ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ, ΔΥΟ ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Αποσπασμα από το κειμενο:

 

Quelques précisions sur Capitalisme, capital, société capitalisée

janvier 2010, Temps critiques

Όπως αναφέρθηκε στο κείμενο “οικονομική κρίση και πλασματικό κεφάλαιο” , οι περισσότερες τιμές είναι τώρα τιμές καρτέλ ή πολιτικά καθορισμένες τιμές. Ισχύει επομένως το ίδιο και για την τιμή της εργασίας. Η μισθωτή εργασία δεν είναι πλέον η βάση στην παραγωγή του πλούτου που εξαρτάται ολοένα και λιγότερο από την ζωντανή εργασία, αλλά όλο και περισσότερο από την νεκρή εργασία που συγκεντρώνει όλη την γνώση επιστημονική, τεχνική και οργανωτική (Γενική Νόηση, Μαρξ). Στο μέτρο αυτό μπορούμε να πούμε ότι σε σχέση με την παραδοσιακή έννοια του παγίου κεφαλαίου (συσσώρευση της παρελθούσης ή νεκρής εργασίας), η αύξηση του μεριδίου που εκπροσωπείται από αυτή την ίδια τη γενική νόηση, σημαίνει ότι είναι η ίδια η διάκριση μεταξύ ζωντανής εργασίας και νεκρής εργασίας, που τίθεται υπό αμφισβήτηση, όπως επίσης και αυτή ανάμεσα στην παραγωγική και μη παραγωγική εργασία. Η αφηρημένη εργασία επιβάλλεται ως ανάκτηση της ζωντανής εργασίας από τη νεκρή εργασία καθιστώντας μάταιη κάθε αναζήτηση για οποιαδήποτε ουσία της αξίας, πόσο μάλλον μέτρησής της. Εξ ου και η επιμονή μας στο θέμα των τιμών στο πλαίσιο των σημερινών αγώνων . Σύμφωνα με αυτό, με βάση την κοινή λογική, οι θεωρίες για ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα μπορούν να αναπτυχθούν σε διάφορες μορφές. Κάθε αίτηση για ένα "πολιτικό μισθό (όπως στην Ιταλία, 60 - 70) ή ένα εγγυημένο εισόδημα  εμφανίζεται ως αναγκαιότητα για την πληρωμή όχι μιας συγκεκριμένης δουλειάς, αλλά μιας λειτουργίας που επιτελεί μέσα σ’ ένα δίκτυο δραστηριοτήτων (η αυστηρή "παραγωγική διαδικασία" έχει ενσωματωθεί), των οποίων το πεδίο είναι όλο και πιο εκτεταμένο και το περίγραμμα όλο και πιο δυσδιάκριτο. Οι κοινωνιολόγοι και οικονομολόγοι μιλούν επίσης για "γκρίζα ζώνη" της απασχόλησης ή «φωτοστέφανο» της ανεργίας για να χαρακτηρίσουν αυτή την κατάσταση.

Πιο ουσιαστικά σε σχέση με τη μαρξιστική θεωρία, αυτό που πουλάει ο εργαζόμενος δεν είναι ένα εμπόρευμα (η δύναμη της εργασίας), αλλά η παροχή κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας, ενός προσωπικού χρόνου, του οποίου ο κοινός παρονομαστής με όλους τους άλλους δεν είναι η μείωσή του σε κβάντα απλής εργασίας, αλλά σε αφηρημένο χρόνο. Αυτό που αγοράζει ο καπιταλιστής επομένως είναι το δικαίωμα εντολής πάνω στην ικανότητα της εργασίας σε γενικές γραμμές, όπως κατοχυρώνονται από την ύπαρξη της μισθωτής σχέσης πριν από τη σχέση της εργασίας και της εκμετάλλευσης. Αυτό είναι επίσης, αυτό που δίνει την εντύπωση της επιστροφής στην εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης και τις αρχές της μισθωτής εργασίας, όταν ήρθε να επιβάλει μια νέα κοινωνική σχέση. Ωστόσο, η κατάσταση σήμερα είναι πολύ διαφορετική, δεδομένου ότι δεν έχουμε παρά μια διαιώνιση αυτής της σχέσης, έξω από την αντικειμενική αναγκαιότητα. Είναι αυτό που εξηγεί τις νέες διαδικασίες προσλήψεων. Δεν είναι πλέον ένα συγκεκριμένο προσόν, αλλά μία αφηρημένη ικανότητα που κανείς δεν ξέρει πραγματικά τις απαιτήσεις  της (ins and outs). Ως εκ τούτου και η σπαζοκεφαλιά που θέτουν τα βιογραφικα σημειωμάτα και οι απαντήσεις σε εξετάσεις ή συνεντεύξεις. Έχει κανείς την εντύπωση ότι είναι ένα είδος ξεγυμνώματος του μισθωτού, ένας νέος τρόπος για να διατηρήσει τη θέση του ως προλετάριος. Ο προλετάριος (sans reserve) σήμερα δεν είναι κατά κύριο λόγο αυτός που δεν έχει τίποτα, αλλά αυτός που δεν μπορεί να κρύψει τίποτα, γιατί πρέπει να αποκαλύψει τον εαυτό του για να τον πουλήσει καλύτερα. Και πάλι, φαίνεται ότι η επανάσταση του κεφαλαίου δια μέσου όλης της ιστορίας της κυριαρχίας επανενεργοποιεί μορφές πολύ παλαιότερες, σε αυτό που μπορούμε να ονομάζουμε μισθωτή σκλαβιά. Η ικανότητα της εργασίας δεν διαχωρίζεται πλέον από το πρόσωπο του εργαζομένου από τη στιγμή που αυτό που διακυβεύεται είναι οι «ανθρώπινοι πόροι». Με αυτά, είναι οι έννοιες της υπεραξίας και η σχέση εκμετάλλευσης που υποχωρούν για να αφήσουν την θέση τους σε μια μισθωτή σχέση όπου υπερισχύουν οι σχέσεις κυριαρχίας και υποταγής στη νομισματική τάξη. Αυτή η μισθωτή τάξη δεν είναι επομένως το αποτέλεσμα μιας απλής ιδιωτικής σχέσης μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας, το οποίο τις περισσότερες φορές προϋποθέτουν τα κείμενα του Μαρξ, ιδιαίτερα ανεπαρκή όσον αφορά το ζήτημα του κράτους. Το κεφάλαιο ως σύνολο δεν μπορεί να σκεφτεί έξω από το κράτος, η λογική του κέρδους, έξω από αυτή της εξουσίας. Είμαστε πίσω στον Braudel και στον Fourquet.

Χωρίς αμφιβολία αυτές οι αντίθετες τάσεις θα επιδεινωθούν, η εργασία και το εισόδημα ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο την κατάσταση της κύριας κοινωνικής διαμεσολάβησης. Αυτή η έμφαση στο ζήτημα των τιμών, στους πρόσφατους αγώνες είναι απλά μια συνέπεια αυτού που ονομάζουμε εξαφάνιση της αξίας. Δεν υπάρχει καμία αξία έξω από την ανταλλακτική αξία που εκφράζεται σε τιμές. Το «μεταφυσικό» ερώτημα της μεταμόρφωσης της αξίας σε τιμή με αυτό τον τρόπο επιλύεται.

Η «κεφαλαιοποιημένη κοινωνία», είναι σαν υποδομή πάνω στην οποία σερφάρουν οι εξουσίες αυτού του κόσμου. Βιώνουμε ένα είδος ακραίας ριζοσπαστικοποίησης. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, η "αστική ψυχρότητα" που περιγράφεται από τον Μαρξ και τον Αντόρνο έδωσε τη θέση της σε μια μηχανική του κεφαλαίου που φαίνεται να τρέχει στο κενό. Εμφανίζεται  σαν τον αναπόφευκτο οικονομικό εξαναγκασμό και τους συνδυασμούς του, που φαίνεται να πετάει στα σκουπίδια τα ανθρωπολογικά θεμέλια του είδους. Από την άλλη πλευρά η ιστορική διαλεκτική της ταξικής αντιπαράθεσης έχει δώσει τη θέση της σε δυνάμεις που φαίνονται διαρκώς πιο μυστηριώδεις: το χρηματιστηριακό κεφάλαιο, μεγάλοι οι κερδοσκόποι, πολυεθνικές εταιρείες, τα πολιτικά και οικονομικά lobby, τα δίκτυα των παγκόσμιων αγορών, οι "νέες  επικίνδυνες τάξεις".

126 Οι συναντήσεις προβληματισμού στυλ Νταβός, επανενεργοποιεί τις φιγούρες των μεγάλων αρπακτικών που λεηλατούν και δεν δίνουν τίποτα. Αυτές, οι ανώνυμες, οι μεγάλες πολυεθνικές οργανωμένες σε δίκτυα τόσο πολύπλοκα, ώστε δεν διακρίνουμε πλέον τον κόμβο και οι νέοι διαχειριστές που οι χρυσές τους απολαβές έχουν βγεί στην επιφάνεια. Αυτές οι δυνάμεις, κατά συνέπεια, εντός του επιπέδου 1, συνειδητοποιούν τελικά μια ενότητα ανάμεσα στον πλούτο και τη δύναμη που ποτέ δεν θα μπορούσε πραγματικά να γίνει πριν και θα μπορούσε να δικαιολογήσει το ιστορικό διαχωρισμό μεταξύ του σύγχρονου κράτους και του κεφαλαίου. Όροι όπως "αστικό κράτος", "κράτος της άρχουσας τάξης", "κράτος του κεφαλαίου", χωρίς να είναι απολύτως λάθος, ήταν μόνο θεωρητικές συντομεύσεις και όπλα για τον αγώνα. Αποτελούν μέρος μιας πορεία του αγώνα, αλλά και της ήττας ακριβώς όπως και η λέξη κομμουνισμός.

Αυτή η «ανθρωπολογική επανάσταση» επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ατόμων. Εξηγεί, για παράδειγμα, η μετάβαση από μια συνείδηση παραγωγού (δήλωση της εργασίας ως κοινωνική διαμεσολάβηση) στη συνείδηση του καταναλωτή (δήλωση εισοδήματος ως κοινωνική διαμεσολάβηση). Αφορά, επίσης, τους μηχανισμούς του κεφαλαίου. Πράγματι, η εκθετική αύξηση του πλασματικού κεφαλαίου, είναι το αντίθετο του γραφειοκρατικού οργανισμού από υπαλλήλους. Αυτός είναι επίσης ο λόγος που πολλές κριτικές αναφέρουν τον παραλογισμό του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σε σχέση με το ποια θα ήταν η λογική του παραγωγικού κεφαλαίου. Προσφορές ( takeover bid ), βουλιμία συγχωνεύσεων / εξαγορών, επικέντρωση στις συναλλαγές, το κυνήγι υπερκερδών και μισθωμάτων φαίνεται να είναι ο τρόπος λειτουργίας μιας τάξης τώρα αναστατωμένης. Αυτή η τάξη δεν τους φαίνεται ως αταξία, διότι παράγει πλέον "ένα μεγάλο νεκροταφείο, κάτω από το φεγγάρι", όπως λένε μεταφορικά  στην Ιαπωνία, δηλαδή, τελικά, μια διαστροφή "δημιουργικής καταστροφής" (Schumpeter), ειδικά στη θετική δυναμική του κεφαλαίου.

Οι κριτικές αυτές δεν λαμβάνουν υπ’ όψη μια μεταμόρφωση που ο Καστοριάδης είχε ήδη επισημάνει εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια. Χωρίς να χρησιμοποιεί τότε τον όρο ανθρωπολογική επανάσταση (ο οποίο προέρχεται μάλλον από τον Παζολίνι), επισημαίνει ότι η δυναμική του κεφαλαίου θα αφαιρέσει όλα τα ανθρωπολογικά στοιχεία που του ήταν απαραίτητα στην κρίσιμη περίοδο της "κίνησής του προς το τέλος» ( για να παραφράσω τον Rostow), και ιδίως εκείνων που περιγράφονται από τον Weber (ο υπάλληλος) και τον Schumpeter (ο επιχειρηματίας), αλλά εκεί ξαναβρίσκουμε επίσης την φιγούρα του «καλού εργαζομένου" κατά το πρότυπο του τεχνίτη. Στην "επανάστασή" του, το κεφάλαιο απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τους "ιδανικούς τύπους" Weberian όπως μπορεί να διαπιστωθεί τόσο στη λειτουργία των σύγχρονων κυβερνήσεων όσο και στις πρακτικές των μεγάλων εταιρειών σήμερα. Στις πρώτες, η κρίση των θεσμών από τους οποίους εξαρτώνται οδήγησε να προωθήσουν ένα νέο ψευδο-ορθολογισμό, που μιμείται αυτόν της ιδιωτικής καπιταλιστικής επιχείρησης ενώ στη δεύτερη, οι διαχειριστές και οι μέτοχοι έχουν αντικαταστήσει τους επιχειρηματίες. Όσον αφορά τους «καλούς εργαζόμενους" ... δεν τους βρίσκουμε πλέον καλή μου κυρία!

Η ένσταση που μας απευθύνεται μερικές φορές πάνω στην οπτική κεφαλαίου-υποκειμένου ή του αυτόματου-κεφαλαίου  δεν είναι αποδεκτή. Όπως σημειώνουμε στην ολοκλήρωση του κειμένου σχετικά με την «οικονομική κρίση", υπάρχουν πολλές δυνάμεις και σχέσεις εξουσίας που αποτελούν μια νέα μορφή της δυναμικής του κεφαλαίου, αν και δεν είναι πλέον αυτές της διαλεκτικής της πάλης των τάξεων. Αυτές οι δυνάμεις δίνουν την εντύπωση ότι δεν προσπαθούν να αναπαράγουν τις κοινωνικές σχέσεις, σαν να έχει πραγματοποιηθεί μια τάση αυτο-προϋπόθεσης του κεφαλαίου στο εσωτερικό της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας. Με τον ίδιο τρόπο που ο Κέινς είχε δείξει ότι υπάρχουν καταστάσεις υπο-βελτιστοποίησης (π.χ. «η ισορροπία της υποαπασχόλησης») στον καπιταλισμό, τώρα η πίεση των συνταξιοδοτικών ταμείων και των επενδύσεων δείχνει ότι το κεφάλαιο μπορεί να λειτουργήσει για να καθορίσει το ίδιο τα όρια της επέκτασης του, την έκταση και την ένταση της «κρίσης» του. Μπορεί επομένως να λειτουργήσει "στην οικονομία", με τρόπο "μειωμένο", όπως έχουμε ήδη πει. Τελικά μπορούμε να πούμε ότι ο χρηματιστικός κόσμος και οι νέες «επικίνδυνες τάξεις» αποτελούν δύο εμβληματικές μορφές αυτής της σχετικοποίησης που κάποιοι αναλύουν ως αποσύνδεση, αποσύνδεση από την πραγματική οικονομία από τη μία πλευρά, αποσύνδεση της μισθωτής σχέσης από την άλλη. Εδώ βρίσκουμε την εικόνα ενός κοινωνικού πολέμου νέου τύπου.

Δεν  είναι πια η διαλεκτική της ταξικής πάλης που θα οδηγήσει σε "υπέρβαση" του καπιταλισμού, η σημερινή καθολικότητα του κεφαλαίου δεν προϋποθέτει την ολοκλήρωσή της, διότι δεν αντιμετωπίζει πλέον αρνητικότητα.. Περισσότερο από ποτέ το ιστορικό ζήτημα δεν είναι η "Έξοδος" του καπιταλισμού, αλλά η εξαφάνισή του μέσω της δράσης και/ή η λιποταξία του.