι αυτή που η Hannah Arendt ονομάζει δίκτυα κοινωνικών
σχέσεων. Όπως έχουμε δει αυτή η πρώτη ύλη είναι
τόσο περίπλοκη ώστε να μη μπορεί να «διοικείται» από ένα πολιτικό χώρο και δεν
μπορεί να δώσει την άμεση γέννηση ενός πολιτικού χώρου. Η εξύμνηση
του αμεσοτισμού είναι η λήψη του ρίσκου μιας συνεχούς μεταβολής των κοινωνικών κανόνων,
μιας αστάθειας των ισορροπιών μεταξύ των κοινωνικών συμφερόντων, μιας αέναης
υπαγόρευσης των πάντα ανεκπλήρωτων ατομικών επιθυμιών. Αυτό που πρέπει
να θεμελιωθεί, είναι οι αρχές της συμβίωσης και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων που
αρνούνται τα κοινωνικά συμφέροντα και επιβεβαιώνουν το κοινό συμφέρον, δηλαδή το
συμφέρον καθενός όπως ορίζεται από τις σχέσεις του με τους άλλους. Όσο για τις
επιθυμίες, τις χαρές, τα ατομικά συμφέροντα, δεν περιλαμβάνονται στον πολιτικό
χώρο, με την προϋπόθεση ότι δεν θέτουν σε κίνδυνο το κοινό συμφέρον.
37Υπάρχει δυνατότητα πολιτικής δράσης απέναντι
σε μια κατάσταση κατά την οποία το γεγονός ότι οι πολιτικές αποφάσεις καθορίζεται
συστηματικά από την αντιπαράθεση των κοινωνικών συμφερόντων, φαίνεται αποδεκτή
από όλους; Ομολογώ πως είναι δύσκολο να δοθεί
μια απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ωστόσο, μου
φαίνεται ότι δύο στοιχεία πρέπει να προβληθούν. Το πρώτο
είναι η σημαντική αύξηση της ανασφάλειας της ζωής. Ενώ η εγγύηση
μιας κάποιας ασφάλειας φαίνεται να είναι απαραίτητο αντιστάθμισμα στα συστήματα
της πολιτικής κυριαρχίας, και ειδικά στην κλασική καπιταλιστική κοινωνία στην παραγωγική
περίοδο 30 , υπάρχει
μια ισχυρή αμφισβήτηση της αρχής αυτής. Η ανασφάλεια
επηρεάζει όλους τους τομείς, το εισόδημα, τη στέγαση, της προοπτικές κοινωνικής
προώθησης, καθώς και τις πολιτιστικές πρακτικές, τις βεβαιότητες που επηρεάζουν
τις άμεσες κοινωνικές σχέσεις. Αυτή η
αμφισβήτηση των ίδιων των θεμελίων της άμεσης ζωής, που δεν μπορεί να βασίζεται
παρά σε ορισμένες βεβαιότητες, μπορεί να οδηγήσει κάποια άτομα να επικρίνουν
τις αρχές της σημερινής κοινωνικής οργάνωσης και όχι πλέον μόνο να
διαμαρτυρηθούν για τις ατέλειες και τις αδικίες του. Έτσι, η οπισθοχώρηση της
έννοιας της δημόσιας υπηρεσίας στις υποθέσεις του κράτους μπορεί να οδηγήσει
ορισμένους να εξετάσουν τη δυνατότητα καθορισμού ενός δημόσιου συμφέροντος έξω
από το κοινωνικοποιημένο κράτος.
38Το ενδιαφέρον του κινήματος το 1995, βασίζεται
στο γεγονός ότι συγκέντρωσε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών συμφερόντων (δίπλα σε ένα
μεγάλο αριθμό από μη-κοινωνικά συμφέροντα) και ότι, επομένως, υπερέβη την
μεμονωμένη διεκδίκηση. Αλλά δεν είναι εξαίρεση, επίσης, ότι οι παραδοσιακές διεκδικητικές
δράσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια πολιτική δράση. Έτσι, η
συνειδητοποίηση από τους ανέργους του «αυτο-κατασταλτικού» χαρακτήρα των
διεκδικήσεων που περιστρέφονται γύρω από την εργασία για όλους ή της «εκπροσώπησης»
των ανέργων είναι ένα σημείο εξαιρετικά θετικό. Στο πλαίσιο
αυτό, είναι επομένως απαραίτητο να εμποδίσουμε την διεκδικητική δράση να
μετατραπεί σε ομαδοποίηση συμφερόντων και τελικά σε λόμπι. Η διαμεσολαβοποίηση
είναι ένας δείκτης αυτής της σταδιακής ολίσθησης, η ικανότητα "θεαματικοποίησης"
είναι σήμερα μια ουσιαστική πηγή ισχύος για τα λόμπι. Η άρνηση της
διαμεσολάβησης δεν είναι προφανώς μια άρνηση να γίνει ορατό, να γίνει δημόσιο
ένα κίνημα, αλλά οι κατάλληλες μορφές "δημοσιότητας" παραμένουν προς
εξερεύνηση. ▪
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου