ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΗ

Απρίλιος του 1990 , Jacques Wajnsztejn

---

Ο καπιταλισμός έχει κερδίσει. Ο σοσιαλισμός έχει χάσει μαζί με τη νίκη  την πρώτη ανάληψη της ευθύνης για τη διαφύλαξη του οικοσυστήματος της γης και του ανθρώπινου είδους. 

(δήλωση του Γιόσκα Φίσερ, πρώην αριστερού ηγέτη της Φρανκφούρτης που έγινε υπουργός των "πράσινων" στην Έσση)

Ιστορία της γερμανικής ταυτότητας τόσο προβληματική οσο και εμμονικη

1Η-Ost Politik του W. Brandt, οι δοκιμασίες στα Ανατολικά του Φιλελεύθερου υπουργού Εξωτερικών Γκένσερ,  συνιστούν ήδη τις προϋποθέσεις επιστροφής του «γερμανικού ζητήματος». Πρόσφατα γεγονότα όπως η άνοδος των Ρεπουμπλικανών, η κατάρρευση του Τείχους και η προοπτική της επανένωσης έχει τοποθετήσει το «πρόβλημα» του γερμανικού έθνους στο επίκεντρο.

2"Πρόβλημα" που δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκλειστικά από εθνική σκοπιά, είτε γερμανική είτε γαλλική... είτε πολωνική, αλλά στην ιστορική και τη διεθνή διάστασή του, η οποία δεν περιορίζεται στην συνέχεια με το Τρίτο Ράιχ (οριακά, αυτό, θα μείωνε το φαινόμενο σ’ αυτό που ο καθένας αναμένει, είτε από επιθυμία είτε από φόβο), αλλά πηγαίνει πολύ πιο πίσω στο γερμανικό παρελθόν, που συχνά είναι ελάχιστα γνωστό ή παραποιημένο στο εξωτερικό. Μπορούμε να ξεθάψουμε τουλάχιστον τρεις σημαντικές στιγμές για το ζήτημά μας:

31 - Η γερμανική αντίληψη του λαού και του έθνους που έχει επιβληθεί ενάντια στον Γκαίτε και τον Χάινε και ενάντια στον Διαφωτισμό, είναι αυτή που καθιερώθηκε από τους γερμανούς Ρομαντικούς τον  19 ^ο  αιώνα. Βασίζεται στον ορισμό του έθνους που έδωσε ο Φίχτε (το έθνος ορίζεται από αντικειμενικούς παράγοντες, όπως η γλώσσα και το έδαφος), που προβάλλει τις έννοιες της Volksgeist ή εθνικής εφυΐας ¹ .

4Οι πραγματικά δημιουργικές δυνάμεις είναι συλλογικές και στο όνομα της κουλτούρας, δρουν όχι για να επαναφέρουν την άγνοια και τις προκαταλήψεις ² , αλλά για να εκφράσουν αυτό που είναι η μοναδική ψυχή του λαού. Και είναι στο όνομα της κοινότητας της γλώσσας, γλώσσα που είναι το όχημα της κουλτούρας, που οι Strauss και Mommsen θα δικαιολογήσουν την προσάρτηση της Αλσατίας στη διάρκεια του πολέμου του 1870. Αυτή η πολιτική εφαρμογή της ιδεολογίας της Kiilturkampf θα ανακτηθεί και θα συστηματοποιηθεί από τον εθνικοσοσιαλισμό.

5Μετά την απομάκρυνσή της για περισσότερα από τριάντα χρόνια, αυτή η αντίληψη επανεμφανίζεται στις αναφορές στη γερμανική ταυτότητα (ειδικά στην Δ. Γερμανία ) ή στις αναφορές στις αξίες και στους μεγάλους άνδρες της ιστορίας (Βίσμαρκ, οι πρωσικές αξίες εξυψώνονται όλο και περισσότερο στην α. γερμανια ). Θα την βρείτε επίσης, πιο εντυπωσιακά σε ορισμένα τμήματα του «εναλλακτικού κινήματος», που αναδεικνύουν περιφερειακές κουλτούρες, τασσόμενα υπέρ ενός πολιτιστικού σχετικισμού και ασκώντας κριτική στον ιμπεριαλισμό του Λόγου που τίθεται στο απόλυτο, κάθε κουλτούρα έχει τη δική της αξία και δεν θα πρέπει να τις ιεραρχούν. Αλλά, γνωρίζουμε ότι αυτό το επιχείρημα του «δικαιώματος στη διαφορά» είναι, επίσης, αυτό της «Νέας Δεξιάς» και ότι το Εθνικό Μέτωπο το χρησιμοποιεί ευρέως.

62 - Το γερμανικό κομμουνιστικό κίνημα, σχεδόν από την απαρχή του, απορροφάται εν μέρει από το εθνικό και δημοκρατικό κίνημα, μετά την ήττα της επανάστασης του 1848. Η εφημερίδα του Μαρξ, «Η Νέα εφημερίδα του Ρήνου," επιδιώκει να είναι το "όργανο της δημοκρατίας» και ο ίδιος ο Μαρξ θα λάβει φιλογερμανικές πολιτικές θέσεις στην σύγκρουση με τη Ρωσία το 1848, και φιλοπρωσικές στη σύγκρουση με την Γαλλία το 1870. Η ισχύς αυτών των εθνικών τάσεων στο προλεταριακό κίνημα θα αυξηθεί στην β Διεθνή και εντός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος: συμμετοχή στη σφαγή του 1914, και στην συνέχεια αντισημιτικές και εθνικιστικές θέσεις το 1919 ³ . Ξαναβρίσκουμε αυτό τον εθνικισμό ή μάλλον αυτό το εθνικό στοιχείο, ακόμη και στη γερμανική επανάσταση του 1919 και στο συμβουλιακό κίνημα του Αμβούργου των Laufenberg και Wolfheim.  Αρχικά, πίστευαν ότι ήταν το καθήκον του προλεταριάτου η επίτευξη της ενότητας της Γερμανίας που η εθνική αστική τάξη δεν ήταν σε θέση να  πραγματοποιήσει. Όμως η ήττα και η οικονομική δυσπραγία που ακολουθεί την προλεταριοποίηση των νέων στρωμάτων, θα τα ενώσει με το προλεταριάτο και έτσι θα επανενώσει τις σοσιαλιστικές αξίες και τις κοινοτικές και πολιτιστικές αξίες του γερμανικού λαού ⁴ . Αυτή η "Εθνική Μπολσεβίκικη" τάση εξέφρασε μια συγκεχυμένη συνειδητοποίηση της διάλυσης των παλιών μεσαίων τάξεων (διάλυση που ο ναζισμός θα εμβαθύνει) και το γεγονός ότι η επανάσταση δεν θα μπορούσε να γίνει μόνο από μια ταξική θέση, με αφετηρία «οικονομικά ή κοινωνικά συμφέροντα, αλλά από το γεγονός μιας ευρύτερης κοινότητας, στηριζόμενης στην εργατική τάξη και στις λαϊκές και εθνικές αξίες. Η αμφισημία αυτής της προσέγγισης είναι καθοριστική από την σημασία που λαμβάνει, για την κριτική, η θέση σε σχέση με τις έννοιες του έθνους και του λαού. Χαράσσει μια διαχωριστική γραμμή που πρέπει να επιτρέψει την άσκηση κριτικής στις εγγενείς παρεκτροπές κάθε συγκρητισμού της σκέψης.

73 – Οι στοχαστές «της Δεξιάς», αλλά αντικαπιταλιστές, όπως ο Klages  ή ο Tönnis, επανέλαβαν έντονα στις αρχές του 20 ^ου αιώνα, την αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνία και την κοινότητα ( Gemeinschaft und Gesellschaft) . Άσκησαν κριτική στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό ως μορφές κοινωνίας που μειώνουν τον άνθρωπο σε homo economicus,  εκκαθαρίζοντας όλες τις βαθιές σχέσεις αλληλεγγύης, όπως τις θρησκευτικές, τοπικές και εθνικές ⁵ .

8Αυτό που τίθεται από τις τρεις αυτές στιγμές / κινήσεις της γερμανικής σκέψης, είναι το πρόβλημα μιας χώρας που δεν γνώρισε πραγματικό αστικό κράτος και για κάποιους (τους «εθνικο-επαναστάτες»), αυτό σήμαινε ότι δεν ήταν απαραίτητο να περάσουν από αυτή τη φάση, αλλά θα μπορούσαν αντίθετα να επιχειρήσουν ένα άλμα πέρα από τον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. Η Γερμανία έχει αναδειχθεί ως η χώρα της «μη-συγχρονικότητας» σύμφωνα με την έννοια του Ernst Bloch, δηλαδή μια κοινωνία όπου συμπλέκονται οι αρχαϊκές επιβιώσεις (πολλά προ-καπιταλιστικά συστατικά) και οι σύγχρονες αναγκαιότητες (ενσωμάτωση της εργατικής τάξης στην κοινωνία, ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών), και όλα αυτά στο πλαίσιο μιας κατάστασης που θα παραμείνει επαναστατική μέχρι το 1923.

9Είναι ο ναζισμός, που θα δώσει μια βίαιη "απάντηση" στο πρόβλημα, πραγματοποιώντας ένα πρώτο εθνικό-λαϊκό συγκρητισμό βασισμένο στο "καθολικό κράτος" (Carl Schmitt) και την γενική κινητοποίηση (Ε. Jünger) και επιτρέποντας για πρώτη φορά στη Γερμανία, μια σύμπτωση μεταξύ του κράτους και του έθνους: "Ξέρω ότι πρέπει να γίνω ένας άκαμπτος εκπαιδευτικός. Και εγώ ο ίδιος να  καταναγκαστώ σκληρά. Η αποστολή μου είναι πιο δύσκολη από ότι του Βίσμαρκ ή όσων τον ακολούθησαν. Πράγματι, θα πρέπει πρώτα να εκπαιδεύσω τον λαό πριν σκεφτώ για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το έθνος μας σήμερα »( Χίτλερ) ⁶ .

10Και είναι αυτή η φιγούρα του λαού που πρέπει θα ενσαρκωθεί στον εργάτη, επειδή πρέπει να αναμορφωθεί ο λαός ενσωματώνοντας αυτόν τον εργάτη ως πλήρες μέλος της λαϊκής κοινότητας (Volksgemeinschaft ) ⁷ . Αυτό σήμαινε αντίθετα τον αποκλεισμό των τσιγγάνων και κατά μείζονα λόγο των Εβραίων, των οποίων οι ιδιαίτερες κοινότητες έπρεπε να καταστραφούν, επιτυγχάνοντας τον τελικό αποκλεισμό.

11Αντιμέτωπος με αυτή την τεράστια επιχείρηση, η οποία εμφανίζεται εκ των υστέρων ως ταχυδακτυλουργία, ο χυδαίος μαρξισμός και ο εκπρόσωπός του, το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα ( KPD ) δεν «στάθηκαν φρουροί της ουτοπίας και του πρωτόγονου», όπως είπε ο Bloch, και είναι εξαιτίας αυτής της έλλειψης, που οι Ναζί τροφοδότησαν την αποπλάνησή τους ⁸ . Ο Bloch επισημαίνει επίσης ότι η διαστροφή, από τους Ναζί, των επαναστατικών συνθημάτων, έχει ένα διάσημο προηγούμενο στην ιστορία της Γερμανίας: τον Λούθηρου κατά τη διάρκεια του "Πολέμου των αγροτών"! Και ίσως από σεβασμό σ’ αυτή την «παράδοση», η Γερμανία συνέχισε να ακούει τις σειρήνες που προέβλεπαν μια ανανεωμένη χιλιετία υπό την μορφή της «χιλιετίας του Τρίτου Ράιχ». Αλλά πίσω από αυτό, δεν υπήρχε πλέον ούτε Θεός, ούτε ακόμα «ο δημοφιλής αυτοκράτορας», δεν υπήρχε παρά η Krupp και η Thyssen.

12Ο Bloch ήταν ο μόνος, εκείνη την εποχή, που κατάφερε να συλλάβει τις βάσεις της «μη-σύγχρονης επαναστατικής αντίθεσης» να διερευνήσει τα ανορθολογικά περιεχόμενά της και να προβάλει την ένωσή τους με εκείνα της "σύγχρονης επαναστατικής αντίθεσης. Η "Κληρονομιά" του δεν είναι μια κενή λέξη.