After the Revolution of Capital

Presentation Notes

April 2015, Jacques Wajnsztejn

Translated by: : Corentin Debailleul & Alastair Davidson

Original title: Après la révolution du capital

All the versions of this article: [English] [français]

---

1The slightly provoca­tive title, indi­cates the his­tor­ical moment from which we begin: the defeat of the last global rev­o­lu­tionary assault of the 1960-1970s. This assault marked the extreme limit of a clas­sist and pro­le­tarian pol­i­tics, espe­cially in the example of the Italian ‘Hot Autumn’ (1969)1. Nonetheless, this last assault already com­prised an under­standing of the need for a rev­o­lu­tion on a human basis2, for a cri­tique of work and for the super­s­es­sion of classes, as was notice­able in May 68 France and 1977 Italy3.

2The defeat did not result in a counter-rev­o­lu­tion as there had been no gen­uine rev­o­lu­tion. Rather, a double move­ment ensued: the restruc­turing of cor­po­ra­tions and the ‘lib­er­a­tion’ of social and inter-indi­vidual prac­tices as if, all of a sudden, all bar­riers to the devel­op­ment of the society of cap­ital were swept away. The strait­jacket of the old bour­geois society was thrown off, even though society had already lost its bour­geois char­acter after the two World Wars, Fordism, and the real dom­i­na­tion of cap­ital, con­ser­va­tive ideas remained obsta­cles for the rev­o­lu­tion..

3What was pre­sented as a ‘recu­per­a­tion’ by the 68 move­ment actu­ally was cap­ital’s last leap for­ward through class struggle that still was expressed in the law of value, the cen­trality of labour and in strug­gles around them (cf. LIP4 and other strug­gles about workers’ self-man­age­ment, skilled workers’ revolts, or the resis­tance of the last steel­workers and miners).

4The change occurred in the late 1980s when the dynamics of cap­ital ceased to rely on a dialectic of class rela­tions. If classes still exist, they only do under the form of soci­o­log­ical cat­e­gories or as frac­tions without any pos­si­bility of class recom­po­si­tion (the orig­inal hypoth­esis of the Italian workers’ autonomy is obso­lete).

5The 1970s crisis reminds us all that con­flicts between cap­ital and labour were located within a cap­i­talist social rela­tion, defined by the mutual depen­dence between the two poles of the social rela­tion, what­ever the tem­po­rary bal­ance of power. The dynamic of cap­ital no longer results from this antag­o­nistic con­flict, but from the dom­i­nance taken by both dead labour (mainly machines) over living labour (the labour force) and from the inte­gra­tion of techno-science into the pro­duc­tion pro­cess. The pro­duc­tive worker tends to become less and less the pro­ducer of value but rather an obstacle or a limit to this pro­cess in what we call the ‘inessen­tial­i­sa­tion of the labour force’. The increased pre­cari­sa­tion of the labour force cannot be under­stood as a reform of the indus­trial labour army as the­o­rised by Marx, i.e. as a phe­nomenon of pure pro­le­tari­sa­tion because the labour force is ‘too numerous’. The transfer of labour force from centre to periphery, in emerging coun­tries, does not belie this anal­ysis. First, if we take the example of China, for a few mil­lions of new jobs, how many tens of mil­lions of peas­ants cram into the periph­eries of the metropolis? Second, if we take Korea and India, there indus­tries are grad­u­ally replaced by high tech com­pa­nies and very modern facil­i­ties where the same sub­sti­tu­tion pro­cess cap­ital/labour is taking place.

6This ten­dency explains, at least in rich coun­tries, why the idea of a guar­an­teed income is slowly gaining momentum, for the ide­ology of work per­sists, not as value but as dis­ci­pline. Hence, it becomes impos­sible to claim any worker iden­tity, since this relies on the idea of an essen­tial par­tic­i­pa­tion of this class in the trans­for­ma­tion of the world. In the true sense, we see the col­lapse of a whole world with its values, those of the workers’ com­mu­nity. Traces of this com­mu­nity can be found in fac­tory strug­gles (2009), such as that of Continental, where the workers occu­pied the fac­tory, although with no inten­tion to run it in a dif­ferent way (the 1970s cycle of strug­gles was over). Struggles taking place at the end of the affir­ma­tion of a worker iden­tity have ceased to chal­lenge the con­di­tion of the worker within the fac­tory. This affects the repro­duc­tion of the wage rela­tion as a whole. Paradoxically, this gen­eral crisis of the wage rela­tion does not allow for a frontal assault by wage earners. In recent strug­gles, even though they some­times used vio­lent forms, employees did not oppose the wage system but sought only to trade their exclu­sion from the pro­duc­tion pro­cess through actions that broke with large unions’ strate­gies (boss seques­tra­tions, threats to pro­duc­tion facil­i­ties). Against the nihilism of cap­ital, which dis­misses employees when profits rise, employees cur­rently answer with resis­tance – at best – and with some kind of right to with­drawal. Those prac­tices are cer­tainly not rad­ical in the sense of a direct and imme­diate sub­ver­sion of the rela­tions of dom­i­na­tion. That would require com­bining rad­i­calism as form (the use of ille­gality, including vio­lence) with rad­i­calism as con­tent (the cri­tique of work and wage); that is, giving pos­i­tive con­tent to revolt. Yet they are rad­ical in what they express neg­a­tively: they are the defen­sive counter-fire of the employees against their inessen­tial­i­sa­tion in the cur­rent restruc­turing. The nihilism of neo-modern cap­i­talism is no longer opposed by the per­spec­tive of some sort of socialism (what pos­i­tive con­tent could they find there anyway?) but by the end of all affir­ma­tion of the worker iden­tity and its pro­gramme.

7We are in the grotesque sit­u­a­tion where rulers keep on wishing to extend the legal retire­ment age while CEOs keep on dis­missing their old workers! The con­tra­dic­tion in the inessen­tial­i­sa­tion of labour in a society dom­i­nated by the social imag­i­nary of work is simply neglected, to avoid acknowl­edging the wage system crisis. The focus is then on the broad equi­libria to be re-estab­lished or main­tained (bud­getary rigour, debt con­straints, active/inac­tive ratio, etc. ).

8But this col­lapse also affects what some call the ‘real economy’, which ben­e­fits not a ‘casino economy’ but a total­i­sa­tion of cap­ital, which allows power strate­gies that pro­mote cap­ital flows over the globe par­tic­u­larly where the sit­u­a­tion is favourable. This repli­cates Fernand Braudel, for whom cap­i­talism was not a system but a pro­cess of mas­tering the path and tem­po­rality of money.

Capital pushes back its own limits (the limit is capital itself)

By:

9— The social­i­sa­tion of prop­erty (cor­po­ra­tions), pro­duc­tion and knowl­edge (recent sig­nif­i­cance of the General Intellect);

10— The social­i­sa­tion of income (a large share of employees’ income is indi­rect) and prices (increas­ingly arti­fi­cial or admin­is­tered as we have shown in Crise financière et cap­ital fictif (L’Harmattan. 2009).

11These two first points are the result of an ongoing pro­cess, which started at the tran­si­tion from the formal to the real dom­i­na­tion of cap­ital – even though this peri­odi­s­a­tion does not fully sat­isfy us.

12— The encom­passing of the con­tra­dic­tion between the devel­op­ment of pro­duc­tive forces and the nar­row­ness of pro­duc­tion rela­tions did not lead to a ‘deca­dence’ of cap­i­talism through the lim­i­ta­tion of the growth of pro­duc­tive forces, but on the con­trary, to a head­long rush in tech­no­log­ical inno­va­tion. Contrary to what the Marxist the­o­rists of ‘deca­dence’ believed – obsessed by the con­tra­dic­tion between growth of the pro­duc­tive forces and the limits of pro­duc­tion rela­tions –, cap­i­talism does not hinder the pro­duc­tive forces, but encour­ages them. Initially, in the name of Progress, nowa­days in the name of power, cap­i­talism rushes into the dynamics of end­less inno­va­tion. Capital has a thirst for wealth, hence its dif­fi­culty in holding the vessel on the ide­o­log­ical and repro­duc­tive course of ‘sus­tain­able devel­op­ment’ (see the shale gas issue).

13— ‘Fictivisation’ makes obso­lete the tra­di­tional divi­sion between the dif­ferent forms of cap­ital (finan­cial, com­mer­cial, indus­trial) and makes obso­lete the idea of a pro­gres­sion of those forms towards com­ple­tion under the indus­trial form, typ­ical of both cap­i­talism and… com­mu­nism. This devel­op­ment of fic­ti­tious cap­ital is no longer tem­po­rary, as Marx thought in his time, and is cer­tainly no ‘unnat­ural’ drift of cap­ital, as is claimed by all the dis­ci­ples of a moral­i­sa­tion of cap­i­talism, who indis­crim­i­nately denounce the casino economy, spec­u­la­tive finance, or traders’ risk appetite. It has become a struc­tural com­po­nent of cap­ital in what we might call its pro­gress towards totality. With the exten­sion of fic­ti­tious cap­ital, total cap­ital tends to-pre­sup­pose itself, leaving out any val­ori­sa­tion through labour5. It also tends to eman­ci­pate itself from the immod­erate growth of fixed cap­ital (accu­mu­la­tion). This growth devalues through the accel­er­ated obso­les­cence of machines, and is a factor that inhibits the move­ment of flu­idity required by its overall dynamics, which is now char­ac­terised by strate­gies for seizing wealth by a power through the cir­cu­la­tion of value.

14— This is a new dimen­sion of val­ori­sa­tion in a pro­cess of ‘glob­al­i­sa­tion’ that per­forms – besides the fusion of all the func­tions of money – a net­working of space and a ter­ri­to­ri­al­i­sa­tion in three levels:

15The top level of the net­work (I) con­trols and directs the totality. It includes the dom­i­nant states (those taking part in major Summits) and a few emerging powers, such as China, cen­tral banks and finan­cial insti­tu­tions, multi­na­tional cor­po­ra­tions and wider infor­ma­tional spheres (IT, com­mu­ni­ca­tions, media, cul­ture). At this level of power, value is only com­pre­hended as rep­re­sen­ta­tion6. It is also the level of con­trol of wealth and har­nessing of finan­cial flows. Here, cap­ital dom­i­nates value, allowing it to develop fic­tivi­sa­tion and to repro­duce itself on this basis. It is repro­duc­tion that can be char­ac­terised as ‘con­tracted’ in the sense that while the ends remain dynamic, they are con­ju­gated with a static vision of world resources.

16The second level (II) is where mate­rial pro­duc­tion and the cap­ital/labour rela­tion still dom­i­nate, even though value tends to be more and more autonomous of what used to be called pro­duc­tive labour, sup­posed to pro­duce value. This sector still pro­duces wealth but also con­sti­tutes a hin­drance to global dynamics, like agri­cul­ture during the first indus­trial rev­o­lu­tion. Either because immo­bilised cap­ital has become a burden too heavy to carry regarding the expected earn­ings and the adap­ta­tion to the quan­ti­ta­tive and qual­i­ta­tive vari­a­tions of demand; or because the mul­ti­tude of SMEs that com­pose it are losing their own dynamics, they are reduced to an out­sourcing role for huge net­works knit by transna­tional cor­po­ra­tions, whose main goals are alto­gether dif­ferent. It is also in this sector that job fluc­tu­a­tions count within a com­pe­ti­tion made fierce by glob­al­i­sa­tion but also by a new mode of organ­i­sa­tion that increas­ingly exports prob­lems from centre to periphery, according to a spider web scheme. The parent com­pany and some of its branches, which work in level I, exter­nalise their prob­lems to the next web cir­cles in level II, and, in the extreme, to level III (black economy, off­shore fac­to­ries). Each circle tends to tighten up con­di­tions in the next circle in order to ensure a leeway for the less favourable sit­u­a­tions to come. The link between the dif­ferent levels is quite clear in the ‘finan­cial’ crisis, where on the one hand level I banks bailed out by dom­i­nant forces and on the other hand, unem­ploy­ment hit level II with new off­shorings or per­ma­nent clo­sures.

17The bottom level (III) con­tains the pro­ducers from the periphery and dom­i­nated states, which suffer global prices for their expor­ta­tions, as well as ren­tier states, which take advan­tage of the increasing scarcity of nat­ural resources. Level III is the one that suf­fers a plun­dering of its nat­ural resources, which fuels the pos­si­bility for fic­tivi­sa­tion in level I not only thanks to low pro­duc­tion costs (‘under­valued’ according to Marxist meta­physi­cians) but also by feeding cap­ital flows in finan­cial mar­kets. The old dis­tinc­tion between the ‘right’ cap­i­talist profit and the ‘wrong’ pre-cap­i­talist rent no longer holds, as for a long time old forms of rents – such as the oil rent – have been sources of huge cap­ital trans­fers, now relayed through mafias in dif­ferent republics of former USSR. They right­fully stand alongside other forms of rent in level I, and in par­tic­ular within the ‘global oligopoly’ that con­trols cog­ni­tive cap­ital and major inno­va­tions. These last three points do not really con­sti­tute a second phase or a com­ple­tion of the real dom­i­na­tion of cap­ital, but rather a new step in the total­i­sa­tion pro­cess of cap­ital, made pos­sible by the rup­ture that the rev­o­lu­tion of cap­ital has rep­re­sented.

Contradictions have not disappeared, they are transposed to the overall reproduction level

18In the ‘Fragment on Machines’ Marx hypoth­e­sised a super­s­es­sion of the law of value thanks to the devel­op­ment of a General Intellect. This hypoth­esis has become reality… without any eman­ci­pating per­spec­tive for the workers. The old socialist pro­gram of a tran­si­tion phase to com­mu­nism was even­tu­ally made real by cap­ital. Capital now dom­i­nates value, which becomes evanes­cent7 once this cap­ital itself can deter­mine what is value and what is not. Value becomes rep­re­sen­ta­tion and is not mea­sur­able by some sub­stance (decreasing work time or poten­tially obso­lete machine) that con­stantly looses value while pro­duced wealth nev­er­the­less increases. We stumble here onto the foun­da­tion of polit­ical economy and its cri­tique: the con­fu­sion between wealth and value. According to the logic of the law of value, value has to decrease when wealth increases… but cur­rent ‘value cre­ation’ shows that value can increase without any wealth increase. The cap­i­tal­i­sa­tion of society thrives on that basis. Tendentially, any activity becomes the object of val­ori­sa­tion. However, these trans­for­ma­tions cannot be inter­preted as some pre­con­ceived plan, organ­ised by an almighty cap­i­talist class, and nei­ther as an uncon­scious pro­cess without sub­ject nor reflex­ivity, pure demon­stra­tion of a cap­ital that has become auto­matic. If we some­times have the feeling that dom­i­na­tion is exerted through objec­tivised pro­cesses – unrecog­nised as such (it is obvious in the rela­tion to work) – dom­i­na­tion pro­cesses keep on taking direct forms, as can be seen in the rem­nants of the nation-state refo­cusing on regalian func­tions. This is why the state seems to rigidify, to be nothing but a Ministry of the Interior in charge of secu­rity, to the point that many today forget the state’s rede­ploy­ment as a net­work.

19The con­fu­sion comes from the ‘rev­o­lu­tion of cap­ital’ that gives the illu­sion of a cap­ital losing interest in its overall repro­duc­tion by seem­ingly focussing on short term man­age­ment objec­tives in place of a long term strategy of repro­duc­tion. Capitalised society appar­ently has no great pro­ject, does not form a ‘system’. However, ‘sus­tain­able devel­op­ment’ shows that that is not the case.

20That is why we prefer to use the notions of ‘non-sys­temic dom­i­na­tion’, ‘cap­ital’ and ‘cap­i­talised society’ rather than ‘cap­i­talist system’.

21The net­work-state in the rev­o­lu­tion of cap­ital serves as an infras­truc­ture for cap­ital and no longer as a super­struc­ture for the ben­efit of the ruling class. The state is no longer the state of the ruling class, in charge of obscuring and con­taining ‘the social ques­tion’, as the night-watchman state. Nor can it work any longer as its cap­i­talist wel­fare form, as a medi­a­tion of medi­a­tions by forging a class com­pro­mise, or as a super­me­di­a­tion in the nation-state/repub­lican ide­ology.

22By syn­the­sising and rep­re­senting the recip­rocal depen­dency between the two classes of the cap­i­talist social rela­tion, it has realised Marx’ pre­dic­tion about the polit­ical with­ering away of the state and the tran­si­tion to the simple ‘admin­is­tra­tion of things’, without the eman­ci­pating aspects. Unlike the orig­inal nation-state, which used to take polit­ical deci­sions, the net­work-state reduces pol­i­tics to man­age­ment and con­tents itself with media impacts and effi­cient con­trol over social rela­tions by per­me­ating them down to the last detail. With the end of classes as antag­o­nistic sub­jects, the state does not have to rep­re­sent forces; it does not even have to rep­re­sent the gen­eral interest, as it mate­ri­alises that interest directly in face of what now appear only as par­tic­ular inter­ests to which the state con­cedes par­tic­ular rights. Hence the feeling that there is an explo­sion of rules and laws to con­trol, secure and manage, while large insti­tu­tions related to the nation-state are fading away8 or becoming inde­pen­dent, while the uni­ver­sality of Law and Rights is declining. Contrary to ‘rights from’, which sup­pos­edly founded civil society’s autonomy from the demo­cratic state, rights are nowa­days ‘rights to’ that we can ‘shoot’ at a state whose pre­rog­a­tives are total, as laws per­vade every nook and cranny of what used to be ‘pri­vate lives’. The PACS9, for example – all the con­cocted mea­sures for the future homo­sexual mar­riage and the con­se­quent adop­tion would do as well as exam­ples –, illus­trates this tem­po­rary crys­talli­sa­tion of a sexual-finan­cial inter­me­diary between the old insti­tu­tion of democra­tised bour­geois mar­riage and the pure sexual com­bi­na­tion of clas­si­fied ads and of cybersex. Hence the poten­tial­i­ties of cap­i­talised society become the social needs of indi­vid­uals. We face a car­i­ca­ture of the old civil society now lim­ited to the col­li­sion of pri­vate inter­ests with one another. Corporatisms make their return – this is not only a jour­nal­istic-soci­o­log­ical catch­phrase –, even though they take new forms and go beyond the scope of work­places. Today, anyone can organise their own little demon­stra­tion, block an highway toll booth, assault their pre­fec­ture or their McDonald’s, go on hunger strike, and then be received by the author­i­ties. All of this is sat­u­rated by a dis­course on ‘social issues’ by the media and the state together, the latter often speaking through mem­bers of what is still called ‘civil society’. The state advo­cates ‘cit­izen con­fer­ences’ or for ‘con­sul­ta­tion and involve­ment of cit­i­zens’ in order to give them back the floor. ‘Citizens’ move­ments’ are estab­lished and will estab­lish them­selves as the new medi­a­tors solving ‘soci­etal prob­lems’ while they actu­ally are nothing more than inter­me­di­aries. The ‘cit­i­zenist’ aims to become a pow­erful medi­ator and cit­i­zens’ move­ments seek to give a ‘new meaning to social issues’. Their moral aspect should allow them to over­come the scat­tering of par­tic­ular inter­ests and to prac­tice pol­i­tics dif­fer­ently. There is an inter­ac­tion between the state and cit­i­zenists with the goal of ensuring a repro­duc­tion and man­age­ment of social rela­tions made dif­fi­cult by the glob­al­i­sa­tion of cap­ital. Capitalised society needs to pro­duce its own chal­lengers in order to locate its missing anchors.

The crisis of traditional mediations and the fading institution[10]

23First, a crisis of labour, which becomes ‘in excess’, even though it is not the end of labour but a broad­ening of employ­a­bility, unem­ploy­ment and pre­carity… The labour con­straint per­sists at least in its ability to remain the pre­req­ui­site to access rights and, of course, for an income. But labour has lost some of its intrinsic value in favour of an extrinsic value (as the source of sur­vival and socia­bility). Labour is no longer what workers do (con­crete labour), but has become abstract labour, the foun­da­tion of a social rela­tion of dom­i­na­tion that is more than exploita­tion (the ‘pro­duc­tive labour’ issue is out­dated).

24Second, a crisis of the wel­fare state and its ‘social democ­racy’. Paradoxically, the state refo­cuses on regalian func­tions without returning to its pre­vious form, the night-watchman state. Hence it is not ‘police every­where, jus­tice nowhere’ as claimed by modern left­ists, but the state is nonethe­less every­where, mul­ti­faceted. Indeed, its social­i­sa­tion func­tions have become per­va­sive, where once they worked through cen­tralised inter­ven­tion, nowa­days they work through net­works of pro­tec­tion and con­trol, in liaison with mul­tiple co-working organ­i­sa­tions and forces ‘in the field’ (secu­rity staff in munic­ipal trans­port com­pa­nies, neigh­bour­hood trouble-shooters, sports organ­iser, etc.).

25Finally, the last ele­ment, because they were pil­lars of the old state form, large insti­tu­tions are col­lapsing. Those insti­tu­tions follow a double move­ment. On the one hand, they tend to become autonomous of the cen­tral power in order to keep on existing while state authority seems to weaken. The best example of this can be found in Italy during the so-called ‘Years of Lead’ and the con­se­quent ‘mani pulite’11. On the other hand, the exec­u­tive power tends to absorb this inde­pen­dence, by directly inte­grating the insti­tu­tion into exec­u­tive power (e.g. in France and Italy, the rela­tions between polit­ical power and Justice). Implementing inter­na­tional – and par­tic­u­larly European – rules of sub­sidiarity of powers com­pletes the job in the sense that national insti­tu­tions – already in crisis on their own ter­ri­tory – have to take a back seat to inter­na­tional insti­tu­tions and transna­tional agree­ments (see e.g. the Bologna Directives for a new kind of school and teaching or Schengen agree­ment for police forces).

An anthropological revolution

26The rev­o­lu­tion of cap­ital is not only a restruc­turing and glob­al­ising of the rela­tion to an ‘external nature’ (what do-gooders call the economy), but also a rev­o­lu­tion of an ‘inner nature’. Capitalised society tends to sup­press all the human fig­ures that were nec­es­sary for cap­i­talism’s pro­gress towards matu­rity: the risk-taking entrepreneur, the civil ser­vant in search of rational and imper­sonal organ­i­sa­tion, the good worker, the sta­bil­ising couple and family, pro­fes­sional training, and so on. They all give way to arti­fi­cial life pro­cesses (vir­tu­al­i­sa­tion), which are but the twins of the afore­men­tioned fic­tivi­sa­tion pro­cess. Capitalised society has incor­po­rated the tech­ni­cian system, just as cap­ital had incor­po­rated techno-science, ren­dering point­less any attempt at reap­pro­pri­a­tion on these bases. Capitalised society is the ten­dency for cap­ital to become an envi­ron­ment, a cul­ture, a specific form of society, a sym­biosis between the state under its net­work form, the broader power net­works (large cor­po­ra­tions, ICT and cul­ture) and sociality net­works. Individuals’ sub­jec­tivity now tends to become inwardly deter­mined. Needs are being pro­duced – this could not be antic­i­pated by the young Marx in his eman­ci­pating vision and his idea of poten­tially unlim­ited needs, which became the ide­ology of the ‘con­sumer society’. Capitalised society is unable to think its needs out­side of any techno-sci­en­tific activity, and seems to have no goal but its own accel­er­ated repro­duc­tion. On this basis, it only tries to solve self-cre­ated prob­lems, never ques­tioning the sense nor the end of its devel­op­ment. The emerging social imag­i­nary seems to lack con­sis­tence when it calls for a total mobil­i­sa­tion of all human resources in the name of increas­ingly murky pur­poses. What workers used to per­ceive as a dis­ci­pline at work and for work, even through exploita­tion, appears more and more as harass­ment at work and pure dom­i­na­tion.

27We are wit­nessing a col­lapse of the imag­i­nary, which is dis­guised, case by case, as a cli­mate, finan­cial, energy, eco­log­ical, or social crisis. That opens up the field for new social meaning and new col­lec­tive action. However, ‘remaking society’ is a deceit. Individual/com­mu­nity ten­sion has to solve the aporia of an age-old oppo­si­tion between indi­vidual and society and the impasse of the oppo­si­tion between on the one hand the abstract uni­ver­sality of the Enlightenment and French Revolution, and on the other hand the cur­rent devel­op­ment of par­tic­u­larisms and cul­tural rel­a­tivism pre­sented as con­crete uni­ver­sals.▪

Notes

1 – The Hot Autumn (autunno caldo in Italian) of 1969–1970 was a mas­sive series of strikes in the fac­to­ries and indus­trial cen­ters of Northern Italy [trans­lator’s note, from wikipedia].

2 – As opposed to the theory of rev­o­lu­tion relying on the sole working class [trans­lator’s note].

3 – See J. Guigou et J. Wajnsztejn, Mai 68 et le mai ram­pant italien. L’Harmattan. 2008.

4 – LIP is a French watch and clock com­pany whose tur­moil became emblem­atic of the con­flicts between workers and man­age­ment in France. The LIP fac­tory, based in Besançon in eastern France, was having finan­cial prob­lems in the late 1960s and early 1970s, and man­age­ment decided to try to close it. However, after strikes and a highly pub­li­cized fac­tory occu­pa­tion in 1973, LIP became worker-man­aged. All the fired employees were rehired by March 1974, but the firm was liq­ui­dated again in the spring of 1976. This led to a new struggle, called “the social con­flict of the 1970s” by the daily news­paper Libération. Confédération Française Démocra­tique du Travail (CFDT) union leader Charles Piaget led the strike. The Unified Socialist Party (PSU), which included former Radical Pierre Mendès-France, was then in favor of auto­ges­tion (workers’ self-man­age­ment) [trans­lator’s note, from wikipedia].

5 – See La valeur sans le tra­vail. Vol. 2 of Temps cri­tiques’ anthology. L’Harmattan, 1999.

6 – See the new cor­po­rate and media catch­phrase ‘value cre­ation’.

7 – See L’évanes­cence de la valeur, L’Harmattan, 2004.

8 – The move­ment in defence of par­tic­u­lar­i­ties only espouse the move­ment of cap­ital by trans­posing it from the eco­nomic sphere to its own sector, the man­age­ment of sub­jec­tivity. Therein lies the source of a gen­eral trend towards con­trac­tu­al­i­sa­tion of social rela­tions. If we con­sider the law on sexual harass­ment, we realise that we are not essen­tially dealing with spe­cial pro­tec­tive mea­sures for women, but with the enact­ment of a rule that must end ‘nat­u­rally’ unequal human rela­tions to fit with the legal and eco­nomic law of pri­vate prop­erty, in this case applied to our own bodies. For fur­ther devel­op­ments on the issue, see J. Wajnsztejn: Capitalisme et nou­velles morales de l’intérêt et du goût, L’Harmattan, 2002. Or more recently, by the same author: Rapports à la nature, sexe, genre et cap­i­tal­isme, Acratie, 2013.

9 – In France, a civil sol­i­darity pact (French: pacte civil de sol­i­darité), com­monly known as a PACS (pro­nounced: [paks]), is a con­trac­tual form of civil union between two adults for organ­ising their joint life. It brings rights and respon­si­bil­i­ties, but less so than mar­riage. The PACS was voted by the French Parliament in November 1999, largely to offer some legal status to same sex cou­ples [trans­lator’s note, from wikipedia].

10 – See J. Guigou: « L’insti­tu­tion résorbée », Temps cri­tiques n° 12, avail­able athttp://temps­cri­tiques.free.fr, article n° 103.

11 – The Years of Lead were a polit­ical phe­nomenon related to the Cold War that was char­ac­ter­ized by left- and right-wing ter­rorism and the strategy of ten­sion, begin­ning in Italy and later spreading to the rest of Europe.

Mani pulite [clean hands] was a nation­wide Italian judi­cial inves­ti­ga­tion into polit­ical cor­rup­tion held in the 1990s. Mani pulite led to the demise of the so-called First Republic, resulting in the dis­ap­pear­ance of many par­ties. Some politi­cians and industry leaders com­mitted sui­cide after their crimes were exposed. In some accounts, as many as 5000 people have been cited as sus­pects. At one point more than half of the mem­bers of the Italian Parliament were under indict­ment. More than 400 city and town coun­cils were dis­solved because of cor­rup­tion charges. The esti­mated value of bribes paid annu­ally in the 1980s by Italian and for­eign com­pa­nies bid­ding for large gov­ern­ment con­tracts in Italy reached 4 bil­lion dol­lars [trans­lator’s note, from wikipedia].

Η ΑΞΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

 Ιούλιος του 2014 , Jacques Wajnsztejn

---

Γιατί ξεκιναμε από τον Μαρξ ακομα και σήμερα;

1Επειδή έχει μια συνολική αντίληψη του κεφαλαίου, ως αύξηση της αξίας. Το κεφάλαιο μπορεί ως εκ τούτου να λάβει διάφορες μορφές, οι οποίες είναι όλες φορείς της αξίας, χωρίς να μπορεί καμία να αγνοηθεί.  Εξαιτίας αυτής της ευρείας οπτικής του, ο Μαρξ, μπορεί και ενσωματώνει μερικές φορές στοιχεία που δεν είναι στο επίκεντρο της προσέγγισής του, που παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό «κλασική», παρά την επιθυμία του για μια κριτική της πολιτικής οικονομίας. Έτσι, λόγω του ότι προβλέπει την πολλαπλότητα των μορφών, ενσωματώνει στον συλλογισμό του την έννοια της νομισματικής αξίας και λέει ακόμη ότι «η ανταλλακτική αξία και το νομισματικό σύστημα, είναι στην πραγματικότητα η βάση της ισότητας και της ελευθερίας ¹», παρόλο που η κύρια θέση του είναι να σχεδιάσει το γενικό ισοδύναμο ως το προϊόν της αλλοτρίωσης των κοινωνικών σχέσεων των ανθρώπων. Αυτός είναι ο λόγος που η ιδέα της νομισματικής αξίας θα είναι απούσα από τα σχήματα αναπαραγωγής του, τα οποία βασίζονται στους όρους του Ρικάρντο, δηλαδή, στην ενσωματωμένη εργασία.

2Αυτό είναι που επέτρεψε σε γενιές μαρξιστών την ανάδυση της αξίας μέσα στην παραγωγική διαδικασία και επειδή αναγνώρισαν ότι η αξία δεν υφίσταται παρά μόνο όταν επικυρωθεί κοινωνικά στην κυκλοφορία και την κατανάλωση οδηγήθηκαν να αναγνωρίσουν ότι στην παραγωγή η αξία είναι ακόμη μη-αξία και η εργασία δεν είναι η πηγή της ² . Ωστόσο, η πιθανότητα αυτή είχε προβλεφθεί από τον Μαρξ ³ , διότι πώς μπορούμε να πιστέψουμε ότι τα προϊόντα που δεν έχουν πωληθεί έχουν αξία ενώ για να υπάρξει αξία πρέπει να υπάρχει μια εκτίμηση και ότι για να προκύψει αυτή η εκτίμηση θα πρέπει να υπάρχει ελπίδα για μια δυνατότητα ανταλλαγής και επομένως τα αγαθά ή οι υπηρεσίες να έχουν σχεδιαστεί από την αρχή με σκοπό την κινητικότητά τους; Τελικά οι νεοκλασικοί ήταν πιο συνεπείς από τους μαρξιστές σε αυτό το σημείο καθώς συνδέουν την αξία και τη χρησιμότητα και στο ότι δεν υπάρχει παραγωγή άχρηστων πραγμάτων, γεγονός που επιτρέπει να γίνει η σύνδεση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης ⁴ . Οι αρχές του Τογιοταϊσμού, οι οποίες αντικατέστησαν εν μέρει αυτές του φορντισμού όπως και η  οικονομία των ροών, η οποία τώρα φαίνεται να κυριαρχεί, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επιβεβαιώνουν την σημασία της έννοιας της νομισματικής αξίας.

3Ομοίως, ο Μαρξ δεν περιλαμβάνει τις τραπεζικές πιστώσεις στα σχήματα αναπαραγωγής του, ενώ αναγνωρίζει μερικές φορές την ύπαρξη του πλασματικού κεφαλαίου και του ρόλου του στη δυναμική του κεφαλαίου, γιατί όπως έχουμε πει, το κεφάλαιο, στην πολλαπλότητα των μορφών του μπορεί να απεμπλακεί από τη φυσική του βάση και προτιμά προσωρινά την κεφαλαιοποίηση και την εικονικοποίηση από την παραγωγή προς αναζήτηση του πλεονάσματος και της συσσώρευσης. Ο Μαρξ δεν βλέπει τα χρήματα παρά μόνο στην λειτουργία τους ως ισοδύναμο ενώ δημιουργούνται επίσης εκ του μηδενός ως μέσο πληρωμής γεγονός που βοηθά να εξηγηθεί η δυναμική του κεφαλαίου (διαδικασία πλασματικοποίησης). Στην πραγματικότητα, η λειτουργία του ισοδυνάμου δεν επανεμφανίζεται παρά μόνο σε κρίσεις και επιπλέον, όχι στις ίδιες αναλογίες για όλο τον κόσμο. Αυτό είναι που ζητείται σήμερα σε χώρες όπως η Ελλάδα. Της ζητούν να «δείξει το ισοδύναμό της» σαν να ήμασταν ακόμα στην εποχή του κανόνα του χρυσού. Αλλά κανείς δεν ζητά να κάνουν το ίδιο οι Ηνωμένες Πολιτείες!

4Για να συνοψίσουμε: σε περιόδους υψηλής και σταθερής ανάπτυξης, όπως κατά τη διάρκεια των τριάντα ένδοξων χρόνων (σ.μ. της μεταπολεμικής οικονομικής άνθησης), το κεφάλαιο τείνει να διαχωρίζεται από τη μορφή χρήμα. Θα μπορούσαμε να πούμε επομένως ότι το κεφάλαιο κυριαρχεί την αξία με τον έλεγχο της ζήτησης, είτε πρόκειται γι’ αυτή των επιχειρήσεων είτε των νοικοκυριών. Αυτή είναι η περίοδος διόγκωσης του πλασματικού κεφαλαίου. Αλλά η λεγόμενη "κρίση" από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, έχει γίνει ένας νέος τρόπος για τη διαχείριση της αβεβαιότητας. Πράγματι, η δυναμική του κεφαλαίου που διέπει την «επανάστασή» του είναι μακριά από το να κυριαρχήσει πλήρως. Αναδιαρθρώσεις και συγχωνεύσεις σε ιδιαίτερα ανταγωνιστικές αγορές και σε ένα βαθμό κορεσμένες υπονομεύουν κατεστημένα συμφέροντα και είναι η βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη κερδοφορία που γίνεται η ουσία του (οικονομικού) πολέμου. Ως εκ τούτου, το κεφάλαιο είναι απρόθυμο να διαχωριστεί από τη μορφή χρήμα και αυτός είναι ο λόγος που ευνοεί μια μειούμενη αναπαραγωγή και μια διαφορική κεφαλαιοποίηση. Το κεφάλαιο δεν χρειάζεται πλέον να κυριαρχήσει την αξία, δεδομένου ότι αυτή εξαφανίστηκε. Αυτό είναι που δεν αντιλαμβάνονται όλοι εκείνοι που βλέπουν στην χρηματιστικοποίηση μια αυτονόμηση σε σχέση με την «πραγματική» οικονομία. Η κυριαρχία ασκείται σήμερα σε ορισμένα τμήματα του κεφαλαίου που κατέχουν μια κυριαρχούμενη θέση στην ιεραρχία των τριών επιπέδων που αναπτύξαμε αλλού και φυσικά, στον πόλο εργασία, δηλαδή, στους εργαζόμενους.

 Αξια χρησησ (αχ) και ανταλλακτικη αξία (αα)

5Αυτή η διάκριση μεταξύ των δύο μορφών της αξίας δεν ισχύει  παρά μόνο στην τυπική κυριαρχία του κεφαλαίου και επιπλέον, επειδή η ύπαρξη μιας αξίας χρήσης απαιτεί την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης αξίας, μιας χρησιμότητας των εμπορευμάτων σαν να μπορούσε να υπάρξει έξω από την αξία της ανταλλαγής, δηλαδή ένα «σύστημα αξιών». Αλλά στο αρχικό πλαίσιο του Μαρξ, η αξία χρήσης φαίνεται να ξεφεύγει από την αφαίρεση της αξίας ως εάν δεν συμμετέχει ήδη σε μια μεταμόρφωση και μια κυριαρχία πάνω στην εξωτερική φύση ⁵ . Έτσι, διαφεύγει από την καπιταλιστική κοινωνική σχέση, διότι αν επιμείνουμε σε αυτή και μόνο την αξία χρήσης, τότε υπάρχει βέβαια πραγματική εργασία, αλλά όχι αφηρημένη εργασία, υπάρχει βέβαια ήδη εμπόρευμα αλλά όχι ακόμα φετιχισμός του εμπορεύματος. Έτσι αξία χρήσης διαφεύγει από τον ιστορικό προσδιορισμό γινόμενη κατά κάποιο τρόπο η αλήθεια του αντικειμένου, η ουσία του, που καλύπτεται από την εμφάνιση στην ανταλλακτική της αξία ⁶ . Με τον ίδιο τρόπο όπως κάτω από την μισθωτή εργασία κρύβεται η ελεύθερη δραστηριότητα, κάτω από την ανταλλακτική αξία κρύβεται η χρησιμότητά της. Αλλά αυτό καταλήγει σε μια τεράστια απορία: ακόμη και αν επιμείνουμε στη μαρξιστική θεωρία, πώς οι αξίες χρήσης είναι συγκρίσιμες, χωρίς την ανταλλακτική αξία τους; Για να προσπαθήσει να σώσει την σύνθεση, ο Μαρξ είναι υποχρεωμένος να προσφύγει στη βοήθεια μιας θεωρίας των αναγκών που θα του παρέχει το υπόστρωμα για την χρησιμότητα. «Στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του», είπε ο Μαρξ. Αυτή η ανάγκη είναι χτισμένη στο πλαίσιο μιας σχέσης επικράτησης της υλικής παραγωγής που περιλαμβάνει την κυριαρχία στην εξωτερική φύση⁷ . Αλλά, στην τυπική κυριαρχία του κεφαλαίου, η αξία χρήσης βασίζεται ήδη σε μια λειτουργικότητα και ένα ορθολογισμό, σε σχέση με κάτι πέρα από τη χρησιμότητα ή μάλλον κάτι που την ξεπερνά, δηλαδή τις κοινωνικές σχέσεις που δημιούργησαν μια «οικονομία».

6Με την πρώτη ματιά, μπορεί να πει κανείς ότι η λειτουργία της χρησιμότητας που περιγράφεται από τους νεοκλασικούς είναι πιο συνεπής όταν λέει ότι αυτό που καταναλώνεται δεν είναι το ίδιο το προϊόν, αλλά η χρησιμότητά του, κάνοντας υποκειμενική κάθε εκτίμηση των αναγκών. Αλλά με μια πιο προσεκτική ματιά, χάνει τον λόγο ύπαρξής της με την πραγματική κυριαρχία, όταν αρχίζει η διαδικασία ενοποίησης του κεφαλαίου και όταν ο χαρακτήρας της αναπαράστασης της αξίας επιβεβαιώνεται.  Αυτό επισημαίνεται τόσο σε θεωρητικό επίπεδο με τη δήλωση του Keynes για τον μεταφυσικό χαρακτήρα των θεωριών της αξίας (είναι σαν να μιλάμε για το φύλο των αγγέλων, λέει επί λέξη) όσο και με την ανάπτυξη της παραγωγής νέων «αναγκών » και την εφαρμογή μιας διαδικασίας μετασχηματισμού επιθυμιών-αναγκών-αντικειμένων-εμπορευμάτων που κατέστησε άνευ αντικειμένου την διάκριση ΑΧ / ΑΑ καθώς η πρώτη, δεδομένου ότι είναι πρωτίστως αξία χρήσης για το κεφάλαιο, ενσωματώθηκε στην δεύτερη. Τώρα τα πάντα πουλιούνται και τα πάντα αγοράζονται. Αλλά αυτή η έμφαση στην ΑΑ, στην πραγματικότητα στην έννοια του εμπορεύματος, έχει γίνει βασική κοινοτοπία της αντικαπιταλιστικής κριτικής («ο κόσμος δεν είναι εμπόρευμα»).  Συνοδεύεται συχνά από μια αποκατάσταση των αναγκών στο όνομα της αξίας χρήσης "για τη ζωή" που θα προσφέρει μια εναλλακτική λύση ⁸ .  Ωστόσο, δυνητικά, δεν υπάρχει πλέον «χρησιμότητα», παρά στο πλαίσιο της χρήσης που γίνεται από την κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Αυτό είναι το νόημα της επίθεσης κατά των δημόσιων υπηρεσιών στις χώρες όπου είναι παραδοσιακά ισχυρές, όπως στη Γαλλία. Πρέπει να μεταμορφωθούν οι πάντες (μαθητές, ασθενείς, κ.λπ.) σε χρήστες της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας. Προτιμώ να χρησιμοποιώ αυτό τον όρο από τον "χρήστης του κεφαλαίου" που χρησιμοποιείται συχνά ως αποτέλεσμα του περιοδικού Invariance  επειδή φαίνεται να αντανακλά καλύτερα διαφορετικές καταστάσεις και συμπεριφορές, της εν δράσει συμβίωσης κράτους / κεφαλαίου. Πράγματι, μετατρέπει τα άτομα σε χρήστες δεν απαιτεί κατ ' ανάγκην να τα μετατρέψει σε πελάτες, διότι το ζήτημα της ατομικής ιδιοκτησίας δεν είναι πλέον θεμελιώδες στην πραγματική κυριαρχία του κεφαλαίου. Βέβαια, δεν υπάρχει παρά το αγγλοσαξονικό μοντέλο αγοράς που μπορεί να ηγηθεί στον εν εξελίξει μετασχηματισμό και οι αντιστάσεις στο γεγονός ότι μπορεί να πάρει μια μορφή αποκλειστικά εμπορική είναι πολλές από το 1980, ιδίως στην Γαλλία, είναι αλήθεια.

7Αυτό είναι επίσης το νόημα, σε μια άλλη περιοχή, της κατασκευής αντικειμένων με βάση την «προγραμματισμένη αχρήστευσή τους». Και τέλος, είναι το νόημα ενός αγώνα δρόμου για την καινοτομία στις νέες τεχνολογίες διασύνδεσης που κάνει περιττά πολλά νέα παραγόμενα αντικείμενα (βλ. την ανάπτυξη σε αρχικό ακόμα στάδιο των πολυλειτουργικών αντικειμένων).

8Εάν υπάρχουν μερικές φορές μεταστροφές του τεχνικού αντικειμένου έξω από την αρχική του λειτουργία, όπως για παράδειγμα οι δράσεις των χάκερ στον τομέα των ΤΠΕ, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτές παραμένουν ακόμα χειρονομίες μειοψηφικές και για να ακριβολογούμε ακτιβίστικες, ενώ για την μεγάλη μάζα, δεν υπάρχει κριτική απόσταση απέναντι στη χρήση αυτών των νέων αντικειμένων που προσομοιώνουν τις ανταλλαγές και την επικοινωνία, ενώ παρουσιάζεται ως ερεθίσματα .

Η τιμή κυριαρχεί τις αξιεσ

9 Η μετάβαση στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία συνεχίζει και ολοκληρώνει αυτή τη διαδικασία της απαξίωσης της χρήσης κάνοντας όλο και περισσότερο τεχνητή ή / και αυθαίρετη την έννοια της ανταλλακτικής αξίας μέσω των πολιτικά καθοριζόμενων τιμών, των τιμών των μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων, των τιμών ενδοεταιρικών μεταφορών, ακόμη και των τιμών της εργασίας (κατώτατος μισθός, υπερβολικές μισθολογικές αυξήσεις σε ορισμένους ⁹ άσχετες προς οποιαδήποτε ικανότητα ή  παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού, κοινωνικά εισοδήματα που λαμβάνουν μια θέση όλο και υψηλότερη στα εισοδήματα: ασφάλιστρα και μπόνους, δικαιώματα προαίρεσης αγοράς μετοχών, κλπ.) .. Το κεφάλαιο κυριαρχεί πρακτικά την αξία μέσω των τιμών. Αυτό καθιστά άλλωστε άνευ αντικειμένου το άλυτο πρόβλημα του μαρξισμού που ήταν να προσπαθήσει να εξηγήσει τη μετατροπή των αξιών σε τιμές. Ο Χίλφερντιγκ στο έργο του  Finanzkapital ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να επιλύσει το ζήτημα του μετασχηματισμού των αξιών σε τιμές παραγωγής ... όχι όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ, σύγχρονή του, αναμορφώνοντας τα σχέδια του Μαρξ, αλλά εμπειρικά περιγράφοντας τη διαδικασία συγκέντρωσης του κεφαλαίου. Ωστόσο, αυτή η θεωρητική δικαιολόγηση δεν θα είναι επιτυχής σε πολιτικό επίπεδο με την ρεφορμιστική μετατόπιση των αντι-μονοπωλιακών πολιτικών των σοσιαλδημοκρατών και στην συνέχεια των ορθοδόξων κομμουνιστικών κομμάτων.

10 Ήταν οι αγώνες του μαζικού-εργάτη στην Ιταλία, που θα ξαναφέρουν στην επιφάνεια αυτό το ζήτημα της σχέσης μεταξύ αξίας και τιμής μέσω της έννοιας των εργατιστών του «πολιτικού μισθού». Στην τελευταία περίοδο του φορντισμού, αυτή του τέλους των τριάντα ένδοξων χρόνων, οι τιμές παραγωγής εξαρτώνται άμεσα από την τιμή της εργατικής δύναμης μέσα από τους αγώνες για τους μισθούς, χρηματική έκφραση της αξίας της χειρωνακτικής εργασίας. Εάν την εποχή του Hilferding οι μονοπωλιακές εταιρείες αποκλίνουν τις τιμές σε σχέση με τις αξίες λόγω της υψηλότερης οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου τους, σήμερα είναι η κινητικότητα των κεφαλαίων σε τομείς μικρότερης εντάσεως κεφαλαίου, αλλά υψηλής παραγωγικότητας η οποία επιτρέπει την μείωση του αριθμού των εργαζομένων και την αύξηση του ποσοστού κέρδους και επομένως την απόδοση των εισηγμένων εταιρειών ¹⁰ . Αυτές μπορούν στη συνέχεια να απολύουν, αλλά για τους αντίθετους λόγους από ό, τι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι πρώτες απολύουν επειδή αποκομίζουν κέρδη, οι δεύτερες απολύουν ή δημιουργούν επισφαλείς επειδή δεν έχουν κέρδη ή έχουν ελάχιστα. Δεν μπορούμε να περιγράψουμε καλύτερα αυτό που οι Nitzan και Bichler αποκάλεσαν διαφορική κεφαλαιοποίηση ¹¹ .

11Η απαραίτητη εργασία δεν είναι πλέον αυτή της παραγωγής αξιών χρήσης, αλλά μόνο της αξιοποίησης του κεφαλαίου, της κεφαλαιοποίησης θα λέγαμε ακόμη και αν αυτό στην πραγματικότητα συνεχίζει να περνά από την παραγωγή εμπορευμάτων-αντικειμένων.

12Το κεφάλαιο κυριαρχεί την αξία υποστηρίζοντας τις δικές του κατηγορίες. Το κόστος της παραγωγής και η τιμή ¹²  αντικαθιστούν την αξία ¹³ . Το κέρδος αντικαθιστά την υπεραξία, η ανάπτυξη των μορφών της  Γενικής διάνοιας (αυτό που κάποιοι σήμερα ονομάζουν «κεφάλαιο γνώσης») αντισταθμίζει την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, η δημιουργία χρήματος εκ του μηδενός (πλασματικό κεφάλαιο ) λύνει το ζήτημα της τυχαίας διαθεσιμότητας των αποταμιεύσεων, το κράτος-δίκτυο θα αντικαταστήσει το έθνος-κράτος με το να είναι ένας αγωγός μεταξύ του παγκόσμιου, του εθνικού και του τοπικού. Είναι η συνολική κυκλοφορία των κεφαλαίων (από πάνω προς τα κάτω σε μια αλυσίδα, όπου η φάση της παραγωγής δεν είναι πλέον παρά μια φάση μεταξύ άλλων, και ακόμη λιγότερο σημαντική από τις άλλες όπως βλέπουμε για παράδειγμα στην «κρίση» της αυτοκινητοβιομηχανίας ¹⁴ ), που εξακολουθεί να δημιουργεί προστιθέμενη-αξία ¹⁵ .

13Επομένως, δεν υπάρχει αυτονόμηση της αξίας. Η υποστήριξη αυτής της θέσης οδηγεί άλλωστε, αργά ή γρήγορα, στο να γίνει διάκριση μεταξύ πραγματικής και χρηματιστικής οικονομίας και στην επιστροφή στην αντιπαράθεση ΑΧ/ΑΑ με την κυριαρχία της ΑΑ πάνω στην ΑΧ. Ξαναπέφτουμε επομένως στον ισχυρισμό της χρησιμότητας όπως κάνουν εν γένει οι ηθικολόγοι και οι αναρχικοί. Υπάρχει εξαφάνιση και αποουσιοποίηση της αξίας. Είναι ο θρίαμβος της αξίας ως καθαρή αναπαράσταση.

14Η αξία δεν είναι μια "ολότητα", μια πραγματικότητα που περικλείει τα πάντα από την οποία θα πρέπει να απαλλαγούμε, είναι «ολοκληρωτική», υπό την έννοια ότι τείνει να μειώσει τα πάντα στον εαυτό της. Υπάρχει καλύτερος τρόπος για να πω ότι είναι μια αναπαράσταση; Και τότε πώς μπορούμε να πιστεύουμε ότι μπορεί να δημιουργήσει οτιδήποτε άλλο εκτός από τις ίδιες της τις αντιφάσεις (με την ετυμολογική έννοια) μέσα στο λόγο; Χρειάζεται μια καλή δόση Εγελιανισμού γι αυτό και η πεποίθηση ότι το κεφάλαιο υλοποιεί την φιλοσοφία του Χέγκελ.

15Όλη η ανάπτυξη του Anselm Jappe για την «σκοτεινή πλευρά της αξίας» ¹⁶  απλώς επεκτείνει αυτή την ολοκληρωτική πτυχή μιας αναπαράστασης, στις κοινωνικές σχέσεις οι οποίες ακριβώς αντιστέκονται στον ντετερμινισμό της εμπορευματοποίησης. Για παράδειγμα, η ανάλυση για την οικιακή εργασία είναι θύμα αυτής της ολοκληρωτικής αναπαράστασης και οδηγεί στο να κάνουμε την πρόσβαση στην μισθωτή εργασία, μια φεμινιστική αξίωση ¹⁷ . Όπως είπε ο Baudrillard στο Le miroir de la pro­duc­tion ¹⁸, θα πρέπει να σπάσει το ξόρκι της αξίας που ο Μαρξ παρουσιάζει ως ένα μυστήριο αφού σκοντάφτει στο γεγονός ότι η αξία χρήσης είναι ήδη ο κόσμος της αξίας ενώ την βλέπει σχεδόν ως φυσική έκφραση της ανταλλαγής σε ένα δεδομένο τρόπο παραγωγής που βασίζεται σε αυτή την περίπτωση στην εργασία ως ζωτική δραστηριότητα και παρόλα αυτά διαχωρισμένη. Ο Μαρξ παραμένει στο μοντέλο του Ροβινσώνα Κρούσο που, αποκομμένος από τον έξω κόσμο και τις κοινωνικές σχέσεις, θα ανακτήσει μια φυσικότητα των σχέσεων που θα του επιτρέψουν την επίτευξη του «Στον καθένα ανάλογα με την εργασία του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του¹⁹  . "

16Για τον Μαρξ, η αξία είναι η μορφή της αφηρημένης εργασίας και η τελευταία είναι η ουσία. Ωστόσο, η αξία δεν προέκυψε ούτε από την νεοκλασική χρησιμότητα ούτε από την εργασία των ορθόδοξων μαρξιστών, επειδή η αξία δεν είναι μια εγγενής ιδιότητα των εμπορευμάτων. Αυτό εμφανίζεται ξεκάθαρα σε ότι αφορά τις κινητές αξίες. Η αϋλότητα τους εμποδίζει ήδη οποιαδήποτε αναφορά σε οποιαδήποτε άμεση αξία χρήσης και σε οποιαδήποτε άλλη αξία εκτός από την στιγμιαία τους αξία. Κάποιοι μπορεί να υποστηρίξουν μια στρέβλωση μεταξύ αυτής της αξίας (της λεγόμενης «πραγματικής» ή λογικής στην χρηματιστική γλώσσα) και της τιμής της που διογκώνεται από την κερδοσκοπία, αυτή η «πραγματική» αξία παραμένει εξίσου εικονική όσο και η «ψεύτικη» αξία, που αντιπροσωπεύει η διαπραγμάτευσή της στο χρηματιστήριο. Αυτή η αποουσιοποίηση της αξίας χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι η κερδοσκοπία επί των αξιών δεν είναι η κερδοσκοπία πάνω σε μια δεδομένη αξία, αλλά πάνω στις διαφορές της αξία κατά την διάρκεια του χρόνου. Δεν χρειάζεται η κατοχή, η συσσώρευση, αλλά η σύλληψη. Εδώ και πάλι έχουμε δίκιο στην περιγραφή της διαδικασίας της κεφαλαιοποίησης και σ’ ένα πνεύμα του καπιταλισμού επικεντρωμένο στο παιχνίδι ²⁰ της εξουσίας με στόχο την ισχύ, μέσα σ’ ένα πλαίσιο «μειούμενης αναπαραγωγής».

17Είναι απαραίτητο να ξεκινήσουμε από τις σύγχρονες μορφές αμοιβής (χρήματα + επιδόματα) και όχι από τις κατηγορίες (αξίες).

18Η αξία είναι αναπαράσταση της κοινωνικής εργασίας (παρελθούσας και τρέχουσας) και όχι μια εγγενής ιδιότητα του προϊόντος και η κατεξοχήν μορφή έκφρασής της είναι τα χρήματα γεγονός που περικλείει όχι μόνο ένα δικαίωμα αγοράς πάνω στα αγαθά και τις υπηρεσίες, αλλά και μια δύναμη κυριαρχίας πάνω στους ανθρώπους. Μπορούμε να δώσουμε ένα παράδειγμα από την υποτιθέμενη αξία της εργατικής δύναμης η οποία  θεωρείται ότι επιτρέπει τον υπολογισμό της υπεραξίας. Αλλά ακριβώς, η εργατική δύναμη δεν έχει καμία εγγενή αξία, διότι δεν είναι ένα εμπόρευμα που παράχθηκε. Δεν είναι παρά μια ικανότητα και αν έχει μια ανταλλακτική αξία, η πώλησή της δεν αντιστοιχεί παρά σε μια προθυμία για εργασία έναντι ενός μισθού που αντιστοιχεί σε μια «κοινωνική αξιολόγηση» ²¹ που αντιστοιχεί η ίδια σε μια σχέση ισχύος. Ο Μισθός εκφράζει μια κοινωνική σχέση, όπως άλλωστε και οι άλλες τιμές, αλλά ακόμα περισσότερο. Και πέρα από τις τιμές και ένα νομισματικό υπολογισμό, δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο από φιλοσοφικές κατηγορίες. Ωστόσο μια κοινωνική αξιολόγηση μπορεί κάλλιστα να εμφανιστεί ως μια θεωρία της αξίας. Για παράδειγμα, υπολογίζοντας της αναλογίας μεταξύ των μισθών και της κοινωνικής αναπαραγωγής σε μια δεδομένη στιγμή.

19Αυτές οι «κατηγορίες» που χρησιμοποιούνται από τον Μαρξ λαμβάνονται απευθείας από τις αρχέγονες κατηγορίες του Αριστοτέλη, και στην συνέχεια από τις καντιανές αντινομίες που κατόπιν μετατράπηκαν σε Εγελιανές αντιφάσεις.

20Κατά την ιστορική παράδοση (των Αριστοτέλη και Χέγκελ) των (φιλοσοφικών) κατηγοριών, γνωρίζουμε ότι αυτές αρθρώνονται, συνδυάζονται, αντιπαρατίθενται και μετατρέπονται. Λοιπόν, σε τι ακριβώς ο Μαρξ μετέτρεψε τις αξίες; Η απάντηση είναι: σε τιμές παραγωγής, δεν θα μπορούσε ποτέ να αποδειχθεί, γιατί όταν φεύγουμε από τον ουρανό των μορφών  και των κατηγοριών για να κατέβουμε στη γη και να εξετάσουμε τις δομές που καθορίζονται ιστορικά και οικονομικά, δεν μπορούμε παρά να αντιληφθούμε ότι δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία μεταξύ των αξιών και των τιμών. Αυτό είναι που ο Μαρξ αναγνωρίζει στο βιβλίο ΙΙΙ του Κεφαλαίου, ένα βιβλίο που δεν διάβασαν ποτέ εκείνοι που σταματούν στο 1^ο κεφάλαιο του 1^ου τόμου και είναι πολλοί που θυσιάζονται στην "οικονομική φρίκη". Είναι επίσης αυτό που αναγνωρίζω και αναπτύσσω με σαφήνεια από το Μετά την επανάσταση του κεφαλαίου και το τεύχος n ^o  15 του περιοδικού Temps cri­ti­ques.

21Είναι επίσης εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Μαρξ, ο οποίος έγραψε μια διατριβή για τον Δημόκριτο ότι δεν είχε αντιληφθεί την ορθότητα της άποψης του πρόδρομου του Αριστοτέλη ο οποίος, μαζί με τους Παρμενίδη και Εμπεδοκλή, μεταξύ άλλων, πίστευε ότι δεν θα πρέπει να απλώς «να εξετάζουμε μόνο τις σταθερές αρχές [τις κατηγορίες, ως εκ τούτου, Σημείωση του συντάκτη] από τις οποίες προέρχονται τα πράγματα," αλλά πρέπει επίσης να δώσουμε προσοχή στις «κινητήριες αρχές από τις οποίες παράγονται τα πράγματα». Φαίνεται ότι οι κατηγορίες οι προερχόμενες από τον Αριστοτέλη ήταν απαραίτητες στον Μαρξ για να πλαισιώσει μια αμετάβλητη θεωρία του κεφαλαίου, ενώ παράλληλα διόρθωνε τον αφηρημένο χαρακτήρα των κατηγοριών που χρησιμοποιούνταν από τον Χέγκελ, γεγονός που του επέτρεψε να κάνει κινητές τις κατηγορίες μέσω της διαλεκτικής κίνησης (θέση- αντίθεση-σύνθεση) και έτσι να τις καταστήσει ιστορικές. Από το ιστορικό αμετάβλητο κατά κάποιο τρόπο. Τι όμορφο οξύμωρο!

22Για μένα δεν υπάρχει ανάγκη γι αυτές τις κατηγορίες (από τον κατηγορικό ιδεαλισμό θα πρέπει να πω) για να μιλήσουμε σήμερα για την καπιταλιστική εκμετάλλευση ή την κυριαρχία. Είναι σ’ αυτή την πορεία, πιστεύω, ότι έχει δεσμευτεί το περιοδικό Temps cri­ti­ques. Κάνοντας ένα απολογισμό και εξετάζοντας τι απέτυχε, όχι μόνο το προλεταριάτο και η πίστη στο προλεταριάτο, αλλά και τη θεωρία του προλεταριάτου και το αποτέλεσμά της, η κομμουνιστική θεωρία, ακόμη και αν η δεύτερη δεν είναι αναγώγιμη στην πρώτη.

23Η αξία παραμένει «ασαφής» σύμφωνα με τα λόγια του Anselm Jappe, γιατί θέλουμε να αγνοήσουμε ότι είναι στην πραγματικότητα συντονισμός διαχωρισμένων δραστηριοτήτων και δεν μπορεί να εμφανιστεί παρά μόνο με τη μορφή των νομισματικών συναλλαγών που συμμετέχουν όχι σε μια αγορά που θα αναπτυχθεί "φυσικά" από την ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά σε μια κοινωνικό-ιστορική θέσμιση. Αυτό το αρνούνται οι μαρξιστές, διότι είναι της τάξης του εποικοδομήματος που εξαρτάται από την οικονομική βάση, διότι είναι της τάξης της κυκλοφορίας και όχι της παραγωγής, ενώ είναι ακριβώς η δυναμική του κεφαλαίου που ενοποιεί και κάνει να συμβιώνουν αυτές οι κατηγορίες του διαχωρισμού, καθώς η δημιουργία της αξίας και η πραγματοποίηση της αξίας επικαλύπτουν η μια την άλλη, καθώς οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές είναι οι δύο παράγοντες της ίδιας διαδικασίας παραγωγικής ολοκλήρωσης.

24Είναι αυτές οι χρηματικές κινήσεις οι στόχοι και όχι μια «αντικειμενική αξία» που θα μπορούσε να αντιταχθεί τις ψεύτικες αξίες της θρησκείας και του εθιμικού δικαίου.

25Σε σχέση με αυτήν την αναπαράσταση που συνιστά η αξία, το κεφάλαιο αναπτύσσει τη δράση του και κάνει να μετατρέπεται κάθε δραστηριότητα σε εργασία, ενώ προσπαθεί να την αξιοποιήσει στην συγκεκριμένη μορφή όχι της αφηρημένης εργασίας, αλλά με τη μορφή της εμπορικής σχέσης. Πράγματι, η μισθωτή σχέση που ήταν ο κανόνας της κυριαρχίας της αφηρημένης εργασίας στο Φορντισμό αποδεικνύεται σήμερα πολύ στενό θεσμικό πλαίσιο και η επανάσταση του κεφαλαίου υπονομεύει τις διαδικασίες τυποποίησης και τις διαμεσολαβήσεις τους.

Ο φετιχισμός του εμπορεύματος και του χρήματος

26Όπως είπε ο Baudrillard ήδη προ πολλού ²² , λειτουργεί ως στερεότυπο της ριζοσπαστικής ανάλυσης. Εμείς από την πλευρά μας, του έχουμε ασκήσει μια κριτική στο Η εξαφάνιση της αξίας , αλλά και στο  Μετά την επανάσταση του κεφαλαίου. Αλλά εδώ, θα παραμείνουμε στην πλευρά της αξίας. Η έμφαση στην έννοια του φετιχισμού σηματοδοτεί, αντίστροφα, την ιδέα της ύπαρξης μιας «ψευδούς συνείδησης» αφιερωμένης στην λατρεία της ανταλλακτικής αξίας ή των ψεύτικων αξιών ή των «φαινομενικών» αξιών, δηλαδή επιφανειακών, της τάξης του έχειν και όχι του είναι, εν συντομία ένα ηθικολογικό πλαίσιο και για να ακριβολογούμε θρησκευτικό.  Αντιμέτωποι με αυτό το "ψεύτικο", θα πρέπει να επικαλεστούμε το "αληθές": την αληθινή συνείδηση, την χρησιμότητα, την ουσία, κλπ..

27Αν πρέπει να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του φετιχισμού στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία, δεν είναι αυτός που ασκείται έναντι της ουσίας ή των αξιών ²³ , αλλά σε σχέση με τους κώδικες διασύνδεσης της τάξης της επιθυμίας ακόμη και αν αυτή παράγεται με την επικράτηση του νοήματος της αλλοτρίωσης πάνω στην έννοια της απελευθέρωσης (π.χ., το εμπορικό σήμα και τα προϊόντα, αλλά το εμπορικό σήμα πάνω από τα προϊόντα). Ο φετιχισμός δεν είναι μια μορφή ιεροποίησης της πραγματικότητας, γιατί η κεφαλαιοποιημένη κοινωνία είναι σε μεγάλο βαθμό αποϊεροποιημένη, αλλά μια απάντηση σε μια λογική των κοινωνικών σχέσεων.

28Αυτό που γοητεύει τόσο στα χρήματα σήμερα, δεν είναι το γεγονός ότι τα έχουμε ανάγκη στην υλικότητά τους, αλλά ότι είναι το σύμβολο της αξίας εν γένει και ως εκ τούτου όλων των αξιών. Η καθολική αφαίρεση, αλλά χωρίς μυστηριοποίηση. Εδώ και πάλι δεν έχουμε σε τίποτα να κάνουμε με τον "πρωτογενή" φετιχισμό του Φιλάργυρου του Μολιέρου ή του Grandet του Balzac ²⁴ . Οριακά, μπορούμε να πούμε ότι είναι το "σύστημα" που έχει φετιχοποιηθεί.

29Υπό την έννοια αυτή οι παλιές μορφές του φετιχισμού σχεδιασμένες ως μια δύναμη που στοιχειώνει τα άτομα (απέναντι στα εμπορεύματα και τα χρήματα, τα αντικείμενα γενικότερα), διότι είναι διαχωρισμένες από την πηγή τους (την εργασία στον Μαρξισμό) αφήνουν τη θέση τους σε έναν φετιχισμό του συμβόλου, αλλά συνειδητό στο βαθμό που προϋποτίθεται ως επιθυμία. Δεν είναι το προϊόν μιας «ψευδούς συνείδησης». Αυτός είναι επίσης ένας από τους λόγους που οδηγούν κάποιους να αναζωογονούν μια αξία χρήσης στον τομέα των νέων τεχνολογιών πληροφορικής που παράγουν επικοινωνία. Είναι δυνητικά έξω από την ανταλλακτική αξία, διότι είναι δυνητικά δωρεάν είτε από ιδεολογική και πολιτική βούληση, είτε επειδή το κόστος της αναπαραγωγής τους είναι κοντά στο μηδέν. Αλλά για να σπάσει η λογική της (ανταλλακτικής)  αξίας δεν θα πρέπει να επαναφέρουμε την αξία (χρήσης) ούτε απλά να αποκαταστήσουμε την αλληλεγγύη και τον πρωτόγονο αντιπραγματισμό, αλλά να αναπτύξουμε τις ανταλλαγές σε όλες τις μορφές τους.

Αξία: αναπαρασταση και νοηματοδοτηση

30Η αξία είναι επομένως μια αναπαράσταση πολλώ δε μάλλον αφού η κεφαλαιοποιημένη κοινωνία μειώνει την αξία (και τις αξίες) σε μια αξία-σήμα. Η «εργασία» νοηματοδότησης υποσκελίζει σε σημασία την παραγωγική εργασία στην παραγωγή ενός αντικειμένου κενού από ουσία και ιστορία ²⁵ .

31Στο σημείο αυτό της σχέσης μεταξύ αναπαράστασης και νοηματοδότησης κρατώ αμφιβολίες. Είναι ο όρος αναπαράσταση που θέτει το πρόβλημα. Πράγματι, η θεωρία της αναπαράστασης είναι δυϊστική. Προϋποθέτει ότι ο κόσμος είναι γεμάτος από αντικειμενικές κατηγορίες που υπάρχουν έξω από την ανθρώπινη παρουσία. Για παράδειγμα, στην κατάσταση των καθαρών εννοιών όπως η μορφή αξία ή η αφηρημένη εργασία, ακόμη και έξω από μια συγκεκριμένη διαδικασία αφαίρεσης (abstraïsation) της εργασίας. Είναι επομένως καλύτερα να τίθεται στο πλαίσιο μιας αξιολογίας, δηλαδή, ενός συστήματος αξιών, αυτό που οι καστοριαδικοί αποκαλούν τις κοινωνικές φαντασιακές σημασίες (SIS). Αυτή η ιδέα της αξίας-νοηματοδότησης αποβάλει από την αξία κάθε χαρακτήρα ουσίας.

32Η διατύπωσή μου: "η αξία ως αναπαράσταση της ισχύος" είναι επίσης ασαφής. Δεν κάνω τίποτε άλλο εδώ από το να ξαναθέτω  το πρόβλημα και τότε θα μπορούσατε δικαίως να με ρωτήσετε: τι γίνεται με την ισχύ; Επειδή η διατύπωση μου οδηγεί να σκεφτείτε ότι αυτή τη φορά είναι η ισχύς που έχει ουσία (ο υλικός πλούτος, για παράδειγμα) και βρισκόμαστε εκ νέου στην ίδια κατάσταση όπως με την αξία.

33Εάν η αξία είναι εξαφανισμένη και μη ουσιώδης, δεν μπορεί να αναπαριστά τίποτα ή να αναπαριστάται από τίποτα. Υπάρχει μόνο στην κοινωνική γλώσσα ("στο μυαλό των ανθρώπων") ως κυρίαρχη κοινωνική σύμβαση που δίνει ισχύ σε ορισμένα όντα (βλ. τις ιδανικές-τυπικές φιγούρες που παράγονται από το κεφάλαιο στην πορεία της ανάπτυξής του) ή ορισμένες τάξεις. Αλλά όταν μιλάω για ισχύ, δεν προσπαθώ να την ουσιοποιήσω, αλλά απλώς να επισημάνω ότι είναι η πηγή της αξιολογίας της αξίας, μέσω των μορφών της , της εθνικής κυριαρχίας και του κράτους. Εν ολίγοις, ότι υπάρχει ενύπαρξη μεταξύ του κεφαλαίου και του κράτους ²⁶ . Η επικαιρότητα και η σημασία των «κρατικών επενδυτικών ταμείων" είναι ένα σημάδι αυτής της ενύπαρξη μεταξύ του κεφαλαίου και του κράτους.

34Ο κοινωνικός πλούτος δεν είναι η ουσία της εξουσίας, αλλά μάλλον ένα σημάδι της σύμφυσης μεταξύ κράτους και κεφαλαίου και άλλωστε, σε ορισμένες γλώσσες, η ένωση είναι διαφωτιστική. Στα γερμανικά, υπάρχουν πολλαπλές σημασίες του ουσιαστικού Reich  (εξουσία-δύναμη) και του επιθέτου Reich  (πλούσιος) και του ουσιαστικού Reichtum (πλούτος, αφθονία). Στα αγγλικά, υπάρχει wealth  ταυτόχρονα ως πλούτος και ως εξουσία, ( Commonwealth).

35Όλα αυτά για να πω ότι η διάκριση ανάμεσα στον πλούτο και τη δύναμη (ένα πολύ σημαντικό θέμα για τον καθορισμό της πολιτικής εξουσίας στην αρχαία Ελλάδα) δεν έχει πλέον κανένα λόγο ύπαρξης από τότε που αναπτύχθηκαν οι εμπορευματικές ανταλλαγές.  Είναι η πολιτική οικονομία κατά την διάρκεια του 18 ^ου και 19 ^ου αιώνα που θα χωρίσει και πάλι τις δύο έννοιες, ακόμη και αν αυτό δεν έγινε για τους ίδιους λόγους.

36Αυτό είναι το πεδίο της νοηματοδότησης και της επικοινωνίας, το οποίο παρέμεινε έξω από την οπτική του Μαρξ, πρώτα για λόγους που αφορούν ειδικά τον ορίζοντα της εποχής (η επιθυμία να μετατρέψει την πολιτική οικονομία σε μια οικονομική επιστήμη από τη μία πλευρά, η κυριαρχία της υλικής παραγωγής, από την άλλη), στην συνέχεια γιατί όταν ορισμένα στοιχεία αναγνωρίζονταν στη μαρξιστική κριτική της πολιτικής οικονομίας, απορρίπτονταν στην περιοχή του εποικοδομήματος ως μη κρίσιμα "σε τελική ανάλυση", για να χρησιμοποιήσουμε τον "καλό" λόγο του Αλτουσέρ. ▪