ΚΡΑΤΟΣ-ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Απρίλιος του 2012 , Jacques Guigou

---

Ο πρώτος Λεβιάθαν δεν επαναστατικοποίησε 
 τους υλικούς όρους της παραγωγής,

διότι ήταν αυτός που τους θέσμισε. (...) 
Ο πρώτος Λεβιάθαν  επαναστατικοποίησε τους όρους 
της ίδιας της ύπαρξης, και όχι μόνο 
αυτούς του ανθρώπινου είδους αλλά και όλων των 
έμβιων όντων και της ίδιας της  Μητέρας Γης.

Fredy Perlman, Ενάντια στην Ιστορία, ενάντια στον Λεβιάθαν. (1983)

1Προοθούμενη από  το (σ.μ. περιοδικό) Temps cri­ti­ques  εδώ και δώδεκα χρόνια για να χαρακτηρίσει ένα σημαντικό αποτέλεσμα της ολοποίησης του κεφαλαίου στις σύγχρονες κοινωνικές σχέσεις και ιδιαίτερα της τάσης των θεσμών του έθνους-κράτους να απορροφηθούν σε μια διαχείριση των ενδιάμεσων, η έννοια του κράτους-δικτύου έγινε αντιληπτή με πολλούς τρόπους. Τέθηκε υπό δοκιμή στις εξελίξεις και στα όρια (κυρίως αυτά!) που έχουν εκδηλώσει τα κινήματα στην ιστορία της τελευταίας δεκαετίας, φαίνεται ότι έχει αντιμετωπίσει όχι τις αποφάσεις του «δικαστηρίου της ιστορίας» που, προ πολλού , οι υποστηρικτές του «νοήματος της ιστορίας» επικαλούνται κάθε φορά προκειμένου να δικαιολογήσουν τις παρεμβάσεις τους, αλλά μάλλον τις αρχικές αδυναμίες τους. Η ένσταση που μας έχουν απευθύνει πολλές φορές σύμφωνα με την οποία η κυριαρχία του κράτους – με την μορφή του έθνος-κράτος – συνεχίζει να ασκείται στην κοινωνία που εξακολουθεί να διαιρείται σε τάξεις, και ότι, αν τα δίκτυα συνιστούν πράγματι μια τεχνική και οικονομική δύναμη στο σύγχρονο καπιταλισμό, δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αντιπροσωπεύουν μια νέα μορφή του κράτους. Σ’ αυτή την κριτική, συνηθισμένη στους μαρξιστές ήρθε να προστεθεί η ρεπλίκα των αναρχικών για τους οποίους το κράτος παραμένει πρώτα και κύρια ένας μηχανισμός καταστολής και έτσι η ανάπτυξη των τεχνικών και κοινωνικών δικτύων ενισχύει απλώς αυτή την καταπίεση.

2Είναι πολλοί οι λόγοι - εκτός από τους δικούς μας – για να εμβαθύνουμε και να αποσαφηνίσουμε περισσότερο τη μορφή του κράτους-δικτύου και να επιστρέψουμε  στο πολύ αμφιλεγόμενο ζήτημα της γένεσης του κράτους στις πρωτο-ιστορικές κοινότητες-κοινωνίες. Η υπόθεση διερευνά στη συνέχεια μια αναλογία (και όχι μια ταυτότητα ή μια ισοδυναμία) μεταξύ της σύγχρονος μορφής του κράτους-δικτύου και του κράτους που εμφανίστηκε στην πρώτη του μορφή ως μια ενότητα ανώτερη της κοινότητας αλλά όχι αυτονομημένη από αυτή.

3Η προσέγγιση που θα επιδιωχθεί σε μια μεγαλύτερη έρευνα - η οποία εδώ περιγράφεται μόνο - μπορεί να ταξινομηθεί σε τρία στάδια:

41 - Συνέχιση και εμβάθυνση της ανάλυσής μας για την αποδυνάμωση και την απορρόφηση του έθνους-κράτους στην αμεσοκρατία (immédiatismes) και κονεξιονισμό (connexionnismes) του κράτους-δικτύου.

52 – Εξερεύνηση των σχέσεων αναλογίας και της διαφοράς μεταξύ του κράτους στην πρώτη του μορφή και του κράτους-δικτύου.

63 – Τα χαρακτηριστικά του κράτους-δικτύου στην τρέχουσα παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου υπό το φως της κυριαρχίας που ασκείται από το κράτος στην πρώτη του μορφή.

7Με τον τρόπο αυτό, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι είναι μακριά από μια αμετάβλητη ιστορικότητα, όπως υποστηρίζουν πολύ συχνά τα αναρχικά ρεύματα, το κράτος, σύμφωνα με την έκφραση του Henri Lefebvre είναι μια "μορφή της μορφής" που προσαρμόζεται με τις πολυάριθμες μορφές κυριαρχίας και οργάνωσης της ιστορίας. Ο καπιταλισμός που έχει γεννηθεί μέσα στην μορφή του Βασιλικού-κράτους, ο οποίος μετατρέπεται στην μορφή του έθνους-κράτους, δεν είναι πλέον συμβατός με την μορφή του κράτους-δικτύου;

8Το έθνος-κράτος - εμφανίστηκε στη Γαλλία με την ασυνέχεια της "Μεγάλης Επανάστασης" – εν συνεχεία επαναβεβαιώνεται μετά από κάθε ήττα των αγώνων της κυριαρχούμενης τάξης, γενικεύεται μέχρι τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της αποικιακής αυτοκρατορίας, αναμορφωμένο, ρυθμισμένο , εκσυγχρονισμένο, αποκεντρωμένο, εκδημοκρατισμένο, διαφοροποιημένο, κλπ.., σίγουρα δεν έχει εξαφανιστεί σήμερα. Αλλά δεν είναι πια αυτό που ήταν ... εξακολουθεί να είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε να πούμε αυτό που έχει καταστεί.

9Υπάρχει ακόμα μια κυριαρχία των μεσολαβήσεων του έθνους-κράτους (ή Ομόσπονδων-κρατών, σχεδόν ομόσπονδων ή συμμαχιών κρατών), αλλά δεν είναι μετωπική, εντελώς και αποκλειστικά δεσποτική, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις ειδικές και προσωρινές, που ονομάζονται ακριβώς «κατάσταση εξαίρεσης». Αυτές οι θεσμικές μεσολαβήσεις σχετίζονται με την ρυθμιστική εξουσία του κράτους, αλλά ρυθμίζονται, μετριάζονται και συχνά μεταβάλλονται από τις υφιστάμενες μορφές διαμεσολάβησης του κράτους.

10Στα γραπτά της πρώτης δεκαετίας του, το Temps cri­ti­ques  όρισε ως "κράτος (του) κοινωνικού συνόλου" αυτή τη διαδικασία υποκειμενοποίησης του κράτους, αυτή την εσωτερίκευση των προτύπων του από τα άτομα, με τρόπο ώστε να μπορούν να πουν: "Το κράτος είναι επίσης εμείς."

11Από εξωτερικό και αφηρημένο που ήταν στην ιδανική και απόλυτη μορφή το Χεγκελιανό έθνος-κράτος («Το πιο ψυχρό από τα ψυχρά τέρατα», έγραψε ο φιλόσοφος της Ιένας), το κράτος αναγκάστηκε από τις αντι-θεσμικές αμφισβητήσεις και τους αντι-γραφειοκρατικούς αγώνες να υλοποιηθεί, να γίνει "κοντινό (σ.μ. κράτος της εγγύτητας)", να γίνει καθημερινός πολίτης. Συνδέει τις διάφορες ομάδες συμφερόντων, τα διάφορα λόμπι – τις σηκώνει όταν αποτυγχάνουν – για να οδηγήσει μια εξειδικευμένη πολιτική, όπου μια επέμβαση ονομάζεται "δημόσια υπηρεσία" ή διαφορετικά ένας επαναπροσδιορισμός των ταυτοτήτων ή των προτύπων.

12Πρώτα απ' όλα τεχνικά και οργανωτικά, η μορφή-δίκτυο έχει διευρυνθεί  στο κοινωνικό, στις σχέσεις, στα συναισθήματα και στο προσωπικό. Η μορφή-δίκτυο επέτρεψε τον ιστορικό συμβιβασμό ανάμεσα στο παλιό έθνος-κράτος της αστικής κοινωνίας και το σημερινό κράτος-δίκτυο της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας,- το κράτος-δίκτυο του ολοποιημένου κεφαλαίου.

13Αναφέρουμε εδώ ένα παράδειγμα αυτού του συμβιβασμού, αυτό της δικαιοσύνης. Κυρίαρχη ιστορική λειτουργία του κράτους, η δικαιοσύνη έχει ακόμη τρόπους δράσης που εμπίπτουν στο έθνος-κράτος, αλλά διαμορφώνεται από τις έντονες τάσεις του κράτους-δικτύου. Είτε με την εκτέλεση των ποινών επεξεργασμένων ή διαπραγματευμένων, από την αναγνωρισμένη πρακτική σήμερα στην Γαλλία της "ομολογίας ενοχής" σύμφωνα με το μοντέλο των ΗΠΑ, την εισαγωγή πολιτών σε αστικές επιτροπές ενόρκων είτε ακόμη και με το σχέδιο των δικαιωμάτων των θυμάτων στα ποινικά δικαστήρια, είναι μερικοί μηχανισμοί που δείχνουν την ισχυρή δυναμική τιθάσευσης της δικαιοσύνης.

1. Πριν από το κράτος: εξουσια και ιερο στην ανθρώπινη κοινότητα τησ αμέσοτητασ

14Σύμφωνα με το γενικό όρο «πρωτόγονη κοινότητα» και  «πρωτόγονος κομμουνισμός», ο Μαρξ και οι μαρξιστές του δέκατου ένατου αιώνα όρισαν την αρχέγονη μορφή της ομαδοποίησης των ανθρώπων πριν την οργάνωση σε κοινωνία και, συνεπώς, πριν από το σχηματισμό ενός κράτους. Από τα στοιχεία της ανθρωπολογικής έρευνας της εποχής τους (Αρχαία Κοινωνία του LH Morgan για τον Ένγκελς), εξηγούν την εμφάνιση του κράτους και τη διάλυση της κοινότητας της αμεσότητας από την ανάπτυξη της αξίας, της ατομικής ιδιοκτησίας και των κοινωνικών τάξεων.

15Χωρίς να υπεισέλθω σε επίσημες ακαδημαϊκές συζητήσεις σύμφωνα με την σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα, δεν είναι μάταιο για το Temps cri­ti­ques  να προσπαθήσει να θεμελιώσει καλύτερα τη γένεση μίας από τις κεντρικές ιδέες του: της εξουσίας, των στρατηγικών της εξουσίας, των αποτελεσμάτων της εξουσίας, των σχέσεων εξουσίας. Και αυτό πολύ περισσότερο όταν δεν είναι σπάνιοι οι αντίπαλοι που αμφισβητούν την αποφασιστική επίδραση της εξουσίας στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες. Το κύριο επιχείρημα και σχεδόν μοναδικό της ένστασής τους είναι ότι η κίνηση της αξίας δεν υπήρξε παρά μόνο με τον καπιταλισμό. Σε αυτό άλλωστε, παραμένουν απολύτως μαρξιστές δεδομένου ότι δεν υπάρχει στον Μαρξ καμία θεωρία για τη γένεση και την κίνηση της αξίας στην ιστορία. Αριστεροί, άκρα-αριστερά και ενθουσιώδες της wertkritik έχουν από κοινού αυτό το ιδεολογικό γονίδιο.

16 Οι αναλύσεις του Braudel και έπειτα αυτές του Fourquet σχετικά με τις σχέσεις ανάμεσα στην αξία και την εξουσία στις πρώτες μέρες του καπιταλισμού είναι πάντα σημαντικές αναφορές για μας, αλλά παραμένουν περιορισμένες γιατί είναι εγκλωβισμένες στο μαρξιστικό μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού (Βασιλικό-κράτος και εν συνεχεία αστικό έθνος-κράτος). Οι επεξεργασίες και οι υποθέσεις του Bernard Pasobrola για την εμφάνιση της αξίας στις προ-εμπορικές κοινωνίες και στη συνέχεια εμπορικές, ανοίγει γόνιμους δρόμους για την μια εμβάθυνση θεωρητική και πολιτική της εξουσίας σήμερα.

17Από την άποψη αυτή, θα κάνω, προς το παρόν εδώ, μία ή δύο παρατηρήσεις σχετικά με το ιερό, την εξουσία και την αξία στις προ-κρατικές κοινωνίες.

18Η θέση του ανθρωπολόγου L. Makarius  που αντλεί τη δύναμη του ιερού από το ταμπού του αίματος τείνει να υπερεκτιμά τις "κοινωνίες των κυνηγών" σε σχέση με τις κοινότητες των συλλεκτών και στη συνέχεια των συλλεκτών-κυνηγών. Η θέση είναι συχνά αποδεκτή από τους συγγραφείς που κάνουν το κυνήγι των μεγάλων θηλαστικών (το «Μεγάλο κυνήγι») τον δείκτη μιας δομής των πρωτόγονων κοινοτήτων σε κοινωνίες οργανωμένες με βάση μια σεξουαλική διαίρεση της δραστηριότητας.

19Υποστηρίζουν ότι τα συγκεκριμένα άτομα που, σε αυτές τις κοινωνίες, παραβιάζουν το ταμπού του αίματος (θεϊκός βασιλιάς, δίδυμα, σιδεράς, ο γιατρός-άνθρωπος ή απατεώνας, κλπ..) διαθέτουν μια μαγική δύναμη (le mana) που επιτρέπει ρυθμιστούν οι συγκρούσεις, να αποκατασταθεί μια συμβολική τάξη, αλλά και υλική. Το Αίμα, η ροή του και η απαγόρευση της «αιματοχυσίας», είναι, σύμφωνα με αυτούς, ο κεντρικός φορέας των κοινωνικών σχέσεων των κοινωνιών αυτών στην πλειοψηφία τους κυνηγών. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η εξουσία, αρχικά ιερή εξουσία, θα γίνει ουσιαστικά μία υπερβατική τάξη, θα βρει τη δύναμή της στην παραβίαση της απαγόρευσης, η οποία θα αποτελέσει το θεμέλιο όλης της κοινωνικής οργάνωσης των κοινοτήτων,  των προ-κοινωνικών και προ-κρατικών.

20Μια παρόμοια υπέρβαση και μια τέτοια αξία που αποδόθηκε στη ροή του αίματος, μας φαίνεται μια ανάλυση υπερβολικά ντετερμινιστική, υπερβολικά μονόπλευρη. Η σχέση αναλογίας ανάμεσα στην έμμηνο ρύση των γυναικών και τη ροή του αίματος των ζώων κατά τη διάρκεια του κυνηγιού έχει επίσης εδραιωθεί; Αυτό είναι αμφίβολο. Ο παραμερισμός των γυναικών κατά την έμμηνο ρύση, δεν συνοδεύεται από τελετουργίες όπως οι θυσίες. Η υπερβατική διάσταση δεν είναι πρωταρχική. Το φαντασιακό που συνδέεται με το αίμα μπορεί να οδηγήσει σε τελετουργικές πρακτικές με τρόπο οπισθοδρομικό, όπως είναι π.χ. η περίπτωση στα τελετουργικά της γονιμοποίησης της γης, από την ταφή του εμμηνορροϊκού αίματος και του αίματος του τοκετού, ή ακόμα  με προοδευτικό τρόπο στο μοίρασμα του αίματος για να σφραγιστεί μια συμμαχία μεταξύ δύο πολεμιστών.

21Εάν μπορούμε να συμφωνήσουμε για να αντλήσουμε την εμφάνιση και την έκφραση της εξουσίας από το ιερό και τις σχέσεις με το ιερό, θα πρέπει ακόμα να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη προσοχή ποιο είναι το ιερό σε αυτές τις αρχαίες κοινωνίες. Η έννοια της μάνα (mana ) που αναπτύχθηκε από τον Marcel Mauss είναι πολύ ανεπαρκής για να προσεγγίσει τον χαρακτήρα και την αίσθηση της μαγικής εξουσίας, διότι αγνοεί το μέγεθος της αποκατάστασης, της υποκατάστασης που περιέχει το ιερό. Αποκατάσταση για τη στέρηση των απολαύσεων της ζωής της αμεσότητας που προκαλείται από μια οργάνωση πιο ιεραρχική και πιο διαμεσολαβούμενη της κοινότητας, υποκατάσταση επίσης επειδή η δύναμη του κάθε ατόμου καταλαμβάνεται από ένα μόνο από αυτά - σαμάνος, μάγος, σιδεράς, αρχηγός, βασιλιάς-θεραπευτής - το οποίο παίρνει το βάρος της απέλασης των εξωτερικών και εσωτερικών απειλών της κοινότητας, αλλά αυξάνει τη δύναμή του και αυτήν της φυλής του.

22Ακόμα περισσότερη κατανόηση της θεμελιώδους αμφιθυμίας του ιερού στις προ-κρατικές κοινωνίες, η έννοια του υπερφυσικού που προτείνεται από τον R. Otto, αντικατοπτρίζει καλύτερα όλες τις διαστάσεις που είναι στην πηγή της πραγματικής εξουσίας ως φαντασιακό. Παραγόμενη από την tremendum , και το fascinans , δηλαδή από τις εκδηλώσεις του φόβου και της γοητείας, με τον σεβασμό των δυνάμεων που φαίνονται μυστηριώδεις γιατί προέρχονται πέρα από τη φύση, το υπερφυσικό αποτελεί συστατικό της πρώτης εξουσίας του ιερού.

23Πριν από κάθε θεολόγο, ο R.  Otto θέτει στο υπερφυσικό τις συνθήκες της ανάδυσης του θρησκευτικού φαινομένου.  Κατά κύριο λόγο ασχολείται με το «μη ορθολογικό στοιχείο στην ιδέα του θείου και τη σχέση του με το ορθολογικό", όπως αναφέρεται από τον υπότιτλο του βιβλίου του. Έχει ως στόχο να αποκαταστήσει το μυστήριο ως τη βάση του «θρησκευτικού συναισθήματος» και, συνεπώς, να το κάνει ένα αναλλοίωτο στο ανθρώπινο είδος. Χωρίς να μοιραζόμαστε αυτή την πνευματική και θεολογική ερμηνεία του υπερφυσικού, είναι ενδιαφέρον να αντιληφθούμε την έκφραση της μετάβασης από την κοινότητα της αμεσότητας στην προ-κρατική κοινότητα-κοινωνία.

24 Η αυτονόμηση μιας ιερής εξουσίας θα μας επιτρέψει στη συνέχεια να θέσουμε αυτή την κρίσιμη στιγμή της αφαίρεσης μιας συλλογικής ζωής μέσα στη φύση, αφαίρεση η οποία δημιουργεί ένα συλλογικό τρόμο, μια απειλή της εξαφάνισης για το είδος και ως εκ τούτου την ανάπτυξη των αναπαραστάσεων που αντισταθμίζουν αυτήν την απώλεια της αμεσότητας.

25Τούτου λεχθέντος, δεν είναι βέβαιο ότι η καλύτερη αποσαφήνιση σε αυτούς τους τομείς, μας δίνει πολύ φως για την αποφυγή της απορίας του αυγού και της κότας: το ιερό αποδίδεται στην εξουσία ή και η εξουσία παράγει το ιερό;

2. Η κοινότητα-κοινωνια αυτόνομειται σε μια ανώτερη ενοτητα: το κράτος στην πρώτη μορφή του

26Τέσσερα μεγάλα φαινόμενα θα επιταχύνουν το τέλος των κοινοτήτων της αμεσότητας βυθισμένων στην εξωτερική φύση και θα σηματοδοτήσουν τη μετάβαση στις προ-κρατικές κοινωνίες και στη συνέχεια κρατικές κοινωνίες: η γεωργία και η κτηνοτροφία για τις πρώτες, ιδιωτική περιουσία και οι κοινωνικές τάξεις, η μεταλλουργία, η γραφή και η θρησκεία, για τις δεύτερες. Ομαδοποίηση και συγκέντρωση αυτών των τεσσάρων φορέων του "πολιτισμού" επέτρεψαν την εμφάνιση του κράτους στην πρώτη του μορφή, αυτή της «αφηρημένης (abstraïsée) κοινότητας».

27Προτεινόμενη από τον J. Camatte  στην εκτεταμένη έρευνα του, του homo sapiens, η έννοια abstraïsation της κοινότητας [Σ.Μ. ενέργεια διαχωρισμού για την απόσπαση των δεδομένων μιας πραγματικότητας, ενός δεδομένου φαινομένου, για  να επιτραπεί η ανάπτυξη ενός άλλου, που μπορεί να εκδηλωθεί ως θεσμός (π.χ. κράτος), ή η ανάπτυξη μιας οντότητας ή η ενίσχυση μιας προϋπάρχουσας (π.χ. Θεός).] σε μια πρώτη μορφή-κράτος επέτρεψε την σχετικοποίηση των θεωριών του κράτους στη νεωτερικότητα, οι οποίες, όλες, από  τον Μακιαβέλι και τον Χομπς περνώντας από τον Χέγκελ και τον Μαρξ, από τους αναρχικούς και τους φιλελεύθερους, είναι σιωπηλές ή απλοϊκές για τη γένεση του κράτους. Πέρα από τις ιδεολογικές τους διαφορές, αυτές οι θεωρίες έχουν ένα κοινό παρονομαστή: το κράτος είναι πάντα διαχωρισμένο από την κοινωνία. Ανώτερη Δύναμη, το κράτος είναι ο Λεβιάθαν που κυριαρχεί την κοινωνία και που ενσωματώνει την διαίρεσή της σε τάξεις, τις ομάδες συμφερόντων, τα εδάφη, τις ιδιαίτερες συνεργασίες, κλπ..

28Αναγνωρίσιμα από την αρχή των μεγάλων αλλαγών στην Νεολιθική εποχή, τα χαρακτηριστικά αυτής της αρχικής μορφής κρατικοποίησης της κοινότητας-κοινωνίας είναι σχετικά καλά γνωστά. Αρκεί εδώ να υπενθυμίσω εν συντομία:

29- Σταθερή εγκατάσταση, γεωργία και κτηνοτροφία, κατοχή γης, αποδυνάμωση της εξουσίας των γυναικών,

30- Η κίνηση της αξίας δεν έχει εμφανιστεί, αλλά ο πλούτος συσσωρεύεται στα αστικά κέντρα (οικονομία των παλατιών). Η παραγωγή των πόρων που δεν καταναλώνεται αμέσως αναπτύσσεται, η συσσώρευση πλεονάσματος δημιουργεί ένα εμπόριο πιο μακρινό με άνιση ανταλλαγή, αλλά και λεηλασίες και υποδούλωση.

31- επικυρώνεται η ιεράρχηση της κοινότητας-κοινωνίας σε κάστες, μια καθετοποίηση και συγκεντροποίηση της κοινωνικής τάξης, η κυριαρχία ενός «Μεγάλου ανθρώπου» (Lugal στο Ουρ, βασιλιάς ,και Βασιλιάς των Βασιλέων) που χρησιμοποιεί μαγεία για να αυξήσει τη δύναμη του, η αναπαραγωγή της κοινότητας-κοινωνίας γίνεται μια "υπόθεση του κράτους"

32- Συλλογή λάφυρων των κατακτημένων λαών, αλλά όχι παραγωγική εκμετάλλευση των σκλάβων.

33Έτσι, για πολύ μεγάλες χρονικές περιόδους, κυρίως από τις πρώτες αποικίες των Σουμερίων VIII ^ης χιλιετίας BP (σ.μ. Το BP (πριν από το σήμερα) σημαίνει είτε «Πριν από το Παρόν» ή «Πριν από τη Φυσική» και χρησιμοποιείται από τους επιστήμονες όταν γίνεται αναφορά στον χρόνο πριν από το 1950, όταν η χρήση αξιόπιστης τεχνολογίας χρονολόγησης μέσω του άνθρακα, έγινε διαθέσιμη.) έως τις πρώτες πόλεις-κράτη της Μεσοποταμίας (Βαβυλώνα, iv ^η χιλιετία BP), υπήρχαν κοινότητες ήδη διαμορφωμένες σε κρατικές κοινωνίες, αλλά στις οποίες το κράτος δεν διαχωρίζεται από την κοινότητα. Υπάρχει μια ορισμένη κοινωνική και πολιτική όσμωση μεταξύ των συνιστωσών της κοινωνίας και των ανώτερων στρωμάτων (ένα είδος πρωτο-αριστοκρατίας) που την διαχειρίζονται. Εάν, για πρώτη φορά στην ιστορία του homo sapiens, στο κράτος-κοινότητα-abstraïsée, υπάρχει, εμφάνιση και ανάπτυξη των κρατικών θεσμών, αυτοί δεν ελέγχουν όλη την συλλογική ζωή, δεν εμποδίζουν την εξερεύνηση άλλων τρόπων για την αντιμετώπιση της απώλειας της αμεσότητας. Οι ομάδες μπορούν να αποφύγουν τον κρατικό έλεγχο με την απομόνωσή τους σε ένα οικότοπο φυσικά προστατευμένο, όπως τα σπήλαια ή οι βάλτοι, άλλοι προσπαθούν να διαφύγουν, όπως ήταν η περίπτωση των Εβραίων που εγκατέλειψαν την Αίγυπτο.

34Σημειώστε εδώ ότι η πρώτη μορφή του κράτους δεν μπορεί να εξομοιωθεί με ένα «πρωτο-κράτος». Οι πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί προέβαλαν την ιδέα του «πρωτο-κράτους» για να περιγράψουν τους λαούς, έθνη ή ομάδες, που στο σύγχρονο και νεωτερικό κόσμο, δεν είναι οργανωμένοι με τη μορφή του έθνους-κράτους (και ως εκ τούτου δεν φέρουν τη σήμανση από τα Ηνωμένα Έθνη). Συζητούνται, στο πλαίσιο αυτό, η ανθρώπινες ομάδες αυτοχθόνων ή νομάδων που έμειναν μακριά από το "πολιτισμό" (νότια Αμερική, Σιβηρία, Βουσμάνοι, κλπ..) ή βρίσκονται στη διαδικασία της αναγνώρισης των Ηνωμένων Εθνών, όπως οι Παλαιστίνιοι. Ορισμένοι ιδεολόγοι έχουν ακόμη προωθήσει την επέκταση της έννοιας του πρωτο-κράτους στις πολιτικό-στρατιωτικό-θρησκευτικές ομάδες, όπως η Αλ Κάιντα. Εμείς είχαμε, εκείνη την εποχή, αναλύσει την παρεξήγηση στην οποία οδηγούσε αυτή η ασυνέπεια.

35 Οι αναφορές σε αυτές τις πρώιμες μορφές του κράτους μπορούν να πολλαπλασιαστούν, αλλά δεν είναι το αντικείμενο αυτών των απλών προκαταρκτικών σημειώσεων για μια ευρύτερη έρευνα. Προχωρώντας προς το παρόν στο ότι, κάποια ειδικά χαρακτηριστικά σε αυτές τις κοινότητες-κοινωνίες στις οποίες το κράτος δεν έχει συσταθεί ως  ξεχωριστή ανώτερη ενότητα, παρουσιάζουν κάποιες αναλογίες με ορισμένα χαρακτηριστικά του κράτους-δικτύου τις οποίες προσπαθούμε να κατανοήσουμε εδώ και δώδεκα χρόνια.

36Αλλά πριν σκιαγραφήσουμε αυτές τις αντιστοιχίες των  μορφών, πρέπει να εντοπίσουμε στη μνήμη, αυτό που μπορεί να ονομαστεί κράτος στη δεύτερη μορφή του. Για την ιστορία, γράφουμε, γιατί αυτή η μορφή-κράτος έχει  περιγραφεί πολύ και είναι πολύ γνωστή καθώς το έθνος-κράτος ήταν η τελευταία μεταμόρφωσή του.

3. Το κράτος τησ κινήσησ τησ αξιασ και στη συνεχεια το κρατοσ του κεφαλαιου

37 Οι πρώτες κρατικές κοινότητες-κοινωνίες περιελάμβαναν ορισμένες προϋποθέσεις της κίνησης της αξίας (την παραγωγή πλεονάσματος, την εντατικοποίηση του εμπορίου, τις θρησκευτικές αναπαραστάσεις εκτός φύσης, τις αστικές συγκεντρώσεις, την λογιστική, κλπ..), αλλά αυτή η δυναμική δεν θα μπορούσε να εκδηλωθεί επειδή η εξουσία δεν έχει αυτονομηθεί, παραμένει μια κοινωνική σχέση μεταξύ άλλων, μια κοινωνική σχέση, βέβαια θεμελιώδους σημασίας, αλλά εγκλωβισμένη στο σύνολο κοινότητα-κοινωνία.

38Μόνο με τη συγκέντρωση και καθετοποίηση της εξουσίας σε μια οργάνωση βασιλικού και αυτοκρατορικού τύπου οι αναπαραστάσεις της αξίας μπόρεσαν να εμφανιστούν. Η παραγωγή και διανομή του πλούτου, σύμφωνα με αυτή τη δομή πυραμίδας και με την κρατική μεσολάβηση προκάλεσε τις κλίμακες τις αξίας. Αυτές οι αξίες σχετίζονταν με τη χρήση της ιδιοκτησίας και του πλούτου από τις ανώτερες κάστες. Οι αξίες-κύρος (σημασία) και η αξία-χρήσης αρχίζουν να διαχωρίζονται, με την τελευταία να γίνεται κυρίαρχη. Ενώ η εργασία ως μια παραγωγική δραστηριότητα δεν έχει αυτονομηθεί (οι σκλάβοι δεν είναι τόσο μια "δύναμη της εργασίας" όσο μια πατρογονική κρατική εξουσία στην υπηρεσία της αναπαραγωγής της), ο κοινωνικός διαχωρισμός σε κάστες, τάξεις και σώμα θα παραγάγει στη συνέχεια το κράτος στη δεύτερη μορφή του, το κράτος-εξουσία, ενότητα υψηλότερη  που διαχωρίζεται από την κοινωνία και την κυριαρχεί.

39Η ιστορική διαδικασία ενεργοποιείται και θα περιλάβει στάσεις, οπισθοδρόμηση, εκτροπές, αλλά δεν θα εξαφανιστεί: οι αυτοκρατορίες- κράτη της Μεσοποταμίας, πόλεις-κράτη της Μέσης Ανατολής και της αρχαίας Ελλάδας, είναι το κράτος-αυτοκρατορία , το κράτος-βασίλειο, το έθνος-κράτος, το κόμμα-κράτος («εργατικό-Κράτος» λενινιστικό-σταλινικό).

40 Αυτό το κράτος στη δεύτερη μορφή του θα διαιωνίζεται και θα μεταμορφώνεται χωρίς να διαλυθεί από τις στιγμές της ιστορικής ασυνέχειας, ούτε από τις επαναστατικές στιγμές στη νεωτερικότητα. Θα μπορούσε να αποδυναμωθεί, για παράδειγμα, κατά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή ακόμα το Μάη του 68 στη Γαλλία και στη δεκαετία του '70 στην Ιταλία. Από αυτές τις αποσυνθέσεις, μέσα στο χάος, τις συγκρούσεις και ανομίες εμφανίστηκαν οι ανασυνθέσεις, συχνά πιο εύθραυστες από τις προηγούμενες κρατικές ισορροπίες γιατί βασίζονταν στις νέες συμμαχίες μεταξύ φατριών, τάξεων, εκκλησιών ή περιοχών.

41Αν τα σχόλια για την ιστορία του κράτους είναι έξω από το σκοπό μας, θυμηθείτε ωστόσο εδώ μερικά στερεότυπα σχετικά με τη γένεση του κράτους σε αυτό που ήταν οι κύκλοι που ονομάζονται "επαναστατικοί".

42Σε μερικούς αναρχικούς πρώτα. Ευαίσθητους σε θέσεις για τον κοινωνικό δαρβινισμό – το νόμο του ισχυρότερου, ακόμη και αν πρόκειται να του αντιταχθούν - εξηγούν τη γένεση του κράτους από την ιδεολογία του ηγέτη, με την υπεροχή του ισχυρού ατόμου, με την έμφυτη επιθυμία της κυριαρχίας, ένα είδος «ενστίκτου της διοίκησης», την αναλλοίωτη εικόνα του "αυταρχικού ατόμου."

43Για τον G. Leval, για παράδειγμα, η «θέληση για κυριαρχία» και «εξουσία» είναι παρούσα στη φύση. Είναι η "Βιοψυχολογία" που υπάρχει στη φύση (βλ. τα αρπακτικά ζώα, ο αγώνας των ανδρών για την κατοχή των γυναικών, κλπ.). που εξηγεί "την υποταγή των μαζών στο κράτος . "

44Για αυτούς τους αναρχικούς, το κράτος υπάρχει από μόνο του και για τον εαυτό του, από την απαρχή (ασαφή προέλευση από την αρχαία εποχή) με όλα τα κατασταλτικά και κυριαρχικά χαρακτηριστικά του (στρατός, αστυνομία,  πόλεμος, λεηλασία, λάφυρα, φόροι, κλπ..). Δεν είναι το επεισόδιο του Σπάρτακου με την εξέγερση των σκλάβων που θα σπείρει αμφιβολίες στο δόγμα των αναρχικών για το κράτος, αντίθετα θα ενισχύσει μόνο την ιδεολογική απεξάρτησή τους από το αστικό κράτος.

45Όσον αφορά τους μαρξιστές, η αμετάβλητη αναφορά είναι αυτή που κάνει ο Ένγκελς  στην καταγωγή της οικογένειας ,της  ιδιοκτησίας και του κράτους. Όπως γνωρίζουμε, σύμφωνα με αυτή την περιοδολόγηση πάρα πολύ ντετερμινιστική και τελεολογική, θα υπήρχε ένας πρωτόγονος κομμουνισμός ειρηνικός και ειδυλλιακός που στη συνέχεια ... η ιδιοκτησία της γης θα κατέστρεφε τα πάντα υπέρ της ιδιοκτήτριας τάξης και του κράτους της, ώστε η ταξική πάλη θα ... κλπ.. κλπ..

4 - Η πολιτική συναίνεση στο κρατοσ-δίκτυο

46Το κράτος-δίκτυο μπορεί να δοθεί ως η μορφή-κράτος της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας; Η πρώτη μορφή του κράτους στις Νεολιθικές κοινότητες-κοινωνίες παρουσιάζει κάποιες αναλογίες με τις σύγχρονες μορφές του κράτους-δικτύου; Έχουμε πει ότι αυτές είναι οι δύο υποθέσεις που οδηγούν το σκοπό της κριτικής μας για το ζήτημα του κράτους σήμερα.

47 Η απορρόφηση των κρατικών διαμεσολαβήσεων σε μια διαχείριση των ενδιάμεσων, ρευστοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, τεχνικών και ανθρώπινων, εικονικές σχέσεις, πανίσχυρες απεικονίσεις, πληροφόρηση διαρκής και ελεγχόμενη, ακραία εξατομίκευση, μορφοποίηση ενός αυτόνομου ατόμου αλλά εξαρτημένου από τα παγκόσμια δίκτυα, αυτά είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που οδήγησαν το Temps cri­ti­ques  να χαρακτηρίσει τη σημερινή κοινωνία ως "κεφαλαιοποιημένη".

48Χωρίς να προχωρήσουμε μια κάποια συγκριτική προσέγγιση ή να θέλουμε να προφητεύσουμε ένα είδος ιστορικής οπισθοδρόμησης της μορφής κράτους, δεν είναι παράλογο να δούμε σε αυτή τη δικτύωση των κοινωνικών σχέσεων μια αναλογία με αυτό που ήταν το κράτος στην πρώτη του μορφή. Η επανενεργοποίηση των παλαιών κοινοτικών διαμεσολαβήσεων, κυρίως θρησκευτικών, σε συνδυασμό με τη δύναμη της σύγχρονης τεχνολογίας, της πληροφορικής και της βιο-τεχνολογίας υπενθυμίζει τις μορφές της κοινότητας-κοινωνίας στις οποίες το κράτος δεν συνίσταται ως διαχωρισμένη ανώτερη ενότητα. Θα μπορούσαμε τότε να μιλάμε για μια κεφαλαιοποιημένη κοινότητα-κοινωνία και να κάνουμε το κράτος-δίκτυο την κρατική του μορφή. Υπόθεση για να επεξεργαστούμε και να υποστηρίξουμε.

49Ανεξαρτήτως της μορφής του, για να ενισχύσει την τάξη του, προσπαθώντας να ρυθμίσει τις διαιρέσεις της κοινωνίας και να δείξει την ενότητα του, το κράτος πρέπει να παράγει την συναίνεση. Αυτό επιτυγχάνεται βάζοντας φωτιά σε όλα τα ξύλα (με όλα τα μέσα) σε όλα τα μητρώα (θρησκευτικά, στρατιωτικά, πολιτιστικά, αθλητικά, μνημειακά, τελετουργικά, κλπ..), αλλά είναι πρωτίστως μια πολιτική και ιδεολογική συναίνεση που επιδιώκει να καθιερώσει και να εδραιώσει.

50Αν κάποιος αναφέρεται στις δύο κρατικές μορφές της νεωτερικότητας, αυτές του κράτους-βασιλείου και του έθνους-κράτους, αυτή η συναίνεση είχε ένα τύπο υπερβατικό. Οι δηλωμένες αξίες, οι εντυπωμένες αναπαραστάσεις είναι δυνάμεις ανώτερες και εξωτερικές της κοινωνίας: ο Θεός, η Εκκλησία, ο βασιλιάς, οι εντολές, η ενότητα του εδάφους για το κράτος-βασίλειο, το Έθνος, η Πατρίδα, η ιδιοκτησία, το δίκαιο, η Εργασία, για το έθνος-κράτος.

51Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι αυτή η θεσμική υπερβατικότητα απαιτείται επίσης για το σταλινικό «εργατικό-κράτος», με τη διαφορά ότι το κόμμα αντικαθιστά το Έθνος.

52Στο κράτος-δίκτυο του σήμερα, η συναίνεση είναι  έμφυτου τύπου, άμεση, κινητή, ρευστή και πολλαπλή. Οι παλαιές αναπαραστάσεις της σταθερότητας και μονιμότητας τείνουν να απορροφηθούν στην αμεσότητα της εικονικής πραγματικότητας. Πάντα ασταθές και χαοτικό, θα πρέπει συνεχώς να αντιμετωπίζει τους κινδύνους και το χάος που το απειλούν: η αποτυχία, η επίθεση, οι λεηλασία, το μπλοκάρισμα, κλπ.. Χάος και ρήξεις που διαλύουν δυναμικά και γρήγορα όλες τις προσπάθειες του κράτους-δικτύου να διεκδικήσει οποιοδήποτε προσανατολισμό, οποιαδήποτε ταυτότητα, οποιαδήποτε αξία.

53Αυτή η συναίνεση μπορεί να φιλοξενήσει ασάφειες, ανακολουθίες, παραλογισμούς επειδή τα ενσωματώνει στην μεγάλη εικονική συνδυαστικής της.

54Στο κράτος-δίκτυο, οι διαμεσολαβήσεις που παραμένουν από τις παλιές κρατικές μορφές δεν παράγουν πλέον την ισοδυναμία αλλά την επικύρωση και την  εγκυρότητα, αυτού από το οποίο προέρχονται. Από την στιγμή που μια δράση, μια απόφαση, ένα φαινόμενο, μια καινοτομία, ένα προϊόν, ένα έργο εκδηλώνονται ως συμβατά με τους κανόνες του δικτύου,  αναγνωρίζονται και επικυρώνονται. Οι Παλαιές αποκλίσεις, μειονότητες, ανωμαλίες, εξωτερικότητες όλων των ειδών και όλων ων χαρακτήρων έχουν καταστεί συμβατές με τους αλγόριθμους του δικτύου. Η ομοφυλοφιλία όπως τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου , θρησκευτικές τελετές όπως τα δωρεάν downloads, ο δημιουργισμός όπως ο πυρηνισμός (nucléarisme), ΓΤΟ .όπως τα βιολογικά, οι αγανακτισμένοι όπως οι απέχοντες, οι παρεμβάσεις όπως οι προβληματισμοί, είναι εξίσου "έγκυρα", επειδή είναι συμβατά με τους κανόνες του δικτύου.

55 Στο κράτος-δίκτυο, η πληροφορική διαδικασία της επικύρωσης - η κίνηση του δακτύλου στο πράσινο κουμπί (επιστροφή στο menu) των πληκτρολογίων που ρυθμίζει την καθημερινή ζωή των ατόμων - γίνεται ο γενικός κανόνας της δικτυωμένης τάξης, η συνεχής προσευχή του ατόμου σωματιδίου του κεφαλαίου: "Είμαι καλά επικυρωμένος;", "Το έργο μου θα επικυρωθεί;"...

56Επικυρωθείτε; ξαναεπικυρωθείται! Αυτό είναι το σύνθημα των Θιέρσου και Λαφαγιέτ της εποχής μας. ▪