Ισλαμικό κράτος ή δεσποτική κοινότητα;

Jacques Guigou, Μάιος 2015

http://tempscritiques.free.fr/spip.php?article349

Το 2003, σχετικά με την Αλ Κάιντα, δείξαμε ότι η έννοια του πρωτο-κράτους που είχαν ήδη προωθήσει μερικοί για να περιγράψουν αυτό το νεφέλωμα της ισλαμικής τρομοκρατίας δεν ήταν κατάλληλη. Καθώς ήταν εξαρτημένη πάρα πολύ από το μοντέλο του έθνους- κράτους, ενώ αυτό παντού όχι μόνο αποδυναμώνεται, αλλά συχνά αποσυντίθεται από την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και την πολυπολική παγκόσμια εξουσία του κεφαλαίου, ήταν ήδη σαφές ότι οι ενέργειες της Αλ Κάιντα και των περιφερειακών συμμάχων της δεν ήταν αυτές ενός «πρωτο-κράτους» με την έννοια ότι δεν επιδιώκουν να δημιουργήσουν ένα μελλοντικό κράτος, κυρίαρχο, διεθνώς αναγνωρισμένο, εντοπισμένο σε έναν πληθυσμό και ένα έδαφος. Έχουν ως στόχο περισσότερο, ισχυριζόμαστε, την δημιουργία ενός τεράστιου πολιτικο-θρησκευτικού  συνόλου πέρα από τα παλαιά εθνικά σύνορα και το οποίο θα ασκεί την κυριαρχία του πάνω σε διαφορετικούς πληθυσμούς και συχνά σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η ενότητα του συνόλου είναι βέβαιο ότι βασίζεται στο Ισλάμ, αλλά χωρίς αυτό να έχει να κάνει πλέον με ένα μελλοντικό θεοκρατικό κράτος με την ιστορική έννοια.

Αυτός είναι, επίσης, ο λόγος που το "Χαλιφάτο" αυτοδιακηρυγμένο από το Ι.Κ. προσθέτει μόνο περαιτέρω σύγχυση στις ήδη πολυάριθμες αναπαραστάσεις που αναμένεται να δοθούν. Όποια κι αν είναι, αυτή η συμμαχία των τζιχαντιστικών ομάδων – διαφορετικών και συχνά αντικρουόμενων - που ασκούν την τυραννία τους στους ανθρώπους που ζουν στις περιοχές της Μέσης Ανατολής τις οποίες ελέγχουν, δεν μπορεί να παρομοιαστεί με οποιοδήποτε νέο-χαλιφάτο. Αυτό είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μια φανταστική επανενεργοποίηση αυτού που ήταν η χιλιετής ιστορία των διαφόρων ισλαμικών χαλιφάτων. Αυτά τα χαλιφάτα, σύμφωνα με τον Georges Gurvitch, είναι ταξινομημένα στις παλιές παγκόσμιες κοινωνίες τύπου "χαρισματικής θεοκρατίας", όπως ήταν τα κράτη- αυτοκρατορίες της Μεσοποταμίας, των Βαβυλωνίων, Ασσυρίων, Χετταίων, Αιγύπτιων, Περσών, Κινέζων, κ.λπ. Τίποτα ανάλογο ή ισοδύναμο δεν μπορεί να υπάρξει στην σημερινή τάξη πραγμάτων.

Σημειώνουμε ωστόσο εδώ - αυτό ενισχύσει την θέση μας - ένα ορισμένο σχετικισμό στην επιρροής της θρησκείας στις αρχαίες κοινωνίες αυτού του τύπου. Ο Gurvitch σημειώνει ότι η θεοκρατία δεν ήταν παρά "ένα βολικό επίσημο παραβάν (...) και ότι κάτω από το κάλυμμα της θεοκρατικής-χαρισματικής δομής που αντιπροσωπεύει μια έκφραση άτυπη και πολύ περιορισμένη, το σύνολο των κοινωνικών φαινομένων έχουν μια ζωή πολύ πιο πλούσια και πιο ταραγμένη από ό, τι φαίνεται με την πρώτη ματιά ". Σίγουρα, αλλά ποια;

Είναι σχετικά μ’ αυτή την «ταραχή» της συλλογικής ζωής - αν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει τον όρο συλλογική, όπως είναι σήμερα μηδενιστικός και θνησιγενής – που, πάντα όσον αφορά την Αλ Κάιντα, μιλούσαμε για ένα συνδυασμό κοινοτικών μορφών και κοινωνικών μορφών. Εννοούμε μορφές συλλογικής ζωής που συνδυάζουν ιδιότητες οικογενειακές, φατρίας, φυλετικές, τοπικές, με πιο αφηρημένες κοινωνικές σχέσεις, πιο αποστασιοποιημένες, πιο οργανωμένες και περισσότερο ή λιγότερο ιεραρχικές. Αυτά τα σύνολα δεν υπερκαλύπτονται από μια ανώτερη κρατική ενότητα ξεχωριστή από την κοινωνία-κοινότητα.

Η διαδικασία κρατικοποίησης της κοινωνίας-κοινότητας υπάρχει αλλά δεν οδηγεί στο σχηματισμό μιας ανώτερης οντότητας, μιας διαχωρισμένης κυρίαρχης εξουσίας. Είναι αυτό το ιστορικό φαινόμενο που ο Jacques Camatte έχει ορίσει ως κράτος  στην αρχική του μορφή, γνωρίζοντας ότι δεν είναι γι 'αυτόν ένα "πρωτο-κράτος», το οποίο περιέχει ένα κράτος εν εξελίξει, αλλά μια ανώτερη κρατικού τύπου ενότητα, αλλά όχι διαχωρισμένη από την κοινωνία-κοινότητα. Με αναφορά αυτή την προσέγγιση έχουμε αναπτύξει πρόσφατα μια συγκριτική και κριτική ανάλυση του σημερινού κράτους - δικτύου και του κράτους στην αρχική του μορφή στις  εποχές των Σουμερίων και Βαβυλωνίων της Μεσοποταμίας.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα φαινόμενα, τόσο ιστορικά όσο και τρέχοντα, πάλι σχετικά με την Αλ Κάιντα, προτείναμε την έννοια της δεσποτικής κοινότητας ως την πλέον κατάλληλη για να χαρακτηρίσει την εν εξελίξει μορφή και περιεχόμενο σε αυτά τα τρομοκρατικά ισλαμιστικά κινήματα.

Με την εμφάνιση στη δεκαετία του 2010, μιας στρατιωτικο-θρησκευτικής οργάνωσης που αναφέρεται ρητά στην μορφή-κράτος "Ισλαμικό Κράτος" η ανάλυσή μας εξακολουθεί να ισχύει; Απαντάμε Ναι. Θα πούμε γιατί.

Το έγγραφο που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από μια γερμανική εφημερίδα σχετικά με τη στρατηγική της δημιουργίας και της ανάπτυξης του ισλαμικού κράτους δεν ακυρώνει την κριτική μας για την έννοια του πρωτο-κράτους για τις ισλαμικές δυνάμεις σε αυτή την περιοχή. Πώς μπορεί να ενισχύσει την προσέγγισή μας όσον αφορά την δεσποτική κοινότητα;

Πρόκειται για ένα κείμενο ενός πρώην συνταγματάρχη των μυστικών υπηρεσιών της Πολεμικής Αεροπορίας του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν, ο οποίος είχε αναπτύξει ένα γενικό σχέδιο «κατασκευής του Ισλαμικού Κράτους."

Αν λάβουμε υπόψη εδώ μόνο τις εσωτερικές ρυθμίσεις της προτεινόμενης οργάνωσης και όχι τους παγκόσμιους γεωστρατηγικούς προσδιορισμούς της (ιδιαίτερα την επιθυμία ανακατάληψης του Ιράκ και την εκδίκηση ενάντια στους Αμερικανούς), αυτό στο οποίο στοχεύει, δεν είναι το πρώην ιρακινό αραβικό εθνικιστικό κράτος το οποίο στη συνέχεια θα μετατραπεί σε ισλαμικό κράτος. Είναι περισσότερο ένα είδος δεσποτικής κοινότητας (χωρίς ανώτερη ενότητα) στην οποία η θρησκεία είναι ένα μέσο κυριαρχίας και όχι ένας σκοπός. Αυτή η στρατηγική δεν προοιωνίζονται ένα θεοκρατικό κράτος με την ιστορική και παραδοσιακή έννοια του όρου.

Αν επεκτείνουμε τον όρο κοινότητα (ή κοινωνία-κοινότητα) είναι επειδή ο τρόπος που έχει συλληφθεί σ’ αυτό το σχέδιο ο πολιτικός και ιδεολογικός έλεγχος των πληθυσμών περνά μέσω σχέσεων οικογενειακών (μεγάλες οικογένειες που πρέπει να διεισδύσουν μέσω γάμων και άλλων συμμαχιών), φατριακών, φυλετικών και λατρευτικών. Είναι μέσα από τη διείσδυση σε αυτές τις ομάδες που λειτουργεί αυτή τη στρατηγική, μια στρατηγική ευφυΐα σε συνδυασμό με την παρέμβαση των κατασταλτικών και τρομοκρατικών καταδρομικών ταξιαρχιών. Η ανώτερη αρχή (ο χαλίφης μια φανταστική επανενεργοποίηση) ασκείται διάχυτα και δεν συνιστά μια ανώτερη ενότητα ξεχωριστή από την κοινωνία-κοινότητα. Είναι οργανωμένη μέσα στα σώματα των φεουδαρχών-στρατιωτικών-αστυνομικών-αξιωματούχων. Ως εκ τούτου, δεν εμφανίζονται εδώ ενδείξεις αυτού που θα ήταν ένα πρωτο-κράτος που να προεικονίζουν ένα μελλοντικό κράτος τύπου Αυτοκρατορικού - κράτους ή βασιλικού- κράτους ή ακόμη λιγότερο έθνους-κράτους. Θα ήταν πιο κοντά σε μια δεσποτική κοινότητα που λειτουργεί σε επίσημα δίκτυα, αυταρχικά και στρατιωτικοποιημένα σε συνδυασμό με περισσότερο ή λιγότερο μυστικές κοινωνίες, θρησκευτικές φυσικά, αλλά και μαφιόζικες.

Προσδιορίζοντας όλα αυτά, υπάρχουν φυσικά οι διεθνείς γεωπολιτικές διαστάσεις και οι τρόποι χρηματοδότησης, αλλά αυτές οι πτυχές αναπτύσσονται περαιτέρω αλλού.