Συμπλήρωμα # 5 στον τεύχος 19
Φεβρουάριος
2019 , Temps critiques
- Sur le mouvement des Gilets jaunes
- Sur cette révolte en général et sur celle des Gilets jaunes en particulier
- Une tenue jaune qui fait communauté
- Ce qui dure dans la lutte des Gilets jaunes
Από τις πρώτες καταλήψεις των κυκλικών κόμβων, των διοδίων των
αυτοκινητοδρόμων, των εμπορικών ζωνών, τις διαδηλώσεις των δρόμων και των πλατειών,
τα εμβλήματα της Γαλλικής Επανάστασης είναι παρόντα και προωθούνται από τα
Κίτρινα Γιλέκα. Οι τρίχρωμες σημαίες, τα φρυγικά σκουφιά, οι γκιλοτίνες και τα
τραγούδια της Μασσαλιώτιδας έδωσαν τον τόνο και τον παλμό στις διάφορες μορφές
αγώνα. Στις συναντήσεις και στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφορούν στρατηγικά
συνθήματα και τρόποι πολιτικής δράσης, τα οποία στην πλειοψηφία αναφέρονται
στις κρίσιμες στιγμές της Γαλλικής Επανάστασης: σημειωματάρια παραπόνων, καθαίρεση
1
του προέδρου-μονάρχη, συνελεύσεις πολιτών, κατάργηση των ενδιάμεσων οργάνων,
άμεση δημοκρατία, λήξη της φορολογικής αδικίας, ο έλεγχος των εκλεγμένων
αξιωματούχων και μείωση της αμοιβής τους, κάλεσμα να σχηματίσουν συστατική
εξουσία, ένωση πατριωτών για την υπεράσπιση του έθνους κλπ.
Αυτή η αναφορά έχει επανειλημμένα επισημανθεί,
περιγραφεί και σχολιασθεί. Όμως αυτό πιο συχνά έχει γίνει ως συμβολική σχέση
περισσότερο από πραγματική, ως νοσταλγία,
στην καλύτερη περίπτωση ως πολιτική ώθηση που δόθηκε στον αγώνα. Ωστόσο,
προκύπτουν δύο αποφασιστικά ερωτήματα για την αναφορά των Κίτρινων Γιλέκων στη
Γαλλική Επανάσταση και τα οποία σπανίως έχουν ληφθεί υπόψη:
- Πέρα από τις ιστορικές αναφορές
της Γαλλικής Επανάστασης, ποια αξία θεωρείται κοινή μεταξύ αυτών των δύο
στιγμών; Θεωρούμε ότι είναι η αξία της οικουμενικότητας που βρίσκεται στην
καρδιά αυτών των δύο στιγμών. Μια φιλοδοξία προς την καθολικότητα της
ανθρώπινης κοινότητας.
- Το δεύτερο ερώτημα αναφέρεται
ακόμη σπανιότερα σε σχέση με αυτή την νοσταλγία για την γαλλική επανάσταση από
την πλευρά των κίτρινων γιλέκων. Γιατί η Γαλλική Επανάσταση είναι η μία και μόνη
αναφορά από τις προηγούμενες επαναστάσεις; Γιατί οι εργατικές, προλεταριακές,
«κομμουνιστικές» επαναστάσεις του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα είναι
σχεδόν αδύνατες αναφορές για το κίνημα των κίτρινων γιλέκων;
Η καθολικότητα των κοινών των "παραγκών"
Αν σκεφτούμε τους πρώτους τρεις μήνες της ύπαρξης του κινήματος των κίτρινων
γιλέκων, η στιγμή που η διάσταση της καθολικότητας της ανθρώπινης κοινότητας
εκδηλώθηκε με τη μεγαλύτερη ένταση ήταν αυτή των καταλήψεων των κυκλικών
κόμβων. Αν και λιγότερο ρητή, αυτή η φιλοδοξία έχει επίσης εκφραστεί στον
έλεγχο των διοδίων των αυτοκινητόδρομων και στις παρεμβάσεις στα σούπερ μάρκετ.
Το ότι η πρωτοβουλία για τον αγώνα στους κυκλικούς κόμβους έχει συντονιστεί
στα κοινωνικά δίκτυα δεν στερεί το κίνημα των κίτρινων γιλέκων αυτής της
ανθρώπινης αλληλεγγύης που του δίνει την δύναμή του. Στον περιορισμένο αλλά
στρατηγικό χώρο των κυκλικών κόμβων, σε αυτήν την κοινότητα που ζούσε στις πρόχειρες
"παράγκες" που χτίστηκαν εκεί, αναδύθηκε μια απελευθέρωση του λόγου
των πάντα αγνοημένων και συχνά περιφρονημένων πολιτών και αποφασιστική δράση να
τον κάνουν να ακουστεί.
Φορώντας τα γιλέκα τους, γυναίκες και άνδρες, οργανώθηκαν για να μπλοκάρουν
ή να φιλτράρουν την οδική κυκλοφορία και με αυτόν τον τρόπο μοιράζονταν τις
συνθήκες της επισφαλούς ζωής τους, της άδικα φορολογημένης και αόρατης για την
κρατική εξουσία και τα δίκτυά της.
Σε αυτές τις ανταλλαγές απόψεων σχετικά με την σκληρή καθημερινή ζωή, αλλά
και τις δυνατότητες μιας άλλης κοινωνίας και μιας άλλης ζωής, σ’ αυτά τα κοινά
γεύματα, στην υποδοχή των αλληλέγγυων περαστικών ή την άμυνα εναντίον εχθρικών
αυτοκινητιστών, επιβεβαιωνόταν σταθερά μια καθολική φιλοδοξία στην ανθρώπινη
κοινότητα. Τίποτα άλλο από αυτή την προσδοκία για μια «Δημοκρατία της
ανθρώπινης φυλής» που ανακηρύχθηκε από τον Ανάχαρσις Κλουτς, Πρώσο αθεϊστή που αποκαλούταν «ρήτορας της ανθρώπινης
φυλής», έγινε τιμώμενος πολίτης από τους επαναστάτες Γιρονδίνους το 1792 και στη
συνέχεια στάλθηκε στη γκιλοτίνα το 1794 από τον θεϊστή Ιακώβ Ροβεσπιέρο όχι
χωρίς προηγουμένως να τον αποκλείσει από την Εθνοσυνέλευση ως "ξένο προς το
έθνος".
Τα συνελευσιακά και
κοινοβουλευτικά αδιέξοδα
Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων γενικεύεται, η συλλογική λήψη αποφάσεων για
την οργάνωση του αγώνα γρήγορα γίνεται μια κρίσιμη επιταγή, μια πολιτική
αναγκαιότητα που δεν παύει να δημιουργεί εσωτερικές εντάσεις. Πώς να συζητήσουν
για τη συνέχιση του αγώνα; Πώς να συντονίσουν τις διάφορες προτάσεις; Με ποια
μέσα επικοινωνίας: κοινωνικά δίκτυα, τοπικές συνελεύσεις, ανάπτυξη
"κίτρινων μέσων ενημέρωσης";
Ορισμένοι παρατηρητές - ιδιαίτερα οι πολιτικοί επιστήμονες που επελέγησαν
ως «εμπειρογνώμονες» από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης - έχουν γράψει ότι η
συλλογή και η επεξεργασία των προτάσεων δράσης και η ιεράρχηση των πολιτικών
στόχων που επιδιώκονται γίνονται μέσα σε αδιαφάνεια, εν απουσία διαβουλεύσεων
και εν μέσω αντιφατικών συζητήσεων.
Όσον αφορά την αδιαφάνεια, η κριτική δεν είναι αποδεκτή όταν προφανώς τα
πρακτικά των συζητήσεων μιας συνέλευσης ή τα αποτελέσματα μιας διαβούλευσης
μέσω του διαδικτύου είναι άμεσα διαθέσιμα στις διάφορες πλατφόρμες του
κινήματος.
Η κριτική για την απουσία ή ανεπάρκεια των συζητήσεων κατά τη λήψη μιας
απόφασης απαιτεί περαιτέρω ανάλυση. Η κριτική αυτή έχει ασκηθεί, για
παράδειγμα, από μια ιστορικό, την Sophie Wahnich σε ένα άρθρο με τίτλο:
"Ένας λαός σε συνεχή διαβούλευση: η σωστή λύση 2
".
Η συντάκτρια λαμβάνει ως σημείο εκκίνησης τη δήλωση του Σαιν Ζυστ σχετικά
με τον έλεγχο του θυμού του λαού μέσω της διαβούλευσης και της αντιφατικής
συζήτησης. Μόνο ο ελεύθερος λόγος του καθενός που αντιπαραθέτει τις ιδέες του
με εκείνες των άλλων οδηγεί σε μια "συλλογική νοημοσύνη απαραίτητη για την
επανίδρυση δίκαιων νόμων". Όμως η S. Wahnich προσθέτει αμέσως την απόλυτη
προϋπόθεση που θέτει ο Σαιν Ζυστ για να εγγυηθεί τη διαβούλευση που θεωρείται
"κατευναστική": την εποπτεία της Εθνικής Φρουράς. Εάν τα άτομα ή οι
ομάδες διαταράξουν την διαβούλευση ή της αντιταχθούν, θα συλληφθούν από την
Εθνική Φρουρά!
Με άλλα λόγια, πίσω από τη ιακωβίνικη ρητορική, είμαστε ενώπιον του
παραδοσιακού κοινοβουλευτικού μοντέλου στο οποίο μια συνέλευση αντιπροσώπων
συζητά στο όνομα του λαού ... για την ευτυχία του. Η αστυνομία του εθνοκράτους
ορίζει και διαχειρίζεται την εθνική συζήτηση που βαφτίζεται σήμερα "Η
μεγάλη συζήτηση".
Το παράδειγμα της Γαλλικής Επανάστασης που έλαβε η S. Wahnich ως πολιτικό
πρότυπο της συζήτησης και ως ιστορική αρχή ξαφνικά γελοιοποιείται.
Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, οι συζητήσεις στη Συντακτική
Συνέλευση και στη συνέχεια εκείνες της Εθνοσυνέλευσης ελέγχονταν από τους
αστούς, είτε ήταν Ρεπουμπλικάνοι Γιρονδίνοι είτε στη συνέχεια Ιακωβίνοι. Στους
συλλόγους και στα τοπικά τμήματα, ο έλεγχος του πολιτικού λόγου βρισκόταν στα
χέρια της επαναστατικής τάξης, εκείνης που ολοκλήρωσε το θρίαμβό της ενάντια στην
βασιλεία: της μπουρζουαζίας.
Έτσι οι Μανιακοί (Enragés) και οι Εμπεριστές
(Hebertists) αποκλείστηκαν από τη συζήτηση από την τρομερή καταστολή στην οποία
οδήγησε ο δεσποτισμός των Ιακωβίνων. Το ρεπουμπλικανικό μοντέλο πολιτικής
συζήτησης διαμορφώθηκε, περιορίστηκε και ποδηγετήθηκε από τους νικητές της
άσκησης κρατικής εξουσίας.
Η χρήση της διαβούλευσης ως μέσου ρύθμισης των κοινωνικών αντιδράσεων
λειτουργούσε μόνο προς όφελος των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων της
θριαμβεύτριας μπουρζουαζίας. Ο θεσμός της διαβούλευσης σε τμήματα, συλλόγους
και κόμματα όπως και στις συνελεύσεις αμφισβητήθηκε μόνο από κινήσεις εκτός της
κατεστημένης δημοκρατικής τάξης: τις λαϊκές ταραχές κατά της ελεύθερης τιμής
του αλεύρου, ενάντια στην φορολόγηση βασικών αγαθών, κατά του νόμου Le
Chapelier, ο οποίος απαγορεύει κάθε ένωση εργαζομένων, μια τάξη που
αμφισβητήθηκε επίσης από τις εξεγέρσεις των Ομοσπονδιών, τον ξεσηκωμό των Βενδέων (Vendeans), την εξέγερση των
"επαναστατριών γυναικών" και των Αβράκωτων (sans-culottes) κλπ.
Η πρακτική των κίτρινων γιλέκων στη συλλογική λήψη αποφάσεων ξεφεύγει σαφώς
από τον συνελευσιακό και το κοινοβουλευτικό μοντέλο. Είναι κυρίως τα κινήματα
που αντιτίθεται στην παρεμβατική εξουσία της μπουρζουαζίας. Καλύτερη από τον
συμβιβασμό της «άμεσης δημοκρατίας», είναι η «άμεση δράση» που θα μπορούσε να
είναι ο καταλληλότερος όρος για να χαρακτηριστεί αυτός ο προσανατολισμός.
Μέσω των κοινωνικών δικτύων καθώς και μέσω συνελεύσεων (δύο μη αντιφατικοί
τρόποι πολιτικής οργάνωσης), το κίνημα των κίτρινων γιλέκων κατόρθωσε να
οδηγήσει τη δράση του σε μια ορισμένη ενότητα. Παρά την προώθηση κάποιων ατόμων
που ορίστηκαν ως Κίτρινα Γιλέκα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και από το
Υπουργείο Εσωτερικών, το κίνημα άντλησε την δύναμή του από το πιο πρωτότυπο από
τα συνθήματά του: κανένας εκπρόσωπος, καμία αντιπροσωπία, κανένας πορτ-παρόλ.
Μια μόνο ενοποιητική αναγνώριση: η κίτρινη.
Η άμεση συνείδηση ενός επερχόμενου από-κοινού είναι το κύριο μονοπάτι που
ακολουθεί ο συλλογικός λόγος των κίτρινων γιλέκων. Μια γενικευμένη συνείδηση
που μετατράπηκε σε επιθετικό λόγο, φορτισμένο με ανθρώπινες δυνατότητες.
Μια και μοναδική επαναστατική
αναφορά: η Γαλλική Επανάσταση.
Όπως έχουμε επισημάνει, το κίνημα των κίτρινων γιλέκων δεν είναι ένας
αγώνας συνδεδεμένος με την εργασία, την σφαίρα της εργασίας, και επομένως όχι
πλέον με την παλιά ταξική πάλη. Τοποθετείται στον σύμπαν του τρόπου ζωής, της
αγοραστικής δύναμης, της καθημερινής μάχης ενάντια στην απλή επιβίωση. Η
κοινωνική του σύνθεση σχολιάστηκε εκτενώς (και από πολλούς αποδοκιμάστηκε!): Οι
βιοτέχνες, οι έμποροι, οι επαγγελματίες των υπηρεσιών και της υγείας, οι εργαζόμενοι
στις μεταφορές και την οικονομική κυκλοφορία, οι εργαζόμενοι μερικής
απασχόλησης του ιδιωτικού τομέα, οι επισφαλείς εργαζόμενοι, οι αγρότες, οι συνταξιούχοι
κ.λπ.
Οι «μόνιμοι υπάλληλοι» του ιδιωτικού τομέα και τα συνδικάτα τους, τα
στελέχη των δημόσιων υπηρεσιών, οι εκπαιδευτικοί, οι διανοούμενοι, οι
καλλιτέχνες και οι ερευνητές, τα στελέχη των μεγάλων πόλεων, τα μέσα
ενημέρωσης, οι πολιτικοί και οι συνδικαλιστές, κ.λπ. έχουν από την αρχή του
κινήματος εκφράσει έντονες επιφυλάξεις και συχνά απόρριψη προς τα κίτρινα
γιλέκα.
Στις σημερινές οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές συνθήκες,
ήταν και εξακολουθεί να είναι αδύνατο για τα Κίτρινα Γιλέκα να συσχετιστούν με
το ιστορικό εργατικό κίνημα. Γιατί; Πρώτον, εξαιτίας των ιστορικών αποτυχιών
του: νικημένο από τους σταλινικούς και εθνικοσοσιαλιστικούς δεσποτισμούς,
συσπειρώθηκε σε διάφορους εθνικισμούς, ενσωματωμένους στον σοσιαλδημοκρατικό κρατισμό,
συναινώντας στους φιλελευθερισμούς.
Δεύτερον, και πρωτίστως, επειδή η δυναμική του κεφαλαίου έχει καταστήσει
την εργατική δύναμη στη διαδικασία αξιοποίησής του μη ουσιώδη και γενικότερα
έχει ενσωματώσει όλες τις παραγωγικές σχέσεις στις παγκόσμιες εξουσιαστικές διαδικασίες.
Με τις οικονομικές αποσυνθέσεις / ανασυνθέσεις που προκλήθηκαν εν μέρει από τις
αποτυχίες των κινημάτων απόρριψης της κατεστημένης τάξης στα τέλη της δεκαετίας
του '60, είναι η πλέον η αναπαραγωγή του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων που αποτελεί
το κεντρικό πολιτικό διακύβευμα. Εδώ και τριάντα χρόνια, αναλύσαμε αυτές τις
ιστορικές αναταραχές που έχουν επίσης μια ανθρωπολογική διάσταση.
Αυθόρμητα, η αναφορά στη Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε τη μοναδική ιστορική
αναφορά για τα Κίτρινα Γιλέκα, διότι μόνο αυτή φέρει τη συλλογική μνήμη μιας
κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής με την οποία μπορούν να ταυτιστούν.
Η αναγνώριση αυτή δεν είναι μόνο συμβολική, καθώς μπορούμε να επισημάνουμε
κάποιες αναλογίες μεταξύ αυτών των δύο πολιτικών στιγμών: την αντιφορολογική
εξέγερση, την απέχθεια για την εξουσία από τα πάνω και το θυμό ενάντια στις
κύριες φιγούρες της, την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και πραγματική ισότητα,
τις διαδηλώσεις στις πλούσιες γειτονιές και στους τόπους της εξουσίας, κλπ. Όμως
το παιχνίδι των αναλογιών σύντομα αποδεικνύεται αρκετά μάταιο διότι ο ιστορικός
κύκλος κυριαρχίας της αστικής τάξης και των αξιών της, που ξεκίνησε δυναμικά η
Γαλλική Επανάσταση, έληξε με την παγκόσμια αποτυχία των τελευταίων
προλεταριακών επιθέσεων της δεκαετίας του εξήντα του εικοστού αιώνα.
Ο κύκλος των επαναστάσεων που έχουν διανύσει την νεωτερικότητα εξαντλείται.
Βρισκόμαστε σε μια άλλη εποχή, αυτή της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας. Μια εποχή,
σίγουρα, πάντα ιστορική, μια εποχή στην οποία πολλοί άνθρωποι αναζητούν τρόπους
διαφυγής από τον σκοτεινό κύκλο της κεφαλαιοποίησης των δραστηριοτήτων τους και
την πλανητική καταστροφή της φύσης.
7 Φεβρουαρίου 2019
Σημειώσεις
1 - Το
σύνθημα " Μακρόν Παραιτήσου" πρέπει να γίνει κατανοητό ως " Μακρόν
αποπομπή" παρά ως "Μακρόν, φύγε, απέτυχες". Αποπομπή, δηλ. εκδήλωση
μιας δυνητικά συστατικής εξουσίας, πρόκληση εναντίον της κοινοβουλευτικής παντοδυναμίας,
κατάργηση της ανώτατης εκπροσώπησης που συνίσταται στην εκλογή Προέδρου της
Δημοκρατίας. Σε αυτό, το κίνημα των κίτρινων γιλέκων αγγίζει τα θεμέλια της
κρατικής ρεπουμπλικανικής τάξης, σύμφωνα με τα οποία είναι παράνομη επειδή βρίσκεται
στα χέρια των παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων και μεγάλων παγκόσμιων ομίλων
όπως η GAFA.
2 - βλ. Libération, 30
Ιανουαρίου 2019: https://www.liberation.fr/debats/2019/01/30/a-popular-constantly-deliberant-the-belle-issue_1706435
3 - Η
ηθοποιός Claire Lacombe, συνιδρύτρια της Επαναστατικής Ρεπουμπλικανικής
Εταιρείας, οδηγεί ένα τάγμα των Ομοσπονδιακών για να επιτεθεί στα Ανάκτορα του
Κεραμεικού (Tuileries). Το 1794, στο πλευρό των Μανιακών (Enragés), φυλακίζεται
με εντολή της Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας για διαταραχή της συνάντησης.
4 - Οι
μαρξιστικές σέχτες δεν έπαψαν να ουρλιάζουν για «διαταξισμό», αυτό το απόλυτο
κακό στην παλαιοντολογική ματιά τους. Έχουμε ήδη αναλύσει πώς αυτή η έννοια δεν
έχει καμία πολιτική σημασία για να κατανοήσουμε το κίνημα των κίτρινων γιλέκων.
Βλέπε Temps critiques , supplément au numéro 19, déc. 2018..
5 - βλ. Το
site Temps Critiques όπου διατίθενται όλα τα γραπτά του περιοδικού http://tempscritiques.free.fr/
6 – Jacques
Guigou et Jacques Wajnsztejn (dir.) La société capitalisée. Anthologie
IV de Temps critiques , Paris, L'Harmattan, 2014 :
http://tempscritiques.free.fr/spip.php?page=ouvrage&id_ouvrage=13
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου