ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ (2 ΑΠΟ 2)

Δεκέμβριος του 2012 , Jacques Wajnsztejn

Posted in: Variations n^o 17 ( http://variations.revues.org )

Η κρίση της εργασίας

24Η κρίση της εργασίας είναι διπλή:

25- είναι κρίση του νόμου της αξίας, δηλαδή, η ακύρωση της μέτρησης της αξίας από το χρόνο εργασίας, καθώς η ζωντανή εργασία γίνεται επουσιώδης στην συνολική διαδικασία της δημιουργίας αξίας. Πρόκειται για μια κίνηση που ο Μαρξ είχε ήδη προβλέψει σε μεγάλο βαθμό στις Grundrisse και ιδιαίτερα στο έργο του «Απόσπασμα για τις μηχανές». Ωστόσο, καθώς αυτή η πρόβλεψη έρχεται σε σύγκρουση με κάθε ανάλυσή του, σχετικά με την "αναγκαία" αύξηση αυτής της ίδιας παραγωγικής εργασίας, στο πλαίσιο του κεφαλαίου και στην αντικειμενικά επαναστατική δυναμική της, ο Μαρξ θάβει αυτή την οπτική και επιστρέφει στη ρικαρδιανή θεωρία της αξίας-εργασίας.

26- είναι κρίση της εργασίας ως αξία. Εκφράζεται κατά την περίοδο 1967-1973 μέσα από αγώνες και τις πρακτικές της άρνησης της εργασίας, σε έναν κύκλο του επαναστατικού αγώνα σε όλες τις δυτικές χώρες. Όμως, μετά την αλλαγή αυτού του κύκλου της κρίσης που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι αναδιαρθρώσεις της βιομηχανίας και οι επιπτώσεις τους στις κοινωνικές σχέσεις, παράγουν μια πραγματική πρακτική κριτική της εργασίας.  Συνοδεύεται από μια αντιφατική κίνηση: δυνητικά η εργασία δεν είναι πλέον το κέντρο της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας, αλλά με τη μορφή της απασχόλησης, εξακολουθεί να είναι αυτή που καθορίζει το καθεστώς και τα δικαιώματα των ατόμων. Αυτή η αντίφαση εκφράζεται από διάφορα φαινόμενα, όπως η ασάφεια του συνθήματος της δράσης ενάντια στην ανεργία ( AC ): "Η εργασία είναι δικαίωμα, το εισόδημα είναι μια υποχρέωση." Η δήλωση του Ζοσπέν ενάντια στα μέτρα αναδιανομής (assis­ta­nat) κατά τη διάρκεια του αγώνα των ανέργων το 1998 στη Γαλλία, η μπλερική ιδεολογία της μόδας στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, οι δηλώσεις του Σαρκοζί και του Ρουαγιάλ κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2007, στοχεύουν στην επιστροφή της εργασίας ως αξία στο κέντρο της κοινωνίας εκφράζοντας μια ισχυρή τάση διατήρησης της εργασίας ως ιδεολογία και αξία, εν απουσία οποιασδήποτε πρακτικής επίλυσης του ζητήματος. Προσομοίωση των συνθηκών εργασίας, κοινωνική διαχείριση της ανεργίας, καταναγκαστική επιστροφή στην εργασία με την αφαίρεση ή την προοδευτική μείωση των διαφόρων επιδομάτων, είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται για να επιτευχθεί αυτό το κατόρθωμα, της διατήρησης μιας κοινωνίας της εργασίας χωρίς εργαζόμενους, όπως έχει ήδη επισημάνει η H. Arendt.

27Στο πλαίσιο αυτό, το οποίο είναι ταυτόχρονα αποπραγματοποίηση της συγκεκριμένης ζωντανής εργασίας στις απασχολήσεις όπου θριαμβεύουν οι εικονικές δραστηριότητες και η ιδεολογία της εργασίας για να δικαιολογήσουν μια αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων όπως είναι, καθίσταται δύσκολο να συνεχίσουμε να μιλάμε από την άποψη των συσχετισμών δύναμης, για να δείξουμε ότι συνεχίζεται η πάλη των τάξεων. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν συσχετισμοί δύναμης που αποκαλύπτουν ένα ιστορικά ασυμφιλίωτο ανταγωνισμό ανάμεσα στις τάξεις και συσχετισμοί δύναμης γύρω από τους οποίους συνυφαίνονται οι τρόποι ρύθμισης και περνάνε ιστορικοί συμβιβασμοί. Ήδη από την εποχή των Τράντα Ένδοξων Χρόνων, η ανάπτυξη και η κοινωνική πρόοδος που συνδέονται με αυτή, βασίζονται σίγουρα στην φρενήρη εκμετάλλευση των ανειδίκευτων εργατών της αλυσίδας (αγροτικής προέλευσης ή μετανάστες), αλλά επίσης και σε μια γενικευμένη πρόσβαση στην κατανάλωση. Ο τρόπος ρύθμισης του φορντισμού συνίστατο σε μια ανταλλαγή των κερδών παραγωγικότητας έναντι της αύξησης της αγοραστικής δύναμης στο πλαίσιο του ποσοστού της προστιθέμενης αξίας, ανταλλαγή που χαρακτηρίζει τις διαπραγματεύσεις, καθώς και τις συγκρούσεις που ελέγχονται από τα συνδικάτα, για τις αναγκαίες προσαρμογές την στιγμή της ανανέωσης των συλλογικών συμβάσεων ή για την τιμαριθμική αναπροσαρμογή των μισθών.  Αυτός ο καθολικός συμβιβασμός δεν εμπόδισε να αναπτυχθούν οι μεγάλοι αγώνες των εργαζομένων στην αλυσίδα σε όλες τις δυτικές βιομηχανικές χώρες.

28Οι εν λόγω συσχετισμοί δύναμης φορείς θεμελιωδών ανταγωνισμών ή πιο συχνά συμβιβασμών άξιζαν ακόμα τον όρο «συσχετισμοί δύναμης», διότι αυτές οι δυνάμεις ήταν συγκεντρωμένες και περισσότερο ή λιγότερο ενεργές, αλλά οι σημερινοί επισφαλείς δεν είναι οι εργαζόμενοι της αλυσίδας του χθες και οι αγώνες του χθες δεν είναι αυτοί του σήμερα. Το γενικό πλαίσιο είναι πιο ευνοϊκό για τις επιχειρήσεις, αλλά είναι κυρίως ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας που πασχίζει να εκφραστεί από τη στιγμή ακριβώς όπου η κρίσης της εργασίας και αποουσιαστικοποίηση του εργατικού δυναμικού έχουν υπονομεύσει τον παλιό ανταγωνισμό των τάξεων και την ίδια την ταξική πάλη. "Η επίδειξη δύναμης" δεν εκδηλώνεται πλέον παρά με τρόπο τοπικιστικό ή απελπισμένο για παράδειγμα σε ένα εργοστάσιο που απειλείται με κλείσιμο. Είναι μια αντίσταση που μπορεί να είναι ισχυρή όπως στην Continental και πολύ ισχυρότερη όταν είναι χωρίς αυταπάτες για τις πιθανότητες διάσωσης των θέσεων εργασίας.  Πράγματι, ο αγώνας επικεντρώνεται στο γεγονός του κερδίσματος της αξίας μιας δύναμης της εργασίας που έχει γίνει μη-απασχολήσιμη. Αλλά αυτή είναι μια απομονωμένη αντίσταση.

29Αυτή η κρίση της εργασίας αναφέρεται κατά πρώτο λόγο σε ένα μέρος του εργατικού δυναμικού, το οποίο έγινε απολύτως υπεράριθμο με την υποβάθμιση των επαγγελματικών προσόντων και την απαξίωση από την τεχνική πρόοδο των παλαιών δεξιοτήτων που ορίζονται από τη συλλογική εργασία (η κοινότητα των τάξεων στην εργασία που συνδέει ζωντανή εργασία και τεχνικό κεφάλαιο), υπέρ των νέων δεξιοτήτων που καθορίζονται αποκλειστικά από τον εργοδότη ή το κράτος και που αποδίδονται ατομικά, ενώ ένα άλλο μέρος, θεωρείται απαραίτητο - αλλά για πόσο καιρό; - επειδή καλύτερα εκπαιδευμένο και πιο ευέλικτο είναι περισσότερο ή λιγότερο ταυτισμένο με το κεφάλαιο ως «ανθρώπινοι πόροι». Κατά δεύτερο λόγο, αναφέρεται επίσης στο παγκόσμιο κεφάλαιο του οποίου ο αντιπρόσωπος σε εθνικό επίπεδο είναι το κράτος, επιφορτισμένο με την αναδιανομή του πλούτου. Είναι ο τρόπος που έχει το κράτος, να ανταποκριθεί στην απαίτηση του «μοιράσματος του πλούτου» και να διαιτητεύει μεταξύ των διαφόρων λύσεων, οι οποίες πρέπει να λάβουν υπόψη το γεγονός ότι το εισόδημα αποσυνδέεται όλο και περισσότερο πάνω από την πραγματικά εκτελούμενη εργασία. Στο βαθμό αυτό, η «κατώτατος μισθός» δεν είναι πλέον εδώ και καιρό, η τιμή της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Ο Seillères, ο πρώην επικεφαλής του MEDEF, δήλωσε χωρίς φιοριτούρες: "Οι εργοδότες πληρώνουν τους μισθούς που απαιτεί η αγορά,  αν η κοινωνία πιστεύει ότι δεν είναι αρκετοί για να ζήσουν, ας τους συμπληρώσει! ". Το "επίδομα απασχόλησης" πηγαίνει προς αυτή την κατεύθυνση, διότι αντιτίθεται τόσο την έκπτωση φόρου της ελευθεριακής δεξιάς που εφαρμόζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην απαίτηση ενός καθολικού βασικού εισοδήματος που ζητήθηκε από την εναλλακτική αριστερά. Δεν είναι επομένως μια προσπάθεια παραγωγικής κινητοποίησης (της υπεραξίας) των ανέργων που τείνει να διαλύσει το πρεκαριάτο στην ρύθμιση της αγοράς εργασίας . Η αποτυχία του RSA (σ.μ. ενεργό εισόδημα αλληλεγγύης) είναι προς την ίδια κατεύθυνση: αν παίζει το ρόλο του στην παροχή βοήθειας με την αύξηση του αριθμού των δικαιούχων, δεν παίζει το ρόλο του ως κίνητρο για την εργασία, επειδή το 60% των ανθρώπων που θα μπορούσαν να εργαστούν παίζουν συμπληρωματικά μιας επισφαλούς εργασίας που δεν πληρεί τις προϋποθέσεις για να επωφεληθεί.

Κρίση της εργασιας και πρεκαριάτο

30Η ασαφής έννοια "επισφαλής" παίρνει μια διάσταση όλο και πιο ιδεολογική, όπως μπορούμε να δούμε με την ιδέα της κεντρικότητας του πρεκαριάτου ⁹ . Αυτό εκδηλώνεται με δύο τρόπους:

31- Κατ 'αρχάς, τα στατιστικά στοιχεία των ροών εργασίας (εισερχόμενες και εξερχόμενες) προτιμώνται σε σχέση με αυτά των αποθεμάτων (σταθερές εξασφαλισμένες), αν και οι τελευταίες είναι πολύ πιο πολυάριθμες σε απόλυτη τιμή. Με το πρόσχημα ότι ροές σήμερα ως επί το πλείστον γίνονται επισφαλείς, προκύπτει ότι αυτή η κίνηση είναι αμείωτη και κατά συνέπεια ότι, τελικά, είναι το σύνολο του εργατικού δυναμικού που θα ξαναβρεθεί σε αυτή την κατάσταση, δείχνοντας έτσι μια νέα ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και μια νέα ενοποίηση των στάτους προς τα κάτω. Αυτό οδηγεί επίσης στην ταύτιση της νεολαίας, των γυναικών και των μεταναστών με ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού του οποίου το χαρακτηριστικό είναι να είναι επισφαλείς. Αυτό αγνοεί ότι οι απόφοιτοι ακόμα κι αν αφιερώνουν τώρα περισσότερο χρόνο για να βρουν μια σταθερή δουλειά που αντιστοιχεί στην εκπαίδευσή τους σήμερα, δεν μπορούν να συγχέονται με το 20% των νέων που εγκαταλείπουν χωρίς κανένα δίπλωμα ή προσόν το σχολικό σύστημα, ξεχνά επίσης, ότι το επίπεδο της εκπαίδευσης και των προσόντων των γυναικών αυξάνεται συνεχώς και ξεχνά τελικά ότι για τους μετανάστες δεύτερης ή τρίτης γενιάς η κοινωνική κινητικότητα δεν είναι μια κενή λέξη. Δεν πρέπει να συγχέεται η γενίκευση του πρεκαριάτου και η διατήρηση των μορφών των διακρίσεων στις προσλήψεις.

32- δεύτερον, οδηγεί στον απόλυτο συσχετισμό της ευελιξίας και της επισφάλειας ως εάν να ήταν μια μονομερής εξέλιξη των καταστάσεων ενώ οι πρακτικές των απουσιών και του turn over  κατά τα έτη 1960-1970 όπως και η άσκηση της προσωρινής απασχόλησης από τους νέους και γενικότερα η περιστασιακότητα της εργασίας αποδεικνύει σήμερα ότι αυτές οι μορφές είναι επίσης αντίσταση στη μισθωτή εργασία. Ορισμένες πτυχές του κινήματος καλλιτεχνών του θεάματος είναι σε αυτή την κατεύθυνση, αν και δεν πρέπει να μυθοποιούνται και να διαμορφώνεται το μοντέλο της κατάκτησης μιας νέας αυτονομίας, αυτής του μισθωτού κογκνιταριάτου ως το νέο πρόσωπο της εργασίας της δεκαετίας του 2000. Από την πλευρά των εργοδοτών τα πράγματα δεν καθορίζονται πλέον. Η σημερινή πλειοψηφία των Γάλλων Εργοδοτών θέλει μια κοινωνική "επανίδρυση" που αμφισβητεί τους ισχύοντες τύπους των συμβάσεων εργασίας για μεγαλύτερη ευελιξία, αλλά αυτό το σχέδιο προέρχεται από ανθρώπους που δεν είναι από τον κόσμο της βιομηχανίας, αλλά τον χρηματοπιστωτικό ή των ασφαλειών.  Αντίθετα, οι ενώσεις εργοδοτών της μεταλλουργίας και της βαριάς βιομηχανίας μάλλον επιδιώκουν να επενδύσουν στους ανθρώπινους πόρους, ενώ από την πλευρά τους, οι PME/PMI (μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις) οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές της επισφαλούς εργασίας, επιθυμούν να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τους εργαζομένους, χωρίς δικαιώματα (συνθήκες εργασίας, καθορισμένους μισθούς) για να τους κρατήσουν αφοσιωμένους.

33- τρίτον, για να συγκαλύψει το στόχο της διαίρεσης, που διαχωρίζει τους εργαζομένους, ακόμη και τους επισφαλείς, τους ανέργους, και ιδιαίτερα τους μακροχρόνια ανέργους και αυτούς που απορρίφθηκαν από την εργασία. Η τάση αυτή βρίσκει την εκδήλωσή της σε συνθήματα όπως αυτό του Occupy της Νέας Υόρκης: «Είμαστε το 99%», ως εάν μια τάξη εκμεταλλευόμενων και κυριαρχούμενων να έχει ανασυσταθεί μετά τη διάλυση και τον κατακερματισμό της παλιάς εργατικής τάξης.

34Αυτές οι απλουστεύσεις που συνοδεύονται από μια παραδοσιακή οπτική και χρονολογούνται από το κράτος ως ένα απλό εποικοδόμημα εξαρτώμενο από μια οικονομική βάση που του διαφεύγει όλο και περισσότερο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης / καθολικοποίησης (glo­ba­li­sa­tion/mon­dia­li­sa­tion). Αγνοούν ότι δεν υπάρχει μόνο το κεφάλαιο που αναδιαρθρώνεται, αλλά και ένα έθνος-κράτος που μετατρέπεται σε κράτος-δίκτυο στο πλαίσιο ενός υπερ-καπιταλισμού κορυφής ¹⁰ . Ξαναβρίσκουμε εδώ το σχήμα μας των 3 επιπέδων που εκτίθεται στο n ^o  15 του περιοδικού Temps cri­ti­ques και στο βιβλίο Μετά την επανάσταση του κεφαλαίου . Η διεύθυνση της MEDEF (ένωση εργοδοτών) είναι ο εκπρόσωπος του επιπέδου 1 και δεν αντιπροσωπεύει ουσιαστικά τα συμφέροντα του βιομηχανικού κεφαλαίου ως τέτοια, χωρίς να εκπροσωπεί τα συμφέροντα ενός χρηματιστικού κεφαλαίου "αποσυνδεμένου" από την "πραγματική οικονομία". Δεν υπερασπίζεται τα συμφέροντα ενός μέρους των εργοδοτών παρά στο βαθμό που αυτά εμπίπτουν στο πλαίσιο των στόχων της στρατηγικής της διακυβέρνησης που καθορίζονται στο επίπεδο 1. Οι στόχοι αυτοί τείνουν προς καθολική ενοποίηση του κεφάλαιο σε μια παγκόσμια στρατηγική, η οποία δεν παρακωλύει τον ανταγωνισμό, παρόλο που είναι βαριά φορτωμένο με ολιγοπώλια. Τα πάντα πρέπει να είναι ρευστά, από το νόμισμα έως το εργατικό δυναμικό καθώς η παραγωγή από την ζωντανή εργασία δεν θεωρείται πλέον ως προϋπόθεση της συνολικής διαδικασίας. Με τον ίδιο τρόπο που μιλούσαμε πριν για τα «έκτακτα έξοδα» της παραγωγής μιλάμε πλέον για την παραγωγή από την ζωντανή εργασία ως δραστηριότητα όμοια με οποιαδήποτε άλλη στην «αλυσίδα της δημιουργίας αξίας».

Το κράτος και η διαχείριση της αναπαραγωγής των κοινωνικών σχέσεων

35Οι στόχοι του κράτους είναι πολύ γενικοί: αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων και της κοινωνικής συνοχής αφενός, εξασφάλιση των καλύτερων δυνατών συνθηκών για την οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα αφετέρου. Αυτό είναι που διαφοροποιεί τον εκπρόσωπο του συνολικού κεφαλαίου από κάθε συγκεκριμένο κεφάλαιο, όπως μια πολυεθνική εταιρεία.  Πράγματι, το κράτος θα πρέπει να διεξάγει τις δύο παράλληλες λειτουργίες, ενώ καθεμιά ασκεί έναν περιορισμό στην άλλη. Αυτό δεν συμβαίνει με κάθε συγκεκριμένο κεφάλαιο που προσπαθεί, από τις αναδιαρθρώσεις του τα τελευταία είκοσι χρόνια, να απελευθερωθεί από τον πρώτο περιορισμό, με την μεταφορά του είτε στους ανταγωνιστές του (η επιδίωξη της ανταγωνιστικότητας-τιμής) είτε στο κράτος (εθνική αλληλεγγύη και κοινωνική αντιμετώπιση της ανεργίας).

36Σε αυτή την ανάγνωση, το «επίδομα απασχόλησης» δεν είναι ένα δώρο για τα αφεντικά, όπως μπορούμε να διαβάσουμε στις εφημερίδες της άκρας αριστεράς. Μπορεί πραγματικά να τους ωφελήσει σε περίπτωση που οι άνεργοι δεν υποστηρίζονται πλέον από το σύστημα ασφάλισης που σχετίζεται με την εργασία (εισφορές και φόροι μισθωτών υπηρεσιών έναντι υπηρεσιών), αλλά από ένα σύστημα εθνικής αλληλεγγύης, χρηματοδοτούμενου από τους φόρους.  Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, θα ωφεληθούν επίσης οι εργαζόμενοι. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το όφελος που αποκτήθηκε είναι έμμεσο. Δεν είναι ο σκοπός αυτής της λειτουργίας. Πρόκειται για μια πολιτική στρατηγική που λαμβάνει υπόψη την ακυρότητα του νόμου της αξίας και τις καταχρηστικές απλουστεύσεις που κρύβονται πίσω από τις θεωρίες της εκμετάλλευσης. Επιδιώκει επομένως να διαφοροποιήσει τις απαντήσεις του σύμφωνα με την έκρηξη των αναφορών και των καταστάσεων που παράγονται από την επανάσταση του κεφαλαίου:

37- από την μια πλευρά, για την αντιμετώπιση κυρίως εκείνων που βρίσκονται στο κύκλωμα της εργασίας, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, αυτή η στρατηγική είναι η άρνηση του κράτους να υποστηρίξει ένα σύστημα ανακούφισης των φτωχών υποτίθεται ανενεργών. Θα πρέπει να ανταμείψει τον άξιο φτωχό-εργαζόμενο δείχνοντάς του ότι πρώτον, έχει κάθε συμφέρον να συνεχίσει να εργάζεται και δεύτερον, ούτως ή άλλως, δεν είχε άλλη επιλογή.

38- Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, αυτή η αναδιάρθρωση δεν ενοποιεί περισσότερο μια τάξη εργαζομένων που τελικά έχει γίνει ομοιογενής, όπως στην παλιά προοπτική της "μέσο-όρο-ποίησης", αλλά αναδιανέμει τις ανισότητες τόσο κάθετα και ιεραρχικά στην ιδιοκτησία και την εργασία (αυτό που κυριαρχεί δεν είναι πλέον κατ 'ανάγκη η αντιπαλότητα του  ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής / μη-ιδιοκτητών, αλλά περισσότερο η αντιπαλότητα διαχειριστών / εκτελεστών ¹¹ ) όσο και οριζόντια (συμμετέχοντες / αποκλεισμένοι από την απασχόληση, τη στέγαση, τα χαρτιά, τις συναλλαγές). Αυτός είναι, επίσης, ο τρόπος που έχει η κεφαλαιοποιημένη κοινωνία, να εκφράσει το τέλος της ταξικής κοινωνίας της οποίας το αρχικό μοντέλο βασίζεται στην αντίθεση ανάμεσα σε δύο μονολιθικά μπλοκ τελικά καθησυχαστικά, καθώς αυτά τα μπλόκ-τάξεις που άσκησαν πρακτικές ειρηνικής συνύπαρξης δίνουν την θέση τους στον φόβο ενός νέου «κοινωνικού ζητήματος». Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η εξουσία απαντά με το αντίφωνο να ξαναθέσει την εργασία στο κέντρο της κοινωνίας, αλλά μια εργασία που δεν διατηρεί παρά μόνο τον ρόλο της πειθαρχίας ή του ανταγωνισμού και όχι πλέον την παραγωγική της λειτουργία, που γίνεται αξεσουάρ. Οι κυρίαρχοι γνωρίζουν ότι όλα αυτά δεν μπορούν να επιστρέψουν στο αυστηρό πλαίσιο της εργασίας. Η νέα ιδεολογία της εργασίας διαχωρίζεται έτσι κάθε μέρα λίγο περισσότερο από την πραγματικότητα της μισθωτής εργασίας, όπως αυτή έχει ήδη αποσπαστεί από την εικόνα της παραγωγικής εργασίας, για να καλύψει όλα τα είδη εργασίας και να υποδηλώσει ότι η εργασία μπορεί να ξαναγίνει "ελεύθερη" στο ιδανικό του «κάνε την επιχείρησή σου» και την φιγούρα του «νικητή». Το «εργαστείτε περισσότερο για να κερδίσετε περισσότερα" του Σαρκοζί είναι ήδη μια μετριασμένη έκδοση από τις απομυθοποιήσεις των προηγούμενων είκοσι ετών (της εποχής Tapie).

39Την εποχή που η αξιοποίηση γινόταν κατά κύριο λόγο από την ζωντανή εργασία, η υπεραξία που δημιουργείται με τη βοήθεια της τελευταίας ήταν θεμελιώδης και η «κοινωνική» διάσταση του μισθωτού συστήματος δεν ήταν παρά αποτέλεσμα. Για ένα τμήμα των δυνητικά υπεράριθμων, σήμερα είναι η αντίθετη κατάσταση που επικρατεί: τα «φρούρια των εργαζομένων" που επιζούσαν (π.χ. στην αυτοκινητοβιομηχανία) τελειώνουν μόλις απαλλάσσονται από το πλεονασματικό προσωπικό καθώς οι νέοι τομείς (τράπεζες, ασφάλειες και πληροφορική) ήδη απορρίπτουν υπερβολικά. Για την αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων, θα πρέπει επομένως να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας τις οποίες, πριν από λίγο καιρό, δεν θα έρχονται στο μυαλό κανενός να τις αποκαλέσει εργασίες.

40Η πειθαρχία της εργασίας θα πρέπει να επιβληθεί καθώς η ζωντανή εργασία δεν έχει πλέον μετρήσιμη αξία με τον χρόνο εργασίας (πώς καθορίζεται το μερίδιό της στην δημιουργία της αξία;) ή εσωτερική αξία (ποιο είναι το επίπεδο του μισθού που ισοδυναμεί με την αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού σήμερα για να μείνουμε στη μαρξιστική προβληματική;), όταν οι ταυτότητες της τάξης και οι επαγγελματικές ταυτότητες εξαφανίζονται και δεν υπάρχει πλέον παρά ο αγώνας για το εισόδημα και η αντίσταση στον κοινωνικό κατακερματισμό.

41Αυτή η πειθαρχία απαιτεί νέους κανόνες, το σύμφωνο για την επιστροφή στην εργασία (PARE) παρέχει ένα παράδειγμα. Αλλά αυτοί οι κανόνες πρέπει να είναι πολιτικά συμβατοί με την ιδέα ενός κοινού καλού, της κοινωνικής συνοχής και άλλες συναινετικές ανοησίες. Απορρέει από την εξέλιξη αυτής της νέας μορφής του καπιταλισμού που δίνει την εντύπωση ότι θέλει να απελευθερωθεί από κάθε καταναγκασμό, αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορεί να το κάνει, διότι πρέπει την ίδια στιγμή να συνεχίσει να εμφανίζεται με την μορφή μιας ανώτερης νομιμότητας που απαιτεί την ενεργητική ή παθητική συμμετοχή της πλειοψηφίας στην ιδεολογία της κοινωνίας-εταιρείας προστατευμένης από την ύπαρξη, ως έσχατη λύση, του κράτους.

42Υπάρχει μια προσπάθεια «κοινωνικής ανασυγκρότησης», αλλά σε επίπεδο σχεδίου, δεν υπάρχει τίποτα οριστικό. Αυτή είναι η διαφορά με την εποχή των τάξεων. Δεν υπάρχει πλέον σχέδιο με την αυστηρή έννοια, δηλαδή που να συνοδεύεται και από κάποια κοσμοθεωρία  (για την αστική τάξη), ή μια χιλιαστική αίσθηση (για το προλεταριάτο). Έτσι δεν πρέπει να αναπτύσσονται μυθοπλασίες για ένα μεγάλο οργανωτή που κινεί τα νήματα ενός "σχεδίου του κεφαλαίου", αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει πλέον στη συνέχεια να καταφύγουμε σε μια στρουκτουραλιστική οπτική που αναδεικνύεται στο  "αυτόματο κεφάλαιο".

43Όλα αυτά πρέπει να μας οδηγήσουν να είμαστε πολύ μετριοπαθείς τόσο για την αλήθεια όσο και για το ευρετικό περιθώριο της ανάλυσής μας ¹² .

44Το ζήτημα της πειθαρχίας της εργασίας και από την εργασία δεν είναι, όπως είπα και προηγουμένως, μια άμεση απάντηση στις πρακτικές αντι-εργασίας. Αυτή η κατασταλτική διάσταση της εργασίας, ωστόσο, δεν ήταν απούσα κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την περίοδο των ετών 1960-1970. Αλλά η ήττα της τελευταίας προλεταριακής επίθεσης και η διαδικασία από-ουσιαστικοποίησης της δύναμης της εργασίας ¹³ που ενισχύεται στην μετέπειτα περίοδο των αναδιαρθρώσεων, δίνουν άλλο νόημα στην τρέχουσα κρίση της εργασίας. Όπως είπε ο Μαρξ, «το νεκρό συλλαμβάνει το ζωντανό», με μια τάση προς την κυριαρχία της νεκρής εργασίας επί της ζωντανής εργασίας και μια διαδικασία της υποκατάστασης κεφαλαίου / εργασίας που έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ από το τέλος του ΧΧ^ου αιώνα . Αλλά το ότι η ζωντανή εργασία δεν είναι πλέον πραγματικά η καρδιά της παραγωγής, αυτό δεν σημαίνει ότι η εργασία ως αξία είναι νεκρή. Σε κάθε περίπτωση, μέσα στην αβεβαιότητα πολλοί θέλουν να την αναβιώσουν. Εκεί είναι που βρίσκουμε την πειθαρχική διάσταση στην ποικιλία των θέσεων των εργατιστών, είτε αυτές των Μπλερ και Μπράουν, της PS είτε της CFDT. Σήμερα, όλη η συζήτηση που ισχυρίζεται ότι θα ξαναθέσει την εργασία στο κέντρο της κοινωνίας στοχεύει να πειθαρχήσει το εργατικό δυναμικό των μελλοντικών ανέργων και αυτό του οποίου η εργασία είναι απλά μια απασχόληση (job). Στοχεύει επίσης σε μια ανύψωση του ηθικού των εργαζομένων, ενώ όλα τα σήματα που αποστέλλονται από την κεφαλαιοποιημένη κοινωνία αναδεικνύουν όχι την κοινωνία της εργασίας, αλλά την γενίκευση των πρακτικών της αρπαγής, της σύλληψης  και της ενοικίασης.

Για επιλογο

45Περάσαμε από ένα κίνημα κριτικής της εργασίας στις ατομικές συμπεριφορές της άρνησης που μπορεί να εξηγηθεί από την έλλειψη ενδιαφέροντος (από κάθε άποψη), που αντιπροσωπεύει το γεγονός της εργασίας, την δυσκολία που υπάρχει στην εύρεση μιας εργασίας όταν δεν ταιριάζει με το μοντέλο της απασχολησιμότητας. Πέρα από τις θέσεις, τις πιο ριζοσπαστικές και πιο θεωρητικές, όπως αυτές της ομάδας CARGO στη Γαλλία ή αυτές των  χαρούμενων ανέργων στη Γερμανία, αυτό που κυριαρχεί είναι μια παθητική κριτική ή περιστασιακές δράσεις, όπως αυτές των επιτροπών των ανέργων στη Γαλλία το 1998, όπως δείχνει επίσης η κυρίαρχη τάση για την εκτόνωση των πιθανών συγκρούσεων από τα διαδοχικά κοινωνικά προγράμματα (σήμερα ακόμα στην Ιταλία, για παράδειγμα, με τα σχέδια προ-συνταξιοδοτικής διαπραγμάτευσης πριν από την άφιξη στην εξουσία της κυβέρνησης εμπειρογνωμόνων του Monti).

46Το όριο των πρακτικών αντι-εργασίας των ετών 1960-1970 και παρερμηνείες που τις ακολούθησαν, είναι να μην ληφθεί η εργασία παρά ως αλλοτρίωση (η «καλλιτεχνική κριτική" στην οποία αναφέρονται οι Boltanski και Chiapello ) και εκμετάλλευσης (η μαρξιστική εργατική κριτική) και όχι ως αντίφαση της ανθρώπινης δραστηριότητας (εργασία εν γένει ως αντίφαση της γενικής δραστηριότητας ¹⁴ ). Δεν έχουμε επομένως αντιληφθεί τη μείωση των εν λόγω πρακτικών παρά ως αντεπαναστατική ανατροπή ενός επαναστατικού κύκλου που έληξε, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη το γεγονός ότι η προηγούμενη κατάσταση δεν θα αναπαραχθεί ξανά. Πράγματι, οι κύκλοι που αναλύθηκαν από τον Μαρξ, όπου επανάσταση και αντεπανάσταση διαδέχονται είναι σήμερα μη λειτουργική, διότι η καπιταλιστική κοινωνική σχέση έχει καταφέρει να ενσωματώσει και τους δύο πόλους της, το κεφάλαιο και την εργασία, καταστρέφοντας τις αρχικές πηγές των ταξικών ανταγωνισμών και ειδικότερα η αμοιβαία εξάρτηση μεταξύ των δύο πόλων. Η κεφαλαιοποιημένη κοινωνία αυτονομείται από την κοινωνική της σχέση στο βαθμό που ο πόλος του κεφαλαίου έχει την τάση να αυτο-προϋποτίθεται χωρίς τον πόλο εργασία  και αυτό τόσο μέσω μιας πρόβλεψης εκ των προτέρων του κέρδους ¹⁵ σε συνάρτηση με ολόκληρη την αλυσίδα της αξίας και όχι πλέον μόνο με την αξία-εργασία όσο και μέσω της χρηματιστηριοποίησης και της εξαφάνισης της αξίας ¹⁶ .

47Η κριτική της εργασίας είναι σήμερα έργο του ίδιου του κεφαλαίου. Βέβαια η εργασία παραμένει ακόμα, όπως και ο καπιταλιστής επιχειρηματίας άλλωστε, αλλά σε κατάσταση υπολείμματος το οποίο δεν ξέρει τι να κάνει. Δεν είναι πλέον η κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία της αξίας. Είναι εργασία-λειτουργία μέσα στο σύστημα της διανομής των εισοδημάτων. Το σημερινό στάδιο επηρεάζεται από την αντίφαση ότι το εισόδημα είναι όλο και πιο κοινωνικοποιημένο, όλο και λιγότερο συνδεδεμένο με μια συγκεκριμένη εκτελούμενη εργασία, αλλά πρέπει ακόμα να καταχωρείται στον μισθό, σε αντίθεση με την λογική του. ▪