ΕΙΝΑΙ Η ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΜΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η ΜΙΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ;

αποσπασμα από το κειμενο:

Πίσω από την οικονομική κρίση, η πρόβληματικη ενοποίηση του κεφαλαίου

Απρίλιος του 2012 , Jacques Wajnsztejn

[…]οι χρηματιστικές κρίσεις είναι πολύ συχνές στην ιστορία και , κατά μείζονα λόγο στην ιστορία της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά αυτές οι κρίσεις παραμένουν εγγενώς λιγότερο δηλητηριώδεις και καταστροφικές από τις νομισματικές κρίσεις που θα μπορούσαν να τις ακολουθήσουν. Πράγματι, οι χρηματιστικές κρίσεις φαίνεται να σχετίζονται με δραστηριότητες περισσότερο ή λιγότερο κερδοσκοπικές και ως εκ τούτου με την δυσλειτουργία μιας φιλελεύθερης ή νεοφιλελεύθερης τάξης. Φαίνεται να παραμένουν επιφανειακές και να μην σχετίζονται με την οικονομική δραστηριότητα, ενώ οι νομισματικές κρίσεις είναι συνδεδεμένες με τα δομικά στοιχεία που αναφέρονται σε μια κρίση αξιοποίησης κεφαλαίου και ως εκ τούτου σε μια «συστημική κρίση» του καπιταλισμού.

133Στο μέτρο αυτό, θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει: είναι η τρέχουσα κρίση του ευρώ μία νομισματική κρίση ή μια χρηματιστική κρίση;

134Ο πρώτος εναλλακτικός όρος δεν επιδέχεται εξέταση στο βαθμό που όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι το ευρώ είναι υπερτιμημένο έναντι του δολαρίου λόγω της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής της κεντρικής τράπεζας (ΕΚΤ). Υπάρχουν τότε δυσλειτουργίες;  Υπάρχουν πολλά σημάδια με τις μεγάλες διεθνείς τράπεζες που έχουν παραμελήσει το ζήτημα της φερεγγυότητας του ελληνικού χρέους, μια διαδικασία που συνεχίζεται και σήμερα όταν, για παράδειγμα, βλέπουμε το ελληνικό κράτος να δανείζεται στα μέσα Μάη του 2012 , 4 δισ. ευρώ από το Ταμείο Αλληλεγγύης της(ΕΚΤ) και στη συνέχεια να δωρίζει το ποσό αυτό στην ΕΚΤ για την αποπληρωμή των ελληνικών ομολόγων που αποκτήθηκαν από την ίδια την ΕΚΤ ώστε να υποστηριχθεί το πρόγραμμα των ελληνικών ομολόγων. Αυτό παράγει αυτοτροφοδοτούμενο χρέος ... και 840 δισ. κέρδη για την ΕΚΤ (βλ. άρθρο του Γιάννη Βαρουφάκη, στην Le Monde  στις 24/05/2012).

135Όμως κάποιες δυσλειτουργίες δεν είναι αυτοτροφοδοτούμενες και δεν μπορούμε επομένως να μιλάμε για δυσλειτουργίες, αλλά μάλλον για πολιτική αμέλεια. Είναι τα αποτελέσματα των άνισων οικονομικών ανταλλαγών εντός της ζώνης. Αυτές οι ανταλλαγές δεν είναι άνισες ανταλλαγές της αξίας μεταξύ των προϊόντων που περιέχουν λιγότερη ή περισσότερη, αλλά ανταλλαγές διαστρεβλωμένες από τη χρήση του ενιαίου νομίσματος με τρόπο ευθυγραμμισμένο με το επίπεδο του παλαιού γερμανικού νομίσματος (DM) ^* . Το αποτέλεσμα είναι ότι η Γερμανία μπορεί να επιβάλει σε όλους την προτεραιότητα των στόχων όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα και την ποιότητα (high-end, το "γερμανικό σήμα") σε σχέση με μια ανταγωνιστικότητα των τιμών στην οποία η βιομηχανία της δεν έχει πλέον το βάρος, αλλά η οποία παραμένει το νούμερο ένα εξαγωγικό όπλο προς τις χώρες του νότου. Αυτό επηρεάζει κυρίως τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, αλλά και μια χώρα όπως η Γαλλία, η οποία απέναντι στον θρίαμβο των Volkswagen και Audi μπορεί να αντιτάξει μόνο την Logan και το «σήμα» της Dacia!

136Όπως λένε οι οικονομολόγοι, τα πλεονάσματα της Γερμανίας δημιούργησαν τα ελλείμματα των άλλων στο βαθμό που οι ανταλλαγές είναι κυρίως ενδοκοινοτικές και η Γερμανία συνεχίζει να επαναλαμβάνει την Ostpolitik της, πιέζοντας ολοένα και περισσότερο τα όρια της ευρωπαϊκής κοινότητας .

137Το παράδοξο είναι ότι μια οικονομική δύναμη (η Γερμανία), η οποία δεν είναι πλέον πολιτική δύναμη από το 1945, αντιμετωπίζει μια Γαλλία της οποίας η ισχύς είναι περισσότερο πολιτική παρά οικονομική. Στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης σε δίκτυο, των παλαιών κρατών-εθνών, τα τελευταία βρίσκονται αφοπλισμένα από αυτή την πολιτική λειτουργία από την ανεξαρτησία της ΕΚΤ και τους κανόνες της Συνθήκης του Μάαστριχτ (κριτήρια σύγκλισης), ενώ η οικονομική παγκοσμιοποίηση επιτρέπει το πνίξιμο των εθνικών και πολιτικών κριτηρίων στο πλαίσιο της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης (ένα "γερμανικό" προϊόν δεν περιέχει συχνά πάνω από το 10% καθαρά γερμανικής κατασκευής, ενώ η Peugeot έχει ακόμα ως μήτρα την "γαλλική" παραγωγή).

138Έχουμε την τάση να ξεχνάμε ότι είναι μια πολιτική απόφαση που οδήγησε σε αυτό και η πιο βαθιά από τις παρανοήσεις συγχέει το ενιαίο νόμισμα και το κοινό νόμισμα. Μια παρανόηση που εκφράζεται σήμερα με την επιστροφή των προοπτικών εθνικιστικών ή προστατευτισμού μέσα στα πολιτικά κόμματα ή ακόμη και σε ένα ολόκληρο έθνος, ενώ είναι από την έλλειψη ευρωπαϊκής πολιτικής που πάσχει πάνω από όλα η περιοχή του ευρώ (τοποθετούμενοι βέβαια από την οπτική των δυνάμεων της κυριαρχίας).

139Εν κατακλείδι, εάν η δημιουργία μιας ζώνης του ευρώ ήταν ένα βήμα προς την πλασματικοποίηση (η Ελλάδα και Ισπανία ήταν οι κύρια επωφελούμενοι πριν από τη φυγή προς τα εμπρός), κάθε πολιτική της Γερμανίας για ένα ισχυρό ευρώ και για υψηλά επιτόκια (που είναι κατά μέσο όρο 1 έως 1,5% υψηλότερο από ό, τι σε περιοχές εκτός ευρώ, την Αμερική ή την Ιαπωνία) μπορεί να διαβαστεί ως μια επιθυμία να ελέγξει αυτή την πλασματικοποίηση ... και προς όφελός της (αυτός ο τελευταίος όρος δεν πρέπει να ληφθεί με την αυστηρά οικονομική έννοια). Η Γερμανία έχει κάνει την ανάγκη φιλοτιμία. Μη μπορώντας να διεξάγει μια συζήτηση πολιτικής ισχύος λόγω του ναζιστικού παρελθόντος της, έχει το δικαίωμα να προβάλλεται την ιστορία της στο οικονομικό επίπεδο διαδίδοντας με τρόπο εφησυχαστικό την κρίση της, της δεκαετίας του '20, παρουσιάζοντάς την αλλού ως πληθωριστική ενώ ήταν αρχικά αποπληθωριστική.

Η ΚΙΝΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

αποσπασμα απο το κειμενο:

H Κίνα μεσα στη διαδικασία της ολοποιησησ του κεφαλαίου

Ιανουάριος του 2010 , Jacques Wajnsztejn

---

«Στην Φιλοσοφία της Ιστορίας , ο Χέγκελ τοποθέτησε την Κίνα «έξω από την ιστορία του κόσμου», επειδή, λέει, στην Κίνα, το στατικό επανεμφανίζεται διαρκώς και αντικαθιστά αυτό που θα ονομάζαμε ιστορία. "

P. Souyri, Επανάσταση και αντεπανάσταση στην Κίνα, Payot, 1982.

Η Κίνα δεν είναι το εργαστήρι του κόσμου

1«Η Κίνα είναι ένας γίγαντας που αναταράσσεται. Απολαμβάνει τα οφέλη από μια ανθηρή οικονομία, αλλά δεν θα πληροί τα πρότυπα της αγοράς. Το πολιτικό της σύστημα είναι αρχαϊκό, αναποτελεσματικό και διεφθαρμένο, και ωστόσο ικανό να εξασφαλίσει ένα ελάχιστο της τάξης και της σταθερότητας. Οι σύγχρονοι τρόποι ζωής εμφανίζονται, αλλά οι λογικές της κοινότητας θα εξακολουθούν να κυριαρχούν στον κοινωνικό χώρο. Αυτή η αδυναμία των αναλυτών να τοποθετηθούν μεταξύ αυτών των εμφανώς αντιφατικών φαινομένων δεν προέρχεται άραγε από το πείσμα τους να αποκρυπτογραφήσουν την κατάσταση της Κίνας υπό το φως των υποστάσεων - της αγοράς, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, του ατόμου, του νόμου, της δημοκρατικής διαμαρτυρίας, της μεσαίας τάξης, της κοινωνίας των πολιτών – με τις οποίες ο νεωτερικός κόσμος υποτίθεται ότι υλοποιεί την ουσία του; Το σφάλμα δεν θα περιόριζε την πορεία της Κίνας σε μια μετάβαση προς μια δημοκρατία της αγοράς, από την διάλυση της πολιτικής και της ιστορίας;  Μετανάστευση και απολύσεις, εντατικοποίηση της παραγωγής,  επιμονή ή επιδείνωση της φτώχειας, πειθαρχικά συστήματα,  κοινωνικές πολιτικές: είναι επίσης εκδηλώσεις που δημιουργούν νέες καταστάσεις, χωρίς απαραίτητα να συγκλίνουν σε μια ψευδο-ορθολογικότητα υποτίθεται νεωτερική. Ομοίως, οι τρόποι διαμαρτυρίας που απαντούν στην εφαρμογή των καπιταλιστικών σχέσεων εργασίας μετατρέπουν τις σχέσεις εξουσίας καθώς και τις μορφές του κράτους, με ένα συγκεκριμένο τρόπο χωρίς τον οποίο δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών που θα ήταν, για μερικούς, το πρώτο βήμα προς μια δημοκρατική πολιτική μορφή ²  ".

2Αυτό που έχει χαρακτηρίσει το σχηματισμό του καπιταλισμού στη Δύση, είναι η καταναγκαστική είσοδος στην εργασία των προλετάριων που είχαν χάσει τα μέσα παραγωγής τους (γεωργικά ή βιοτεχνικά) ή δεν είχαν παρά μόνο την εργατική τους δύναμη με τη δημιουργία μιας «αγοράς εργασίας». Θα δούμε ότι αυτό δεν είναι τόσο απλό στην περίπτωση της Κίνας.

3Κατ 'αρχάς, πρέπει να κοιτάξουμε στο παρελθόν και να αντιταχθούμε σε κάποιες ιδεοληψίες:

4 - Στην "σοσιαλιστική" Κίνα που αναπτύσσεται από το 1949 και σε αντίθεση με ό, τι υπήρχε στην Εθνικιστική Κίνα του Κουόμινταγκ, δεν υπήρχε αγορά εργασίας, με την κλασική έννοια του όρου, δηλαδή ελεύθερη αγορά μιας εργατικής δύναμης που εξομοιώνεται με ένα εμπόρευμα.  Εργάτες και υπάλληλοι συνιστούν ένα αποκλειστικό καθεστώς (γραφειοκρατικοποιημένο) και οι αγρότες δεν έχουν πρόσβαση ή δεν είναι στο πλαίσιο ποσοστώσεων που καθορίζονται από τη γραφειοκρατία του κκκ . Στην πραγματικότητα, το 1949, οι εργάτες δεν είναι παρά μόνο τρία εκατομμύρια με διάφορα καθεστώτα που ενοποιούνται με την απελευθέρωση από την ιαπωνική κατοχή. Η ενοποίηση γίνεται με όρους που λίγο έχουν να κάνουν με την καπιταλιστική εκμετάλλευση, διότι ο στόχος των νέων ηγεσιών δεν είναι το κέρδος, ούτε η οικονομική επιτυχία. Οι εργαζόμενοι εξαρτώνται από τις ενώσεις εργασίας (Danwei ) και όχι από συγκεκριμένες εταιρείες. Δεν πωλούν την εργατική τους δύναμη για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα και ένα συγκεκριμένο έργο. Είναι μισθωτοί υπάλληλοι ³ . Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και ο μισθός (bas) είναι εγγυημένος ⁴ .

5Από την ύπαρξη αυτής της μισθωτής σχέσης, ο Ch. Reeve, στο βιβλίο ο χάρτινος τίγρης. Σχετικά με την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Κίνα (1949-1971) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει καπιταλισμός καθώς σύμφωνα με τον Μαρξ, τον οποίο αναφέρει σε μια επισήμανση στην εισαγωγή του: «Το Κεφάλαιο προϋποθέτει την μισθωτή εργασία, η μισθωτή εργασία προϋποθέτει το Κεφάλαιο. Καθένα είναι προϋπόθεση του άλλου, δημιουργούνται αμοιβαία» και σύμφωνα με τον Ένγκελς:" Ούτε η μετατροπή σε μετοχική εταιρεία ούτε ή μετατροπή σε κρατική ιδιοκτησία, δεν αφαιρεί από τις παραγωγικές δυνάμεις την ιδιότητα του κεφαλαίου " . Είναι πολύ καλό να παρατίθενται οι πατέρες θεμελιωτές του θεωρητικού ιερού, αλλά πρέπει ακόμα να διαβάζονται σωστά. Πού διαβάζει ο Reeve ότι μιλούν καπιταλισμό ⁵ ;  Η σύγχυση είναι προφανής μεταξύ κεφαλαίου και καπιταλισμού. Είναι πολύ κοινή στους κομμουνιστές ⁶ της αριστεράς και έχουμε κι εμείς επίσης συμμετάσχει. Σ’ αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κρίναμε αναγκαίο να διευκρινιστεί το σημείο αυτό και γράψαμε το κείμενο "Κεφάλαιο, καπιταλισμός και κεφαλαιοποιημένη κοινωνία ⁷  ".

6Όσο για τα στρατόπεδα "εργαζομένων" και τους εργάτες των μικρών επιχειρήσεων, ο εξαναγκασμός που γνώρισαν είχε σχέση περισσότερο με την τιμωρία ή τις ιδιαίτερες συνθήκες του «ασιατικού τρόπου παραγωγής ⁸  "απ’ ότι με τον καπιταλισμό. Τα άτομα είναι στην πραγματικότητα σε κατ' οίκον περιορισμό και το σιτηρέσιο παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τη δεκαετία του 80 για να αποφευχθεί μια πολύ μαζική εγκατάλειψη της υπαίθρου συνδέοντας τα άτομα με τα μέρη όπου μπορούσαν να λάβουν μια κοινωνική πρόνοια.

7Αυτά τα εργατικά χέρια εξυπηρετούσαν σε έργα φαραωνικού τύπου που επέβαλε το καθεστώς. Όταν αυτή η δεξαμενή δεν ήταν αρκετή, είναι η ιδεολογική κινητοποίηση των μαζών που θα οδηγούσε στο να «μετακινήσουν τα βουνά». Εδώ και πάλι βρίσκουμε μια μη-καπιταλιστική κίνηση στην εργασία: αντί για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στη γεωργία για την παραγωγή πλεονασμάτων και του εργατικού δυναμικού για την εκβιομηχάνιση, είναι η απλή εργατική δύναμη που προέρχεται από τις πόλεις, που επιστρέφεται στην ύπαιθρο για να επιτευχθούν τα "υδραυλικά έργα", συνήθη σε διάφορες αυτοκρατορικές δυναστείες που επαναλαμβάνονται από την «κόκκινη δυναστεία ⁹». Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι αυτά τα έργα υποδομής μπορούν τελικά να αποτελέσουν τη βάση για μια καπιταλιστική "ανάπτυξη" ... αν το πρόβλημα της ανώτερης ενότητας επιλυθεί αργότερα.

8Επομένως, είναι σαφές ότι ο σταλινικός στόχος της παραγωγής για την παραγωγή, τουλάχιστον στον τομέα των παραγωγικών αγαθών, που είναι κοινός στη Ρωσία και στην Κίνα, δεν είναι η διευρυμένη συσσώρευση με την έννοια του Μαρξ, αλλά μόνο μία συσσώρευση με την ποσοτική έννοια του όρου. Η συσσώρευση του παγίου κεφαλαίου λειτουργεί περισσότερο ως πολεμικό όφελος απ’ ότι για να επιτευχθεί μια διευρυμένη αναπαραγωγή. Το γεγονός επίσης ότι αυτή είναι συνήθως μια αποτυχία, δεν έχει ποτέ ενοχλήσει πραγματικά αυτά τα καθεστώτα (με εξαίρεση φυσικά τη γεωργία), επειδή ο κύριος στόχος δεν ήταν ποτέ το κέρδος. Όπως και στην ΕΣΣΔ , ο μόνος τομέας που λειτουργεί στο περίπου δεν είναι ένας «οικονομικός» τομέας, αλλά ένας τομέας που κυριαρχείται από την πολιτική και από μια ανώτερη ενότητα: είναι αυτός του πετρελαίου, της πυρηνικής και ηλεκτρονικής έρευνας. Αυτός που αποκαλούμε τομέα της ενέργειας και είναι ο μόνος που πραγματικά μετράει, ο μόνος που ποτέ δεν χρειάστηκε «μεταρρυθμίσεις»! Αυτό είναι η απόδειξη ότι ο ατπ (ΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ) δεν "καταστράφηκε" τόσο εύκολα όσο ο Reeve νομίζει επειδή ο ατπ δεν είναι ακριβώς ένας τρόπος παραγωγής υπό την αυστηρή έννοια (μόνο ο κτπ (ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ) είναι), ο ατπ είναι μάλλον ένας τρόπος οργάνωσης της κυριαρχίας, που χρησιμοποιεί την "οικονομία" σύμφωνα με τα συμφέροντα της ανώτερης ενότητας. Αυτά τα συμφέροντα μπορούν να εκφοβίσουν την ιδιωτική πρωτοβουλία, όπως αναφέρεται στη σημείωση 8 ή αντίθετα να την διευκολύνουν, όπως έχουν ήδη κάνει, σε μικρότερη κλίμακα από ό, τι σήμερα, οι Μινγκ και οι Τσινγκ , πριν τους πολέμους του οπίου. Θα επιστρέψω αργότερα. Αυτό τα χαρακτηριστικό αγνοήθηκε επίσης από τον Cajo Brendel του οποίου οι χαρακτηρισμοί είναι ιδιαίτερα απογοητευτικοί: η πάλη των τάξεων για πάνω από 2000 χρόνια στην Κίνα με φιλοσόφους όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε (εμπνευστής του Ταοϊσμού), που αντιπροσωπεύουν δύο αντιτιθέμενες τάξεις ( . σ. 60 επ.. ) ¹⁰ ,  "απολυταρχία των αυτοκρατόρων Μαντσού» (σελ. 3), «φεουδαρχία» (σελ. 5) πριν από την δεκαετία του 20, ο καπιταλισμός από τη δεκαετία του '50 με ... την διαίρεση της γης από τους αγρότες και την έκκληση στους διανοούμενους κατά τη διάρκεια της περιόδου των  «Εκατό λουλουδιών ¹¹»,  ύπαρξη μιας νέας τάξης (σελ. 27) λιγότερο ισχυρής από ότι στην ΕΣΣΔ , επειδή το κκκ είναι πολύ ισχυρότερο από το ΚΚΣΕ  ! (Σελ. 30) και οι Κινέζοι "διαχειριστές" δεν θα έχουν βρει «ιδανικό τύπο» τους που αντιπροσωπεύεται από… τον Κοσίγκιν! (Σελ. 36). Στην πραγματικότητα, η μαρξιστική ανάγκη για τον Brendel, να διατηρήσει μια διαδοχή των τρόπων παραγωγής τον οδηγεί αρχικά να μυθοποιήσει το σοβιετικό οικονομικό σύστημα, ακόμα κι αν είναι για να το επικρίνει από πολιτική άποψη και στην συνέχεια να μην καταλαβαίνει ότι η Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα είναι, άθελά του, μια νέα έκδοση του πολιτικού "απολυταρχισμού" του ατπ .

9 - Όπως είπαμε, ο στόχος της παραγωγικής δραστηριότητας δεν ήταν το κέρδος- ¹² και οι περισσότερες από τις τιμές των προϊόντων της παραγωγής ήταν πλασματικές. Όπως και στην σταλινική ΕΣΣΔ  ο στόχος της συσσώρευσης είναι η δύναμη του καθεστώτος και όχι αξιοποίηση του κεφαλαίου. Αυτό εξηγεί εν μέρει την απουσία του τεϊλορισμού ¹³ στα εργοστάσια και μια ιστορική και πολιτική ανυπακοή κατά της χρήσης των μηχανών και της τεχνολογίας ¹⁴ (πρβλ.. ο αγώνας μεταξύ των δύο γραμμών, «η ρήξη με την ΕΣΣΔ ). Οι απουσίες δεν επιδιώκονται συστηματικά, ¹⁵ και τα πολυάριθμα ρεπό κυρίως όταν οι στόχοι του σχεδίου ολοκληρωθούν. Μια κατάσταση ιδιαίτερα ευνοϊκή για αυτή την εργατική τάξη των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων (σε σύγκριση με άλλα τμήματα της κοινωνίας, φυσικά) θα εμφανιστεί μετά την Πολιτιστική Επανάσταση. Ο ρυθμός της εργασίας θα σημειώσει ραγδαία πτώση, οι απεργίες θα πετύχουν και τα οφέλη χορηγούνται για να ανταμείψουν το τμήμα αυτό της τάξης που εξακολουθεί να είναι, στο σύνολό του, θετικό με το καθεστώς που επιβλήθηκε κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, τουλάχιστον στο επίπεδο της παθητικής στήριξης, σε αντίθεση με νέα τμήματα που έχουν βρεθεί στην πρωτοπορία μιας ελευθεριακής διάστασης της εξέγερσης ενάντια στα στελέχη του κόμματος και της γραφειοκρατίας.

10 - Η οικονομία της αγοράς θα αναπτυχθεί επομένως έξω από το σύστημα των  danwei σε ειδικές ζώνες που δημιουργούνται από το κράτος. Αφορά κυρίως τον τομέα των καταναλωτικών αγαθών. Παράλληλα λειτουργεί μια απασχόληση των αγροτών λίγο ιδιαίτερη. Πράγματι, δεν υπάρχει μετάβαση στην εντατική γεωργία για την απελευθέρωση εργατικών χεριών από την αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά επιστροφή στην οικογενειακή εκμετάλλευση ¹⁶  για να παραμείνει ο πλεονάζον πληθυσμός και, επομένως, δεν απελευθερώνεται παρά  ένα μέρος του, που θα σχηματίσει μια νέα ομάδα, "τους μετανάστες" που είναι χωρίς καθεστώς.  Ανταποκρίνονται στον ορισμό του προλεταριάτου ως μια «απουσία προορισμού». Αυτοί οι ακτήμονες είτε θα αυξήσουν τον πληθυσμό των πόλεων καταλαμβάνοντάς τες σε μια έκρυθμη κατάσταση καθώς δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά εργασίας (περίπου 75 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονται στον τομέα των κατασκευών, τα δημόσια έργα, ξενοδοχεία και εστίαση), είτε θα προσλαμβάνονται σε τοπικό επίπεδο (περίπου 75 εκατομμύρια επίσης) από πλούσιους αγρότες που έχουν αγοράσει μικρές τοπικές βιομηχανικές επιχειρήσεις. Δεν αφήνουν την επαρχία καταγωγής τους και, επομένως, δεν εργάζονται στα «εργαστήρια του κόσμου» στην ακτή ¹⁷ .

11Λόγω της αυξημένης συμμετοχής της Κίνας στο παγκόσμιο εμπόριο η γεωργία δεν αποτελεί πηγή συσσώρευσης με βάση την εκμετάλλευση της εργασίας των αγροτών ¹⁸ , αλλά το κράτος κερδίζει έσοδα μέσω ενός συστήματος φορολογίας και κυρίως από τις έκτακτες εισφορές από τις τοπικές αρχές για να υλοποιήσουν τις κοινοτικές εγκαταστάσεις που απαιτούν μερικές φορές απαλλοτριώσεις. Αυτές οι τελευταίες οδηγούν σε έντονη διαμαρτυρία των αγροτών και θέτουν σε αμφισβήτηση μια κάποια συμμαχία που υφάνθηκε στην επαρχία μεταξύ των κατοίκων και των μικρών τοπικών στελεχών. Οι αγρότες παίρνουν επίσης πολλές πρωτοβουλίες με τη διεξαγωγή εκστρατειών ενημέρωσης μέσω του τοπικού τύπου και με τη μετάβαση από χωριό σε χωριό. Φαίνεται επίσης να συνυπάρχουν κινήματα για μια μεγαλύτερη ελευθερία των επιχειρήσεων και άλλα που αποκαλύπτουν ένα είδος νεο-μαοϊσμού κατά των κερδοσκόπων και των διεφθαρμένων γραφειοκρατών που παίρνουν μια πιο στρατιωτική μορφή («στρατός του λαού κατά της διαφθοράς», «Στήλη του Γιανγκτσέ νοτιοδυτικά»).

12 – Σε πρώτη φάση, οι νέες θέσεις εργασίας δεν αφορούν τόσο την παλιά εργατική τάξη σχετικά προστατευμένη για πολιτικούς λόγους και επικεντρωμένη στην βαριά βιομηχανία παρωχημένης τεχνολογίας και τα υπεράριθμα εργατικά χέρια, όσο τα νέα στρώματα που σχηματίζονται από τους μετανάστες από το εσωτερικό. Αυτά τα στρώματα βιώνουν συνθήκες που είναι περισσότερο ημι-σκλάβων ή κατάδικων παρά καπιταλιστικής εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, το εργατικό δυναμικό, ιδίως το γυναικείο, δεν είναι καθόλου «ελεύθερο», ακόμη και με την τυπική έννοια του αστικού δικαίου. Κοιτώνες με δρακόντειους εσωτερικούς κανόνες, απαγορεύσεις στο να πάνε στο κέντρο της πόλης, αυτοί οι μετανάστες από το εσωτερικό, λένε πολλά για τη φύση του κινεζικού κράτους. Θα επιστρέψουμε σ’ αυτό, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ότι ακόμη και στην παραγωγή των "στρατοπέδων συγκέντρωσης" τα πράγματα εξελίσσονται και ότι η εμφάνιση του χρήματος, όπως πάντα, έχει ένα ρόλο διαλυτικό. Σε κάθε περίπτωση, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν παίζουν απολύτως κανένα ρόλο για την ελάχιστη υπεράσπιση του εργατικού δυναμικού, επειδή δεν είναι καθόλου εξοικειωμένες με αυτή τη νέα κατάσταση όπου παρεμβαίνουν τρεις πρωταγωνιστές: δύο παλιοί, το κράτος και οι εργαζόμενοι και ένας νέος, τα αφεντικά. Αλλά, ανίκανες να διαχωριστούν από το κράτος, συχνά αφήνουν τους εργαζόμενους να αντιμετωπίσουν μόνοι τα αφεντικά. Αυτό γιατί, στις αρχές της δεκαετίας του 80, οι εργαζόμενοι στις μεγάλες εταιρείες στη Σαγκάη και στη Γουάν ζήτησαν μεν ανεξάρτητα συνδικάτα, αλλά αυτό δεν συνέβη στο ίδιο πνεύμα όπως στην Πολωνία. Φαίνεται ότι αυτοί οι εργαζόμενοι αναζητούν την καλύτερη διαπραγμάτευση των συμβάσεων και την αναγνώριση της συμμετοχής τους στην παραγωγή του πλούτου, από ένα μισθό λιγότερο πολιτικό και περισσότερο συνδεδεμένο με τη συμμετοχή τους στην προσπάθεια.

13Δεν ήταν παρά από την δεκαετία του '90 που η Danwei θα καταργηθεί με τη μετάβαση σε συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, το άνοιγμα των κέντρων απασχόλησης και τη χορήγηση των επιδομάτων ανεργίας. Ωστόσο, η διαδικασία της δημιουργίας μιας ελεύθερης αγοράς εργασίας είναι αργή και οι απολυμένοι εργαζόμενοι υποστηρίζονται μερικές φορές από την παλιά ένωση εργασίας με την δυνατότητα να "βοηθήσουν" τις μικρές περιφερειακές επιχειρήσεις ¹⁹ . Στην πραγματικότητα, αυτή η κατάσταση συνεχίζεται όσο η αναδιάρθρωση της κεντρικής μονάδας παραγωγής δεν έχει ολοκληρωθεί. Όταν αυτό συμβεί, οδηγεί συχνά σε μια κατάσταση "όπως στην Λορένη ," για παράδειγμα στις πόλεις της σιδηρουργίας που πλήττονται όπως η Σενγιάνγκ, πρωτεύουσα της Λιαονίνγκ (πρώην Μαντζουρία), κέντρο της πρώτης κινεζικής εκβιομηχάνισης.

14Εδώ ακόμη μπορούμε να δούμε ότι οι τρέχουσες μεταρρυθμίσεις θέτουν την Κίνα σε ένα επίπεδο άμεσα νεωτερικό της κρίσης της εργασίας (από-ουσιαστικοποίηση του εργατικού δυναμικού και τάση για αξιοποίηση έξω από την ζωντανή εργασία) με την προοδευτική εκκαθάριση της βαριάς βιομηχανίας, βάση της δομής ενός «σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά» και τις συνέπειες που προκύπτουν για τα μέλη της παλιάς κινέζικης εργατικής τάξης. Αυτοί οι εργαζόμενοι που αποτελούσαν ένα είδος αριστοκρατίας της εργασίας, δεν βλέπουν πλέον να τους προσφέρονται παρά απασχολήσεις στο δημόσιο από τον δήμο με μια σημαντική μείωση του μισθού (περίπου στο ένα τρίτο) για μια εργασία που θεωρούν χωρίς απαιτήσεις προσόντων (βοηθοί για την κυκλοφορία, βοηθοί κηπουρού) και ασύμβατη με την ταξική τους ταυτότητα και την αξιοπρέπειά τους.

15 - Η Κίνα δεν είναι το «εργαστήρι του κόσμου». Πράγματι, το εξωτερικό εμπόριο συνεισφέρει μόλις κατά το ένα τέταρτο στην αύξηση του κινεζικού ΑΕΠ μια ανάπτυξη που καθοδηγείται σήμερα από την εγχώρια ζήτηση ²⁰ . Είναι αυτή η εγχώρια ζήτηση που πρέπει να τονωθεί προκειμένου να μειωθούν τα πλεονάσματα και η αποταμίευση. Αυτά τα πλεονάσματα είναι μεγαλύτερα σε όγκο απ’ ότι σε ποσοστά (3% του ΑΕΠ έναντι 4 στη Γερμανία, 11 στην Αργεντινή, 21 στη Μαλαισία και 33 στο Χονγκ Κονγκ). Η απαίτηση αυτή γίνεται ακόμη πιο επείγουσα από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008. Επιπλέον, αν η Κίνα εξάγει, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εξαγωγές της απαιτούν την εισαγωγή ξένων εξαρτημάτων. Ο πλούτος που δημιουργείται από την Κίνα δεν είναι επομένως τόσο υψηλός.

16Αυτές οι παραγωγές που προορίζονται για εξαγωγή στην παράκτια λωρίδα που εκτείνεται από την Καντόνα στη Σαγκάη αναπροσανατολίζεται άλλωστε όλο και περισσότερο σε τομείς με υψηλότερη προστιθέμενη αξία, στην πληροφορική για παράδειγμα, με μια αύξηση της ανεργίας και των δουλειών του ποδαριού, λόγω της υποκατάστασης κεφαλαίου / εργασίας που προκύπτει. Τα περίφημα «εργαστήρια του κόσμου» αναδιατάσσονται σε κεντρικές και ανατολικές περιοχές της χώρας.

17 - Η Κίνα γνωρίζει μια πολύ διαφορετική διαδικασία από την ιστορία των ισχυρών κυρίαρχων δυτικών χωρών. Η επανάσταση του 1911 δεν οδήγησε σε ένα καπιταλισμό, ακόμα και κρατικό. Πράγματι, δεν συνέβησαν μετασχηματισμοί των κοινωνικών σχέσεων στην ύπαιθρο. Και γνωρίζουμε την μπολσεβίκικη καταστροφή που ήταν ο έλεγχος της επανάστασης στις επαρχίες της ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του αγώνα ενάντια στους κουλάκους.

18Αυτό το ζήτημα του χαρακτηρισμού της πρώτης κινεζικής επανάστασης είναι προβληματικό. Για παράδειγμα, ένας κομμουνιστής της αριστεράς όπως ο Cajo Brendel, στο Θέσεις για την κινέζικη επανάσταση μιλάει για φεουδαρχία στην Κίνα, αλλά δεν είναι τότε σε θέση να εξηγήσει γιατί το 1911 δεν είχε, ως αστική επανάσταση, οδηγήσει στον καπιταλισμό. Στην πραγματικότητα, όπως λέει ο Brune (P. Souyri) στο Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα ²¹ , λίγα χρόνια ήταν αρκετά για να μετατρέψουν το μεγάλο κινεζικό καπιταλισμό (τον διεθνοποιημένο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό της Σαγκάη, που ανταποκρίνεται στον καπιταλισμό κορυφής για να μιλήσουμε όπως ο   Braudel) σε γραφειοκρατικοποιημένα μονοπώλια. Αυτό θα διευκολυνθεί επίσης από τη συντριβή της Κομμούνας της Καντόνας το 1927. Επιστροφή στον ασιατικό τρόπο παραγωγής ( βλ.. παράρτημα) και την απροσωπία της ανώτερης ενότητας. Μόνο η "κομπραδόρικη" αστική τάξη συνεχίζει να κυκλοφορεί την αξία. Την κυκλοφορεί αλλά δεν την παράγει. Οι μορφές οι λεγόμενες  προκατακλυσμιαίες του κεφαλαίου σύμφωνα με τα λόγια του Μαρξ, για τον οποίο το εμπορικό κεφάλαιο, υπάρχει, αλλά χωρίς το μόσχευμα που λαμβάνει από τον ΚΤΠ. Εξού και η δυσκολία να περάσει σε μια ανάλυση της γραφειοκρατίας από την άποψη της τάξης ενώ η ανώτερη ενότητα δεν έχει πραγματικά καταστραφεί.

19Στην συνέχεια όλος ο γραφειοκρατικός μηχανισμός του Κουόμινταγκ θα περάσει χωρίς δυσκολία στο κκκ . Αυτό δείχνει τις δυσκολίες εφαρμογής ενός κτπ στην Κίνα. Από το κράτος του ατπ στο κράτος του κκκ , βεβαίως, αλλά είναι δυνατόν να φτάσει στο στάδιο που συνδυάζει κράτος-κεφάλαιο, αυτό είναι το ερώτημα!

20Για άλλη μια φορά εκδηλώνεται η πλαστικότητα του καπιταλισμού και η ικανότητά του να συνδυάζεται με τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις, να τις ενσωματώνει και όχι να τις υπερβαίνει. Η δυναμική του καπιταλισμού είναι μια πραγματική άρνηση της εγελιανής διαλεκτικής και ο μαρξισμός δεν μπορεί να την εγκαταλείψει σώος και αβλαβής. Αν πάρουμε το παράδειγμα της ιδιοκτησίας, βλέπουμε ότι οι συνήθεις τύποι των ιδιωτικοποιήσεων, η μετάβαση στην οικονομία της αγοράς δεν λαμβάνουν υπόψη την πραγματικότητα ότι είναι λιγότερο το ζήτημα της ιδιοκτησίας ²²  απ’ ότι αυτό του ελέγχου των μηχανισμών της συσσώρευσης που είναι στο παιχνίδι (βλέπουμε την ίδια διαδικασία στη Ρωσία). Η Κίνα συμμετέχει στην τρέχουσα παγκοσμιοποίηση εκεί όπου το κεφάλαιο δεν ήταν ποτέ πραγματικά ιδιωτική ιδιοκτησία, εκτός των περιθωρίων του (η διασπορά). Η ιδιοκτησία παραμένει ως επί το πλείστον αφηρημένη και φαινομενικά συλλογική. Τελικά τα πάντα ακόμα ανήκουν στην ανώτερη ενότητα. Ο πλούτος και η ισχύς δεν είναι παρά θεματοφύλακες μερικοί και συνεπείς. Κάποιος μπορεί να απολαύσει τη δύναμή τους, αλλά δεν είναι δική μας. Τα κεφάλαιο δεν φέρεται από μια νέα τάξη, αλλά από τις νέες πρακτικές στο ίδιο το εσωτερικό των κύκλων της εξουσίας. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι "καπιταλιστές" είναι "κόκκινοι"! Άλλωστε, οι βασικές θέσεις προορίζονται για ανώτερους υπαλλήλους καριέρας, ενώ οι επιχειρηματίες, αθλητές και καλλιτέχνες ή οι διανοούμενοι πρέπει να τοποθετηθούν για μια ενδιάμεση κατάσταση.

21Σε αυτούς τους κύκλους, η «χρυσή νεολαία» είναι τα παιδιά των στρατηγών και των ανωτέρων υπαλλήλων που διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των εμπορικών εταιρειών, προσανατολισμένων στο εμπόριο, με το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο. Η κυβέρνηση προσπαθεί μάταια να τους αντιταχθεί, καθώς τα δίκτυα της γραφειοκρατίας επικαλύπτουν τα οικογενειακά δίκτυα. Αυτό επιβεβαιώνει αυτό που είπε ο M. Djilas²³  πριν από πενήντα χρόνια: «Η άσκηση της εξουσίας και η συμμετοχή στην κυβέρνηση είναι ταυτόσημη με την χρήση, την απόλαυση και την ελεύθερη διάθεση σχεδόν όλων των αγαθών του έθνους στο βαθμό που τα δημόσια πράγματα θεωρούνται, κατά κάποιο τρόπο, ιδιωτικά πράγματα ²⁴  . "  Το ερώτημα είναι αν αυτή η κίνηση της διάλυσης της ανώτερης ενότητας που αντιπροσωπεύεται ακόμα από το κράτος, θα γνωρίσει κάποια όρια. 

Παράρτημα

Ο ασιατικοσ τρόπος παραγωγής

46Εν συντομία, βασίζεται σε μια υπαλληλική τάξη, τη γραφειοκρατία, υπεύθυνη για την οργάνωση της συλλογικής εργασίας στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες επιβάλλοντας τα μεγάλα έργα (αυτό που άλλοι συγγραφείς, όπως ο Κ. Wittfogel, ονομάζουν «υδραυλικές κοινωνίες »). Η οργάνωση αυτή απαιτεί τη δημιουργία ενός ισχυρού κρατικού μηχανισμού που βασίζεται σε μια ορθολογική οργάνωση και στη δύναμη. Αυτή η ιδέα που ο Μαρξ αναφέρει στην Αθλιότητα της Φιλοσοφίας στη συνέχεια θα ενσωματωθεί σε διάφορα έργα, στα οποία τόνισε τη διαφορά μεταξύ της ιδιοκτησίας της γης στον ασιατικό τρόπο, όπου η γη είναι στην πραγματικότητα συλλογική ιδιοκτησία, που αντιπροσωπεύεται από το κράτος και στην φεουδαρχία στην οποία η γη είναι ήδη ιδιωτική περιουσία, εκείνων που διαθέτουν τα φέουδα. Αλλά αρνείται να τοποθετήσει την ταξική ανάλυσή του σ’ αυτή την κατάσταση πραγμάτων. Το κράτος φαίνεται ο μόνος προνομιούχος του συστήματος και δεν αναφέρει τα «πλεονεκτήματα» των υπαλλήλων, όπως αυτά μιας γραφειοκρατικής τάξης. Ο Ένγκελς επέστρεψε επ’ αυτού. Παραθέτουμε από τον  Wittfogel: "Επειδή ούτε ο Μαρξ ούτε ο Ένγκελς είχαν εξηγήσει ότι κάτω από την επιρροή των ξένων καπιταλισμού, μια δεσποτική κυβέρνηση ανατολίτικου τύπου θα μπορούσε να ενθαρρύνει τις σύγχρονες καπιταλιστικές μορφές των ιδιωτικών επιχειρήσεων, ο Ένγκελς εισήγαγε (στο Anti-Ντύρινγκ ) μια νέα ιδέα, όταν το 1894 αποκάλεσε τη νέα ρωσική αστική τάξη, μια κυρίαρχη δύναμη. Δεν εμβαθύνει στο θέμα αυτό, και δεν προσπαθεί να συμβιβάσει αυτή την έννοια με τη δική του θέση που χρονολογείται τέσσερα χρόνια νωρίτερα, σχετικά με το ασυμβίβαστο του ανατολίτικου δεσποτισμού και του καπιταλισμού: «Η τουρκική κυριαρχία, όπως και κάθε  άλλη ανατολική κυριαρχία, είναι ασυμβίβαστες με την καπιταλιστική οικονομία: η υπεραξία που αποσπάται δεν προστατεύεται καθόλου από τα άπληστα χέρια των σατραπών και πασάδων. Απουσιάζει η βασική προϋπόθεση, ουσιώδης για την απόκτηση αστικής τάξης: η ασφάλεια του προσώπου και της ιδιοκτησίας του εμπόρου. "  Το ζήτημα φαίνεται επομένως κλειστό: μια τάξη ορίζεται από τη σχέση της με την ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (κυρίαρχη τάξη) και όχι από την κυριαρχία της (διευθύνουσα τάξη) ή από τη διοίκησή της ⁵² . Ο Wittfogel υποθέτει ότι ο Μαρξ είχε απομακρυνθεί στο ζήτημα αυτό, λόγω των επιθέσεων του Μπακούνιν, ενάντια σε ένα σοσιαλιστικό κράτος και μια νέα κυρίαρχη τάξη. Φαίνεται πράγματι ότι αυτός και ο Ένγκελς πρέπει να προσχώρησαν στην εξελικτική θεωρία της Morgan που καταδικάζει όλες τις μορφές της ανάπτυξης έξω από το γενικό πρότυπο ⁵³ .

47Ωστόσο, ο Λένιν χρησιμοποιεί τον όρο στο  η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία , αλλά τον εγκατέλειψε οριστικά το 1916 αφού είχε ταλαντευθεί στους ορισμούς του για το τσαρικό καθεστώς. Μερικές φορές, μιλά για «δικτατορία της γραφειοκρατίας", των εκπαιδευμένων υπαλλήλων «πάνω από ανθρώπους βουβούς, όπως ένα σκοτεινό δάσος,» μερικές φορές για «αστικές τάσεις» ή για καθεστώς υποταγμένο στους «μεγάλους καπιταλιστές και στους ευγενείς,» τέλος, τον έδειξε να κυριαρχείται από τους «ευγενείς γαιοκτήμονες.» Δεν μπορούσε να είναι περισσότερο αμήχανος ή αντιφατικός! Σε πρακτικό επίπεδο αυτό εξηγεί τη διαμάχη ανάμεσα στον Λένιν και τον Πλεχάνοφ στο θέμα της εθνικοποίησης της γης ⁵⁴ και το φόβο μιας νέας ασιατικοποίησης της Ρωσίας σε αυτή την περίπτωση. Αυτό εξηγεί επίσης τις "θέσεις του Απριλίου" και την ΝΕΠ . Ο Λένιν πάντα θα θέτει τον καπιταλισμό  ενάντια στον ατπ , τον "πολιτισμό" ενάντια στην "βαρβαρότητα".

48Με τον Στάλιν, δεν τίθεται πλέον θέμα της «φεουδαρχίας» της Κίνας (συζήτηση στο Λένινγκραντ το 1931 όπου αντιτίθενται οι ορθόδοξοι με τις θέσεις των Μπουχάριν και Βάργκα ⁵⁵ ), ακόμη και αν, η τραγική ειρωνεία της ιστορίας, ο Στάλιν πραγματοποίησε την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας. Οι ίδιες αυτές σταλινικές θεωρίες είχαν ήδη εγκριθεί από τους ζηλωτές του κκκ το 1928 (6 ^ου Συνέδριο) στο επίκεντρο του αγώνα για τη γη στην Κίνα. Απέρριψαν τόσο τη θεωρία (τη λεγόμενη τροτσκιστική) της ύπαρξης καπιταλιστικών σχέσεων στα κινεζικά χωριά όσο και της ύπαρξης ενός ατπ στην Κίνα ⁵⁶ .

49Σε αντίθεση με τους Σοβιετικούς που έθεσαν τα ζητήματα των σχέσεων μεταξύ ατπ , καπιταλισμού και σοσιαλισμού, οι Κινέζοι κομμουνιστές ήταν πιο πραγματιστές και είδαν σε μια εκβιομηχάνιση οδηγούμενη από το κράτος, τη μελλοντική βάση της εξουσίας του καθεστώτος.

50Ας στραφούμε σε κάτι άλλο. Στην πραγματικότητα, ο Μαρξ ορίζει τον ατπ ως ένα σύστημα απλής αναπαραγωγής, χωρίς συσσώρευση κεφαλαίου σύμφωνα με το ανατολίτικο δεσποτικό καθεστώς. Όπως δείχνει ο Godelier ⁵⁷, στην αρχική μορφή του, ο ατπ δεν σημαίνει στασιμότητα, αλλά τη μεγαλύτερη πρόοδο των παραγωγικών δυνάμεων που επιτυγχάνεται πάνω στη βάση των παλαιών κοινοτικών μορφών της παραγωγής και της κοινωνικής ύπαρξης. Ο ατπ δεν συνεπάγεται κατ 'ανάγκη στασιμότητα και δεσποτισμό. Συγκεντροποίηση και η συσσώρευση του πλεονάσματος στα χέρια του κράτους επιτρέπουν, σε κάποιο βαθμό, την ανάπτυξη των πόλεων και του εξωτερικού εμπορίου. Ωστόσο, στην Κίνα, η διαδοχή της περιόδου του ατπ και της περιόδου της φεουδαρχίας θα οδηγούσε σε μια υποστροφή της ανάπτυξης. Για παράδειγμα, στη γεωργία, στην ιδιωτική ιδιοκτησία, τη μισθωτή εργασία και τη μηχανοποίηση της γης δεν σημειώθηκε καμία πρόοδος. ▪