Η νοσταλγία των κίτρινων γιλέκων για την Γαλλική Επανάσταση

Συμπλήρωμα # 5 στον τεύχος 19

Φεβρουάριος 2019 , Temps critiques

---

Διαβάστε επίσης:

• Sur le mouvement des Gilets jaunes
• Sur cette révolte en général et sur celle des Gilets jaunes en particulier
• Une tenue jaune qui fait communauté

Μια κίτρινη φορεσιά που δημιουργεί κοινότητα

• Ce qui dure dans la lutte des Gilets jaunes  

---

Από τις πρώτες καταλήψεις των κυκλικών κόμβων, των διοδίων των αυτοκινητοδρόμων, των εμπορικών ζωνών, τις διαδηλώσεις των δρόμων και των πλατειών, τα εμβλήματα της Γαλλικής Επανάστασης είναι παρόντα και προωθούνται από τα Κίτρινα Γιλέκα. Οι τρίχρωμες σημαίες, τα φρυγικά σκουφιά, οι γκιλοτίνες και τα τραγούδια της Μασσαλιώτιδας έδωσαν τον τόνο και τον παλμό στις διάφορες μορφές αγώνα. Στις συναντήσεις και στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφορούν στρατηγικά συνθήματα και τρόποι πολιτικής δράσης, τα οποία στην πλειοψηφία αναφέρονται στις κρίσιμες στιγμές της Γαλλικής Επανάστασης: σημειωματάρια παραπόνων, καθαίρεση ¹ του προέδρου-μονάρχη, συνελεύσεις πολιτών, κατάργηση των ενδιάμεσων οργάνων, άμεση δημοκρατία, λήξη της φορολογικής αδικίας, ο έλεγχος των εκλεγμένων αξιωματούχων και μείωση της αμοιβής τους, κάλεσμα να σχηματίσουν συστατική εξουσία, ένωση πατριωτών για την υπεράσπιση του έθνους κλπ.

 Αυτή η αναφορά έχει επανειλημμένα επισημανθεί, περιγραφεί και σχολιασθεί. Όμως αυτό πιο συχνά έχει γίνει ως συμβολική σχέση περισσότερο από πραγματική,  ως νοσταλγία, στην καλύτερη περίπτωση ως πολιτική ώθηση που δόθηκε στον αγώνα. Ωστόσο, προκύπτουν δύο αποφασιστικά ερωτήματα για την αναφορά των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλική Επανάσταση και τα οποία σπανίως έχουν ληφθεί υπόψη:

 - Πέρα από τις ιστορικές αναφορές της Γαλλικής Επανάστασης, ποια αξία θεωρείται κοινή μεταξύ αυτών των δύο στιγμών; Θεωρούμε ότι είναι η αξία της οικουμενικότητας που βρίσκεται στην καρδιά αυτών των δύο στιγμών. Μια φιλοδοξία προς την καθολικότητα της ανθρώπινης κοινότητας.

 - Το δεύτερο ερώτημα αναφέρεται ακόμη σπανιότερα σε σχέση με αυτή την νοσταλγία για την γαλλική επανάσταση από την πλευρά των κίτρινων γιλέκων. Γιατί η Γαλλική Επανάσταση είναι η μία και μόνη αναφορά από τις προηγούμενες επαναστάσεις; Γιατί οι εργατικές, προλεταριακές, «κομμουνιστικές» επαναστάσεις του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα είναι σχεδόν αδύνατες αναφορές για το κίνημα των κίτρινων γιλέκων; 

Η καθολικότητα των κοινών των "παραγκών" 

Αν σκεφτούμε τους πρώτους τρεις μήνες της ύπαρξης του κινήματος των κίτρινων γιλέκων, η στιγμή που η διάσταση της καθολικότητας της ανθρώπινης κοινότητας εκδηλώθηκε με τη μεγαλύτερη ένταση ήταν αυτή των καταλήψεων των κυκλικών κόμβων. Αν και λιγότερο ρητή, αυτή η φιλοδοξία έχει επίσης εκφραστεί στον έλεγχο των διοδίων των αυτοκινητόδρομων και στις παρεμβάσεις στα σούπερ μάρκετ.

Το ότι η πρωτοβουλία για τον αγώνα στους κυκλικούς κόμβους έχει συντονιστεί στα κοινωνικά δίκτυα δεν στερεί το κίνημα των κίτρινων γιλέκων αυτής της ανθρώπινης αλληλεγγύης που του δίνει την δύναμή του. Στον περιορισμένο αλλά στρατηγικό χώρο των κυκλικών κόμβων, σε αυτήν την κοινότητα που ζούσε στις πρόχειρες "παράγκες" που χτίστηκαν εκεί, αναδύθηκε μια απελευθέρωση του λόγου των πάντα αγνοημένων και συχνά περιφρονημένων πολιτών και αποφασιστική δράση να τον κάνουν να ακουστεί.

Φορώντας τα γιλέκα τους, γυναίκες και άνδρες, οργανώθηκαν για να μπλοκάρουν ή να φιλτράρουν την οδική κυκλοφορία και με αυτόν τον τρόπο μοιράζονταν τις συνθήκες της επισφαλούς ζωής τους, της άδικα φορολογημένης και αόρατης για την κρατική εξουσία και τα δίκτυά της.

Σε αυτές τις ανταλλαγές απόψεων σχετικά με την σκληρή καθημερινή ζωή, αλλά και τις δυνατότητες μιας άλλης κοινωνίας και μιας άλλης ζωής, σ’ αυτά τα κοινά γεύματα, στην υποδοχή των αλληλέγγυων περαστικών ή την άμυνα εναντίον εχθρικών αυτοκινητιστών, επιβεβαιωνόταν σταθερά μια καθολική φιλοδοξία στην ανθρώπινη κοινότητα. Τίποτα άλλο από αυτή την προσδοκία για μια «Δημοκρατία της ανθρώπινης φυλής» που ανακηρύχθηκε από τον Ανάχαρσις Κλουτς, Πρώσο αθεϊστή  που αποκαλούταν «ρήτορας της ανθρώπινης φυλής», έγινε τιμώμενος πολίτης από τους επαναστάτες Γιρονδίνους το 1792 και στη συνέχεια στάλθηκε στη γκιλοτίνα το 1794 από τον θεϊστή Ιακώβ Ροβεσπιέρο όχι χωρίς προηγουμένως να τον αποκλείσει από την Εθνοσυνέλευση ως "ξένο προς το έθνος". 

Τα συνελευσιακά και κοινοβουλευτικά αδιέξοδα 

Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων γενικεύεται, η συλλογική λήψη αποφάσεων για την οργάνωση του αγώνα γρήγορα γίνεται μια κρίσιμη επιταγή, μια πολιτική αναγκαιότητα που δεν παύει να δημιουργεί εσωτερικές εντάσεις. Πώς να συζητήσουν για τη συνέχιση του αγώνα; Πώς να συντονίσουν τις διάφορες προτάσεις; Με ποια μέσα επικοινωνίας: κοινωνικά δίκτυα, τοπικές συνελεύσεις, ανάπτυξη "κίτρινων μέσων ενημέρωσης";

Ορισμένοι παρατηρητές - ιδιαίτερα οι πολιτικοί επιστήμονες που επελέγησαν ως «εμπειρογνώμονες» από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης - έχουν γράψει ότι η συλλογή και η επεξεργασία των προτάσεων δράσης και η ιεράρχηση των πολιτικών στόχων που επιδιώκονται γίνονται μέσα σε αδιαφάνεια, εν απουσία διαβουλεύσεων και εν μέσω αντιφατικών συζητήσεων.

Όσον αφορά την αδιαφάνεια, η κριτική δεν είναι αποδεκτή όταν προφανώς τα πρακτικά των συζητήσεων μιας συνέλευσης ή τα αποτελέσματα μιας διαβούλευσης μέσω του διαδικτύου είναι άμεσα διαθέσιμα στις διάφορες πλατφόρμες του κινήματος.

Η κριτική για την απουσία ή ανεπάρκεια των συζητήσεων κατά τη λήψη μιας απόφασης απαιτεί περαιτέρω ανάλυση. Η κριτική αυτή έχει ασκηθεί, για παράδειγμα, από μια ιστορικό, την Sophie Wahnich σε ένα άρθρο με τίτλο: "Ένας λαός σε συνεχή διαβούλευση: η σωστή λύση 2 ".

Η συντάκτρια λαμβάνει ως σημείο εκκίνησης τη δήλωση του Σαιν Ζυστ σχετικά με τον έλεγχο του θυμού του λαού μέσω της διαβούλευσης και της αντιφατικής συζήτησης. Μόνο ο ελεύθερος λόγος του καθενός που αντιπαραθέτει τις ιδέες του με εκείνες των άλλων οδηγεί σε μια "συλλογική νοημοσύνη απαραίτητη για την επανίδρυση δίκαιων νόμων". Όμως η S. Wahnich προσθέτει αμέσως την απόλυτη προϋπόθεση που θέτει ο Σαιν Ζυστ για να εγγυηθεί τη διαβούλευση που θεωρείται "κατευναστική": την εποπτεία της Εθνικής Φρουράς. Εάν τα άτομα ή οι ομάδες διαταράξουν την διαβούλευση ή της αντιταχθούν, θα συλληφθούν από την Εθνική Φρουρά!

Με άλλα λόγια, πίσω από τη ιακωβίνικη ρητορική, είμαστε ενώπιον του παραδοσιακού κοινοβουλευτικού μοντέλου στο οποίο μια συνέλευση αντιπροσώπων συζητά στο όνομα του λαού ... για την ευτυχία του. Η αστυνομία του εθνοκράτους ορίζει και διαχειρίζεται την εθνική συζήτηση που βαφτίζεται σήμερα "Η μεγάλη συζήτηση".

Το παράδειγμα της Γαλλικής Επανάστασης που έλαβε η S. Wahnich ως πολιτικό πρότυπο της συζήτησης και ως ιστορική αρχή ξαφνικά γελοιοποιείται.

Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, οι συζητήσεις στη Συντακτική Συνέλευση και στη συνέχεια εκείνες της Εθνοσυνέλευσης ελέγχονταν από τους αστούς, είτε ήταν Ρεπουμπλικάνοι Γιρονδίνοι είτε στη συνέχεια Ιακωβίνοι. Στους συλλόγους και στα τοπικά τμήματα, ο έλεγχος του πολιτικού λόγου βρισκόταν στα χέρια της επαναστατικής τάξης, εκείνης που ολοκλήρωσε το θρίαμβό της ενάντια στην βασιλεία: της μπουρζουαζίας.

Έτσι οι Μανιακοί (Enragés) και οι Εμπεριστές (Hebertists) αποκλείστηκαν από τη συζήτηση από την τρομερή καταστολή στην οποία οδήγησε ο δεσποτισμός των Ιακωβίνων. Το ρεπουμπλικανικό μοντέλο πολιτικής συζήτησης διαμορφώθηκε, περιορίστηκε και ποδηγετήθηκε από τους νικητές της άσκησης κρατικής εξουσίας.

Η χρήση της διαβούλευσης ως μέσου ρύθμισης των κοινωνικών αντιδράσεων λειτουργούσε μόνο προς όφελος των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων της θριαμβεύτριας μπουρζουαζίας. Ο θεσμός της διαβούλευσης σε τμήματα, συλλόγους και κόμματα όπως και στις συνελεύσεις αμφισβητήθηκε μόνο από κινήσεις εκτός της κατεστημένης δημοκρατικής τάξης: τις λαϊκές ταραχές κατά της ελεύθερης τιμής του αλεύρου, ενάντια στην φορολόγηση βασικών αγαθών, κατά του νόμου Le Chapelier, ο οποίος απαγορεύει κάθε ένωση εργαζομένων, μια τάξη που αμφισβητήθηκε επίσης από τις εξεγέρσεις των Ομοσπονδιών, τον ξεσηκωμό  των Βενδέων (Vendeans), την εξέγερση των "επαναστατριών γυναικών" και των Αβράκωτων (sans-culottes) κλπ.

Η πρακτική των κίτρινων γιλέκων στη συλλογική λήψη αποφάσεων ξεφεύγει σαφώς από τον συνελευσιακό και το κοινοβουλευτικό μοντέλο. Είναι κυρίως τα κινήματα που αντιτίθεται στην παρεμβατική εξουσία της μπουρζουαζίας. Καλύτερη από τον συμβιβασμό της «άμεσης δημοκρατίας», είναι η «άμεση δράση» που θα μπορούσε να είναι ο καταλληλότερος όρος για να χαρακτηριστεί αυτός ο προσανατολισμός.

Μέσω των κοινωνικών δικτύων καθώς και μέσω συνελεύσεων (δύο μη αντιφατικοί τρόποι πολιτικής οργάνωσης), το κίνημα των κίτρινων γιλέκων κατόρθωσε να οδηγήσει τη δράση του σε μια ορισμένη ενότητα. Παρά την προώθηση κάποιων ατόμων που ορίστηκαν ως Κίτρινα Γιλέκα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και από το Υπουργείο Εσωτερικών, το κίνημα άντλησε την δύναμή του από το πιο πρωτότυπο από τα συνθήματά του: κανένας εκπρόσωπος, καμία αντιπροσωπία, κανένας πορτ-παρόλ. Μια μόνο ενοποιητική αναγνώριση: η κίτρινη.

Η άμεση συνείδηση ​​ενός επερχόμενου από-κοινού είναι το κύριο μονοπάτι που ακολουθεί ο συλλογικός λόγος των κίτρινων γιλέκων. Μια γενικευμένη συνείδηση που ​​μετατράπηκε σε επιθετικό λόγο, φορτισμένο με ανθρώπινες δυνατότητες. 

Μια και μοναδική επαναστατική αναφορά: η Γαλλική Επανάσταση. 

Όπως έχουμε επισημάνει, το κίνημα των κίτρινων γιλέκων δεν είναι ένας αγώνας συνδεδεμένος με την εργασία, την σφαίρα της εργασίας, και επομένως όχι πλέον με την παλιά ταξική πάλη. Τοποθετείται στον σύμπαν του τρόπου ζωής, της αγοραστικής δύναμης, της καθημερινής μάχης ενάντια στην απλή επιβίωση. Η κοινωνική του σύνθεση σχολιάστηκε εκτενώς (και από πολλούς αποδοκιμάστηκε!): Οι βιοτέχνες, οι έμποροι, οι επαγγελματίες των υπηρεσιών και της υγείας, οι εργαζόμενοι στις μεταφορές και την οικονομική κυκλοφορία, οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης του ιδιωτικού τομέα, οι επισφαλείς εργαζόμενοι, οι αγρότες, οι συνταξιούχοι κ.λπ.

Οι «μόνιμοι υπάλληλοι» του ιδιωτικού τομέα και τα συνδικάτα τους, τα στελέχη των δημόσιων υπηρεσιών, οι εκπαιδευτικοί, οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες και οι ερευνητές, τα στελέχη των μεγάλων πόλεων, τα μέσα ενημέρωσης, οι πολιτικοί και οι συνδικαλιστές, κ.λπ. έχουν από την αρχή του κινήματος εκφράσει έντονες επιφυλάξεις και συχνά απόρριψη προς τα κίτρινα γιλέκα.

Στις σημερινές οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές συνθήκες, ήταν και εξακολουθεί να είναι αδύνατο για τα Κίτρινα Γιλέκα να συσχετιστούν με το ιστορικό εργατικό κίνημα. Γιατί; Πρώτον, εξαιτίας των ιστορικών αποτυχιών του: νικημένο από τους σταλινικούς και εθνικοσοσιαλιστικούς δεσποτισμούς, συσπειρώθηκε σε διάφορους εθνικισμούς, ενσωματωμένους στον σοσιαλδημοκρατικό κρατισμό, συναινώντας στους φιλελευθερισμούς.

Δεύτερον, και πρωτίστως, επειδή η δυναμική του κεφαλαίου έχει καταστήσει την εργατική δύναμη στη διαδικασία αξιοποίησής του μη ουσιώδη και γενικότερα έχει ενσωματώσει όλες τις παραγωγικές σχέσεις στις παγκόσμιες εξουσιαστικές διαδικασίες. Με τις οικονομικές αποσυνθέσεις / ανασυνθέσεις που προκλήθηκαν εν μέρει από τις αποτυχίες των κινημάτων απόρριψης της κατεστημένης τάξης στα τέλη της δεκαετίας του '60, είναι η πλέον η αναπαραγωγή του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων που αποτελεί το κεντρικό πολιτικό διακύβευμα. Εδώ και τριάντα χρόνια, αναλύσαμε αυτές τις ιστορικές αναταραχές που έχουν επίσης μια ανθρωπολογική διάσταση.

Αυθόρμητα, η αναφορά στη Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε τη μοναδική ιστορική αναφορά για τα Κίτρινα Γιλέκα, διότι μόνο αυτή φέρει τη συλλογική μνήμη μιας κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής με την οποία μπορούν να ταυτιστούν.

Η αναγνώριση αυτή δεν είναι μόνο συμβολική, καθώς μπορούμε να επισημάνουμε κάποιες αναλογίες μεταξύ αυτών των δύο πολιτικών στιγμών: την αντιφορολογική εξέγερση, την απέχθεια για την εξουσία από τα πάνω και το θυμό ενάντια στις κύριες φιγούρες της, την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και πραγματική ισότητα, τις διαδηλώσεις στις πλούσιες γειτονιές και στους τόπους της εξουσίας, κλπ. Όμως το παιχνίδι των αναλογιών σύντομα αποδεικνύεται αρκετά μάταιο διότι ο ιστορικός κύκλος κυριαρχίας της αστικής τάξης και των αξιών της, που ξεκίνησε δυναμικά η Γαλλική Επανάσταση, έληξε με την παγκόσμια αποτυχία των τελευταίων προλεταριακών επιθέσεων της δεκαετίας του εξήντα του εικοστού αιώνα.

Ο κύκλος των επαναστάσεων που έχουν διανύσει την νεωτερικότητα εξαντλείται. Βρισκόμαστε σε μια άλλη εποχή, αυτή της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας. Μια εποχή, σίγουρα, πάντα ιστορική, μια εποχή στην οποία πολλοί άνθρωποι αναζητούν τρόπους διαφυγής από τον σκοτεινό κύκλο της κεφαλαιοποίησης των δραστηριοτήτων τους και την πλανητική καταστροφή της φύσης.

7 Φεβρουαρίου 2019

Σημειώσεις

1 - Το σύνθημα " Μακρόν Παραιτήσου" πρέπει να γίνει κατανοητό ως " Μακρόν αποπομπή" παρά ως "Μακρόν, φύγε, απέτυχες". Αποπομπή, δηλ. εκδήλωση μιας δυνητικά συστατικής εξουσίας, πρόκληση εναντίον της κοινοβουλευτικής παντοδυναμίας, κατάργηση της ανώτατης εκπροσώπησης που συνίσταται στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Σε αυτό, το κίνημα των κίτρινων γιλέκων αγγίζει τα θεμέλια της κρατικής ρεπουμπλικανικής τάξης, σύμφωνα με τα οποία είναι παράνομη επειδή βρίσκεται στα χέρια των παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων και μεγάλων παγκόσμιων ομίλων όπως η GAFA.

2 - βλ. Libération, 30 Ιανουαρίου 2019: https://www.liberation.fr/debats/2019/01/30/a-popular-constantly-deliberant-the-belle-issue_1706435

3 - Η ηθοποιός Claire Lacombe, συνιδρύτρια της Επαναστατικής Ρεπουμπλικανικής Εταιρείας, οδηγεί ένα τάγμα των Ομοσπονδιακών για να επιτεθεί στα Ανάκτορα του Κεραμεικού (Tuileries). Το 1794, στο πλευρό των Μανιακών (Enragés), φυλακίζεται με εντολή της Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας για διαταραχή της συνάντησης.

4 - Οι μαρξιστικές σέχτες δεν έπαψαν να ουρλιάζουν για «διαταξισμό», αυτό το απόλυτο κακό στην παλαιοντολογική ματιά τους. Έχουμε ήδη αναλύσει πώς αυτή η έννοια δεν έχει καμία πολιτική σημασία για να κατανοήσουμε το κίνημα των κίτρινων γιλέκων. Βλέπε Temps critiques , supplément au numéro 19, déc. 2018..

http://tempscritiques.free.fr/spip.php?article386

5 - βλ. Το site Temps Critiques όπου διατίθενται όλα τα γραπτά του περιοδικού http://tempscritiques.free.fr/

6 – Jacques Guigou et Jacques Wajnsztejn (dir.) La société capitalisée. Anthologie IV de Temps cri­ti­ques , Paris, L'Harmattan, 2014 :

http://tempscritiques.free.fr/spip.php?page=ouvrage&id_ouvrage=13

Μια κίτρινη φορεσιά που δημιουργεί κοινότητα

συμπλήρωμα # 3 στον τεύχος 19

Δεκέμβριος 2018 , Temps critiques

 

Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων φαίνεται να επιβεβαιώνει μια ρήξη με το ιστορικό νήμα των ταξικών αγώνων.  Ήδη είχε ξεκινήσει παγκοσμίως με την Αραβική Άνοιξη, το κίνημα Occupy και τα κινήματα των πλατειών, τα οποία είχαν αρχίσει να κινητοποιούνται για αιτήματα ή διεκδικήσεις σχετικά με τις ελευθερίες, την ισότητα, τις συνθήκες διαβίωσης γενικότερα και την απασχόληση περισσότερο από ό, τι τις συνθήκες εργασίας. Για το λόγο αυτό, τα κινήματα αυτά απευθύνονταν πολύ περισσότερο στο κράτος απ' ό, τι στους εργοδότες, στο βαθμό που η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης / ολοποίησης του κεφαλαίου οδηγεί τα κράτη να διαχειριστούν την αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων σε εδαφικό επίπεδο, μένοντας όμως παράλληλα εξαρτημένα από τις απαιτήσεις της παγκοσμιοποίησης.

 Στη Γαλλία, η ανθεκτικότητα του παραδοσιακού εργατικού κινήματος διατηρούσε ακόμα την ιδέα της πάλης της εργατικής τάξης ενάντια στο κεφάλαιο.  Την άνοιξη του 2016, ο αγώνας ενάντια στην μεταρρύθμιση του νόμου για την εργασία και τις συμβάσεις συνέχισε στον δρόμο του «η εργατική τάξη πάνω απ' όλα» χωρίς να έχει απτά αποτελέσματα. Λίγα χρόνια νωρίτερα, η ανανεωμένη κινητοποίηση που προήλθε από το κίνημα των πλατειών δεν επέτρεψε μια αποτελεσματική ανάκαμψη, διότι το τελευταίο προώθησε γρήγορα τον φορμαλισμό των συνελεύσεων εις βάρος του περιεχομένου του αγώνα. Ένας αγώνας που φαινόταν να έχει βρει ένα πιο ελπιδοφόρο κράμα στο ισπανικό κίνημα, με το ξεχείλισμα του κινήματος των πλατειών προς την αλληλεγγύη της γειτονιάς σε σχέση με τα προβλήματα στέγασης.

Σε όλους αυτούς τους αγώνες, ακόμη και στην περίπτωση του αγώνα κατά του εργατικού νόμου, δεν είχε τεθεί το ζήτημα της γενικής απεργίας ή του μπλοκαρίσματος της παραγωγής στα εργοστάσια, όπως δεν τέθηκε από το κίνημα των κίτρινων γιλέκων. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο συνδυασμός της επιδίωξης κατάληψης των κυκλικών κόμβων με τα καλέσματα για απεργία εργαζομένων είναι μια αυταπάτη περί «σύγκλισης των αγώνων» ή μια ξεπερασμένη ιδέα ότι η παρεμπόδιση της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων είναι δευτερεύουσα σε σχέση με μπλοκάρισμα της παραγωγής των ίδιων των εμπορευμάτων. 

Μια κοινότητα αγώνα που δεν είναι πλέον η κοινότητα της εργασίας

Στις εξεγέρσεις στους κυκλικούς κόμβους βρίσκονται ασφαλώς πολλοί εργαζόμενοι (ή ταυτιζόμενοι με τους εργαζόμενους όταν επωφελούνται από επιδοτούμενες θέσεις εργασίας ή από βοήθεια για την επιστροφή στην εργασία), αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι μη μισθωτοί ή οι πρώην μισθωτοί (συμπεριλαμβανομένων των φτωχών αυτοαπασχολούμενων και ιδιαίτερα των συνταξιούχων που απέχουν πολύ από αυτούς που παίρνουν το αεροπλάνο χαμηλού κόστους για εξωτικούς προορισμούς). Δεν παρεμβαίνουν με αφετηρία την εργασιακή σχέση, αλλά τις συνθήκες διαβίωσης και την κοινωνική τους ανυπαρξία. Είναι ένας αγώνας, βέβαια, αλλά περισσότερο ένας αγώνας χωρίς τάξεις παρά ένας ταξικός αγώνας. Επομένως είναι άχρηστο να ψάχνουμε ποια θα ήταν η προλεταριακή του πτυχή για να της δώσουμε μια υπερανάπτυξη που σαφώς δεν σκοπεύει να εκδηλώσει.

Επιπλέον, εάν τα Κίτρινα Γιλέκα περιφρονούνται από την εξουσία, δεν είναι επειδή είναι «προλετάριοι» με την ιστορική έννοια του όρου (ο Μακρόν δεν περιφρονεί ανοιχτά τους επαγγελματίες εργαζόμενους που γαλουχήθηκαν με τους κανόνες της τέχνης της συνδικαλιστικής και νομικής εκπαίδευσης), αλλά μάλλον επειδή δεν είναι γι' αυτόν παρά το απολύτως τίποτα ("άνθρωποι που δεν είναι τίποτα", είπε), ένα είδος σύγχρονων υποπρολετάριων, κοινωνικά περιθωριακών, άγριων που έχουν ξεχάσει όλους τους κανόνες ευγένειας, άνθρωποι που δεν μπορούν ούτε να μιλούν ούτε να παράγουν αντιπροσώπους. Οι μετριότητες ("sans dents") όπως είπε ο Ολάντ. Μια περιφρόνηση που είναι η ίδια άξια περιφρόνησης, καθώς είναι γεμάτη με απανθρωπιά. Μια τυφλή περιφρόνηση, δεδομένου ότι αποδίδει μια αδιαφοροποίητη κρίση για το κίνημα, ενώ εμείς που σμίγουμε μαζί τους, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολύ διαφορετικοί άνθρωποι μέσα στις συλλογικότητες των κίτρινων γιλέκων.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες για τη συλλογική ζωή των Κίτρινων Γιλέκων στις "παράγκες" που άκμασαν στις κυκλικές διασταυρώσεις μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι είναι κατά πρώτο και κύριο λόγο μια κοινότητα αγώνων που μοιράζεται τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, την ενότητα των δράσεων ενάντια στην παγκοσμιοποιημένη εξουσία (τον Μακρόν, τους υπουργούς, τους εκλεγμένους, τους διεφθαρμένους, τους μεγάλους φοροφυγάδες, τους κατασχέτες στην λαϊκή γλώσσα κλπ.), την συλλογική φιλοδοξία να τερματιστεί η μίζερη ζωή και όλα αυτά με μερικές φορές ουτοπικές πινελιές όπως τραγουδά ένα κίτρινο γιλέκο ερασιτέχνης μουσικός "Δεν θέλω να ζήσω σε έναν κόσμο όπου τα περιστέρια δεν πετούν πια" ¹ . Ένας λυρισμός και τραγούδια που είναι μακριά από τα αιώνια πολιτικά κουπλέ για την «χειραφέτηση» που συνοδεύουν τις εργατικές ή αριστερές διαδηλώσεις. Είναι αυτή η κοινότητα αγώνα που κάνει τους ανθρώπους να εναλλάσσονται για να προετοιμάσουν το φαγητό επί τόπου ή να μοιράζονται αυτό που προσφέρεται για στήριξη. Η αλληλεγγύη δεν είναι μια κενή λέξη. 

Τι γίνεται με την οργάνωση; 

Αν συμφωνήσουμε ότι τα Κίτρινα Γιλέκα έχουν αναπτύξει ένα αυτόνομο κίνημα, δεν θα φτάσουμε στο σημείο να πούμε ότι αυτοοργανώνονται με την ιδεολογική έννοια της αυτοοργάνωσης, όπως αυτή θα μπορούσε να συλληφθεί από τους. ιστορικούς συμβουλιακούς ή ελευθεριακούς. Είναι μια άμεση αυτοοργάνωση που δεν οδηγεί παρά στην επίσης άμεση πρακτική της. Φτάνει στα όριά της όταν θέλει να περάσει στο στάδιο μιας πραγματικής οργάνωσης του κινήματος, είτε πρόκειται για τη λήψη αποφάσεων για να αρνηθεί ή όχι τα αιτήματα των επίσημων φορέων της διαδήλωσης είτε για να δεχθεί ή όχι προκαθορισμένες διαδρομές και την εκλογή επίσημων συνομιλητών ή εκπροσώπων. Υπάρχει άρνηση της οργάνωσης και όχι αυτοοργάνωση και αντιστοιχεί όχι μόνο στη δυσπιστία έναντι οποιασδήποτε πολιτικής ή συνδικαλιστικής οργάνωσης αλλά και στο γεγονός ότι οι σημερινές συνθήκες έχουν εξαντλήσει όλες τις ιστορικές μορφές που ήταν δυνατόν να γνωρίζουμε. Πράγματι, τα κίτρινα γιλέκα δεν μπορούν να δημιουργήσουν συμβούλια κυκλικών κόμβων, όπως υπήρξαν συμβούλια εργαζομένων ή συμβούλια στρατιωτών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να συζητήσουν ή να ενεργήσουν από αυτούς τους κυκλικούς κόμβους. Απλά, δεν είναι μέρη που μπορούν να εξασφαλίσουν την ανθεκτικότητα των πολιτικών μορφών, όπως είδαμε πρόσφατα με την διάλυσή τους. Εδώ και πάλι το κίνημα καινοτομεί, γιατί είναι ταυτόχρονα «μπλοκαριστικό» και νομαδικό. Οι κόμβοι των αποκλεισμών μπορούν πράγματι να μετακινηθούν και να ανανεωθούν με τον ίδιο τρόπο που οι θέσεις και οι διαδρομές των διαδηλώσεων μπορούν να επαναπροσδιοριστούν ανά πάσα στιγμή.

Ο κίνδυνος είναι επομένως η επανάληψη προηγούμενων ενεργειών. Ωστόσο, αυτή η επανάληψη είναι ήδη επισφαλής 1) από τον μειούμενο αριθμό των παρόντων στα σημεία κινητοποίησης, 2) από την παρέμβαση των δυνάμεων καταστολής στους κυκλικούς κόμβους και ειδικά σε αυτούς που σχηματίστηκε ένα είδος μικρών ZAD που δημιουργήθηκαν μάλλον αυθόρμητα, 3) από τους νέους μηχανισμούς των δυνάμεων της τάξης κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Σαββάτου οι οποίες προσπαθούν να μεταθέσουν την πραγματική βία της καταπίεσης του κράτους που αποξενώνει μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης πάνω σε μια βία εγγενή στο κίνημα λόγω του γεγονότος της άρνησής του να συμμορφωθεί με κυβερνητικές εκκλήσεις για να σταματήσει τις διαδηλώσεις. Είναι το κίνημα επομένως που γίνεται ο ταραχοποιός και όλοι αυτοί που απευθύνουν κάλεσμα είναι ένοχοι για το αδίκημα της πρόθεσης, μια μορφή εγκλήματος που κατασκευάζεται ολοένα και περισσότερο στο όνομα του επείγοντος ή της εξαίρεσης (για παράδειγμα όσον αφορά τις τρομοκρατικές επιχειρήσεις), αλλά ανακυκλώσιμο για την περίπτωση ³ . 

Από την άρνηση στην θεσμοποίηση; 

Έχουμε άραγε μεταβεί σε μια δεύτερη φάση, πιο θετική, εκείνη του δημοψηφίσματος με πρωτοβουλία πολιτών από την πρώτη, η οποία ήταν πιο αρνητική (Μακρόν-παραιτήσου, Δεν θα αφήσουμε τίποτα, κλπ.). Ή μήπως το κίνημα μπορεί να συνεχιστεί απορροφώντας αυτή τη νέα εκλογική πρόταση που φαίνεται διέξοδος για όσους, μεταξύ των κίτρινων γιλέκων, σημείωσαν ότι ο Μακρόν δεν θα παραιτηθεί;

Εάν το δημοψήφισμα καταστρέφει την άμεση δυναμική του κινήματος, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σημερινή του βάση, αυτή των κυκλικών κόμβων και των διαδηλώσεων του Σαββάτου, δεν φέρει σαφή ιστορική δυναμική, ειδικά επειδή η πρακτική των συνελεύσεων όπως και η ιδέα της αντιπροσώπευσης βρίσκουν λίγη ανταπόκριση ή δημιουργούν διαχωρισμούς μέσα στο κίνημα. Καταφεύγει στο δημοψήφισμα ακριβώς επειδή δεν είναι σε θέση να καταστήσει τη δυναμική του ιστορική σε μια συνελευσιακή βάση. Ένα δημοψήφισμα, για κάποιους είναι ένα παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας, αλλά για εμάς ο κίνδυνος της έναρξης της θεσμοποίησης του κινήματος ⁴ - ή ακόμα χειρότερα της γέννησης ενός κινήματος τύπου Πέντε Αστέρων όπως στην Ιταλία.

Επομένως, η κριτική μας για το δημοψήφισμα δεν μπορεί να βασιστεί ουσιαστικά στη βάση ενός στρατηγικού σφάλματος του κινήματος που θα πρέπει να "ανακάμψει ⁵ " όπως ισχυρίζεται ένα φυλλάδιο που δημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο. Πράγματι, αυτό το φυλλάδιο διατηρεί τον παραδοσιακό αριστερό λόγο για «ανάκαμψη», αλλά τελικά στρατεύεται σε θέσεις περί «ριξίματος της κυβέρνησης» που περιορίζονται στον αντι-μακρονισμό. Είναι δελεαστικό για κάποιους να τις οικειοποιούνται, επειδή μπορεί να φαίνονται ασυμβίβαστες και να έχουν εκφράσει την ενότητα του κινήματος κατά τις πρώτες εβδομάδες, αλλά για όσους, όπως εμείς, πιστεύουν ότι το κεφάλαιο είναι μια κοινωνική σχέση δεν μπορούν πλέον να είναι ικανοποιητικές. Φυσικά υπάρχουν λόγοι να υποστηριχθεί ότι η υιοθέτηση του δημοψηφίσματος θα αφορά τελικά μόνο τα "ζητήματα της κοινωνίας", ζητήματα στην πηγή όλων των χειρισμών των μέσων ενημέρωσης ή των λαϊκιστών και που δεν σχετίζονται με τις υλικές και κοινωνικές συνθήκες που αποτελούν τα αίτια της εξέγερσης. Επιπλέον, πώς θα μπορούσε ένα δημοψήφισμα να αναγκάσει τους εργοδότες να αυξήσουν τους μισθούς και τους εκμισθωτές για να μειώσουν τα ενοίκια;

Αυτό όμως που θα αντιμετωπιστεί στη συνέχεια είναι το "τι προτείνετε;». Είναι το ίδιο που μας έλεγαν το 68 και, χωρίς την διέξοδο, για κάποιους, να απαντήσουν προτείνοντας τα εξωτικά μοντέλα (Κούβα ή Κίνα).

Δεν μπορεί κανείς να αποκρύψει το γεγονός ότι αυτό που ισχυροποιεί το κίνημα είναι επίσης αυτό που το καθιστά αδύναμο. Για να πάρουμε μόνο ένα παράδειγμα, η πραγματική σχέση μεταξύ Κίτρινων Γιλέκα και συνδικαλιστών που παρεμβαίνουν στις κυκλικές διασταυρώσεις παραμένει πολύ τυπική, στο βαθμό που αυτοί οι συνδικαλιστές παρεμβαίνουν μόνο ως άτομα, όπως κι εμείς άλλωστε, αλλά χωρίς να καθιερωθεί μια διαμεσολάβηση κάτι που να καθιστά δυνατό και συγκεκριμένο το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι συνδικαλιστές βάσης είναι έτοιμοι να εισέλθουν στο κίνημα αλλά σε άλλη βάση που δεν είναι αυτή της σύγκλισης των αγώνων (αυτή είναι η άποψη του CGT), αλλά με την αίσθηση ότι η βάση είναι ο ίδιος ο αγώνας και ότι επιπλέον αυτός παίρνει μορφές που επιτρέπουν να «νικήσουν» ⁶ .

Ωστόσο, είναι μια αίσθηση που συμμερίζονται πολλοί συμμετέχοντες στις διεπαγγελματικές διαδηλώσεις στις 14 Δεκεμβρίου, οι οποίοι συμμετείχαν επίσης σε μία ή περισσότερες διαδηλώσεις των Σάββατων με τα κίτρινα γιλέκα. Επιπλέον, όλο και περισσότερα μέλη του CGT, ακόμη και αν σε γενικό επίπεδο είναι μικρή μειοψηφία, φορούν κίτρινα γιλέκα και κρατούν ακρώνυμα και αυτοκόλλητα CGT ή καλύτερα γίνονται κόκκινα και κίτρινα γιλέκα. Αλλά οι υποκειμενικές προσδοκίες περιορίζονται από αντικειμενικές συνθήκες επειδή ο κόσμος των συνδικάτων αποκόπτεται ολοένα και περισσότερο από αυτό που δεν μπορούμε πλέον να αποκαλούμε κόσμο της εργασίας, σε τέτοιο βαθμό που οι συνθήκες έχουν κατακερματιστεί. Μια σύνθετη ενότητα που, αφενός, κατανοεί ότι "η περισσότερη δουλειά για να κερδίζεις περισσότερα" είναι μια ψευδαίσθηση, αλλά από την άλλη δεν φαίνεται να αντιτίθεται στη φορολογική απαλλαγή των υπερωριών που προτείνει η κυβέρνηση. Εντούτοις, έχει αναγνωρίσει τις αρνητικές επιπτώσεις στο επίπεδο της απασχόλησης, η οποία αποτελεί μια διεκδίκηση για τα κίτρινα γιλέκα. Αυτή η αντίφαση μπορεί να εξηγεί το γεγονός ότι το κίνημα δεν φαίνεται να κάνει καμία αναφορά στην έννοια του εγγυημένου εισοδήματος, παρόλο που έχει την συνείδηση ​​και την εμπειρία ότι συχνά το να εργάζεσαι δεν είναι πλέον αρκετό για να ζήσεις.

Το κίνημα εκφράζει, λόγω της ποικιλομορφίας και της ετερογένειάς του, την πολυδιάστατη φύση των ανισοτήτων και μια «αίσθηση» πολύ διαφορετική των στατιστικών ανισοτήτων λαμβανόμενων μία προς μία. Το χάσμα αυτό οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι η Γαλλία είναι πιο αποτελεσματική στην ανακατανομή ανάντι της εισοδηματικής διαμόρφωσης (πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, στην υγεία, στον κατώτατο μισθό, στην ποιότητα ζωής γενικότερα) που φαίνεται να είναι ένα αποκαλούμενο "κανονικό" κεκτημένο παρά "κατάντη, όπου η προοδευτική άμεση φορολόγιση έχει μικρή βαρύτητα, η κοινωνική εισφορά (CSG) είναι για όλους όπως και ο ΦΠΑ και διάφοροι φόροι που βαραίνουν ιδιαίτερα την καταναλωτική τάση των φτωχότερων εργαζόμενων ⁸ . 

Προς μια γενική όλων των κυκλικών κόμβων; 

Μια κατανάλωση που το κίνημα διαταράσσει κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των διακοπών, εμποδίζοντας την τροφοδοσία των υπεραγορών σε επίπεδο κεντρικών logistics, όπως αυτή της Auchan κοντά στη Nimes, ή μπλοκάροντας άμεσα την είσοδο των σούπερ μάρκετ. Ορισμένες Κασσάνδρες, που πάντα προτρέχουν για την νίκη του κεφαλαίου, μπορεί να κοροϊδεύουν τα κίτρινα γιλέκα που πιστεύουν ότι πλήττουν το κεφάλαιο παρεμποδίζοντας τις υπεραγορές ενώ θα ωφελήσουν το Amazon και άλλες πωλήσεις στο διαδίκτυο. Ωστόσο, ο ισχυρισμός αυτός είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμος, δεδομένου ότι τα πρώτα στοιχεία δείχνουν γενική μείωση της κατανάλωσης σε παραδοσιακούς τόπους και ελαφρά αύξηση, αλλά φυσιολογική, επειδή αναμένεται με βάση τη μέση αύξηση των πωλήσεων στο διαδίκτυο. Ωστόσο, δεν είναι αδιανόητο να εξεταστεί η ιδέα ότι "η μυρωδιά της εποχής" (των δακρυγόνων) δεν ευνοεί την κατανάλωση και όχι μόνο το ότι είναι πιο δύσκολο να τροφοδοτηθεί. Στο ίδιο πνεύμα, μπορούμε να δούμε να εμφανίζονται καλέσματα: "Αποσυνδέστε την τηλεόραση και βάλτε το γιλέκο σας". Πολλά κίτρινα γιλέκα σημειώνουν ότι δεν βγήκαν έξω από τα σπίτια τους παρά έξω από αυτά που θεωρούνται απαραίτητα. Η έλλειψη κοινωνικών σχέσεων είναι χειροπιαστή και η αορατότητα που συζητάμε εδώ δεν είναι αυτή του αποκλεισμού, αλλά αυτή της γενικής κοινωνικής αόρατοτητας λόγω της νέας γεωπολιτικής του χώρου που αφορά και τους κατοίκους στα προάστια ⁹ . Αυτή η κατάσταση επιβάλλεται σε ένα πολύ ευρύτερο σύνολο από αυτό που κάλυπτε ο αγώνας μεταξύ των δύο μεγάλων τάξεων της αστικής και  της εργατικής, και δεν μπορεί να μειωθεί σε μια απλοϊκή αντίθεση μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών που θα παρέμενε σε έναν ποσοτικό / νομισματικό ορισμό.

Είναι ο αταξικός αγώνας ενός "πλήθους" κατανοητού υπό την έννοια ότι δεν είναι εκείνο του 99% των αγαθών εκμεταλλευόμενων ενάντια στο 1% των κακόβουλων εκμεταλλευτών και κερδοσκόπων, σε μια εποχή που οι ιεραρχίες των κοινωνικών θέσεων ή στην εργασία πολλαπλασιάζονται και εξευγενίζονται και παράγονται και αναπαράγονται χωρίς πάρα πολλή αμφισβήτηση από τα άτομα, σε κάθε επίπεδο που καταλαμβάνουν. Μια αταξική πάλη υπό την έννοια της απουσίας ενός ιστορικού υποκειμένου.

Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων επικρίνεται συχνά επειδή, αντίθετα με τους ιστορικούς εργατικούς αγώνες, δεν θα παρουσίαζε σχέδιο χειραφέτησης. Είναι γεγονός, αλλά έχουμε ήδη πει αλλού γιατί αυτά τα σχέδια μεταφέρθηκαν, από το 1788 και το 1789 μέχρι τα έτη 1967-1978, ακριβώς από τα ιστορικά υποκείμενα (πρώτα από την αστική τάξη και στη συνέχεια από το προλεταριάτο). Η ήττα αυτού του τελευταίου επαναστατικού κύκλου κατέστρεψε κάθε σχέδιο χειραφέτησης, εκτός από αυτό που υλοποίησε το ίδιο το κεφάλαιο ως μέρος της ολοκλήρωσης της διαδικασίας εξατομίκευσης σε μια κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Αλλά στις κυκλικές διασταυρώσεις και άλλα σημεία έκφρασης του τρέχοντος κινήματος υποφώσκει, σε κάθε περίπτωση, μια τάση προς την κοινότητα, όχι μια αφηρημένη τάση προς την ανθρώπινη κοινότητα, αλλά μια τάση ταυτόχρονα συγκεκριμένη (είναι μέσα στις διαθέσεις) και γενική επειδή το κίνημα αγκαλιάζει και αμφισβητεί όλες τις κοινωνικές σχέσεις. Δεν είναι πλέον το "Όλοι μαζί" του 1995 εναντίον ενός συγκεκριμένου νομοσχεδίου, αλλά ένα είδος αδιαχώριστης επανεξέτασης / αμφισβήτησης της καπιταλιστικής ολότητας από οπτικές γωνίες ή πλευρές στόχευσης που έχουν καθαυτές μερικό χαρακτήρα.

Αυτή η μερικότητα των επιθέσεων αντισταθμίζεται προς το παρόν από την ολότητα της «δράσης ενάντια», εκείνης που μεταφράζεται στη γλώσσα από το «Δεν θα αφήσουμε τίποτα» των κίτρινων γιλέκων που απαντούν στο «δεν είστε τίποτε» της εξουσίας . Αυτό το " δεν θα αφήσουμε τίποτα " συνεπάγεται αποφασισμένες συλλογικές δράσεις που η υπερμεγέθη παρουσία και η επιθετικότητα της αστυνομίας μπορεί να τις κάνει βίαιες. Μια αντιπαράθεση των δυνάμεων που η εξουσία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποκαλούν "εκτροπές" με όλη την ενδιαφέρουσα ενορχήστρωση που τους δίνουν.

Temps cri­ti­ques, 27 Δεκεμβρίου 2018

Σημειώσεις

1 - https://www.francebleu.fr/infos/economie-social/un-gilet-jaune-de-montbard-made-a-carton-on-the-web-with-sa-new-chanson-1545108297

2 - Επί του σημείου αυτού, βλ. το ιστολόγιο των Temps critiques για την ημερίδα στην Eymoutiers): http://blog.tempscritiques.net/archives/2179

3 - Μετά τον Julien Coupat, είναι πλέον η φιγούρα του κινήματος των κίτρινων γιλέκων που πληρώνει το τίμημα. Βλέπουμε την ποινικοποίηση των κοινωνικών κινημάτων με τον πολλαπλασιασμό των συλλήψεων, την προληπτική κράτηση και τις βαριές ποινές φυλάκισης για το παραμικρό. Τόσα πολλά είναι τα αντισυνταγματικά μέτρα εξαιτίας της κατάφωρης δυσαναλογίας τους με τις ενοχοποιητικές πράξεις που δεν καταδεικνύουν τη δύναμη του κράτους, αλλά την αδυναμία του. Μια αδυναμία που έγινε ακόμα πιο εμφανής από το γεγονός ότι, στην άλλη πλευρά του οδοφράγματος, οι δυνάμεις της τάξης, με μισή μέρα απεργίας, έλαβε από 120 έως 150 ευρώ μηνιαία αύξηση.

4 - Ταυτόχρονα, διαπιστώνουμε ότι για πρώτη φορά έχουν υποβληθεί επίσημες αιτήσεις για εγκεκριμένες διαδρομές σε ορισμένους νομούς όπως συνέβη στις 22 Δεκεμβρίου 2018. Η πρώτη αισθητή μετατόπιση του κινήματος με την ταυτόχρονη ανάπτυξη των δυνάμεων της τάξης ειδικά για τα κίτρινα γιλέκα.

5 - Διατίθεται εδώ http://www.19h17.info/2018/12/12/non-a-la-ricuperation/

6 - Ενώ η CGT υπέγραψε με έξι άλλα συνδικαλιστικά κέντρα την καταδίκη των μεθόδων του αγώνα των κίτρινων γιλέκων.

7 - Και παραδόξως, είναι ο Μακρόν που αναβιώνει πραγματικά το φάντασμα με την αύξηση μιας πριμοδότησης δραστηριότητας που χάνει τον αρχικό της χαρακτήρα που ήταν να ωθήσει την επιστροφή στην απασχόληση των ανθρώπων που λαμβάνουν τα κοινωνικά ελάχιστα. Όμως εδώ συμβαίνει κάτι άλλο που είναι η αναγνώριση ότι οι μισθοί δεν αμείβουν πλέον "σωστά" την εργασία και θα πρέπει αυτοί να αντλήσουυν από το δημόσιο χρήμα το συμπλήρωμά τους. Το "εργαστείτε περισσότερο για να κερδίσετε περισσότερα" εξάντλησε τα αποτελέσματά του, ακόμη και αν η φορολογική απαλλαγή των υπερωριών επιδιώκει να του δώσει μια πνοή ζωής ... σε βάρος των ποσοστών ανεργίας!

8 - Βλ. Την έρευνα του Th. Piketty και του Εργαστηρίου Παγκόσμιων Ανισοτήτων.

9 - Πράγματι, αν τα "προβλήματα" των προαστίων υπογραμμίζονται από τον κιτρινισμό από την πλευρά των μέσων μαζικής ενημέρωσης ή από το πολιτικό ενδιαφέρον των κομμάτων, η καθημερινή ζωή της πλειοψηφίας των κατοίκων τους, όλες οι συλλογικές ή πολιτιστικές δράσεις που γίνονται εκεί «αορατοποιούνται».