Ανθρώπινη επανάσταση και τάση προς την ανθρώπινη κοινότητα

Δημοσιεύτηκε από τον Jacques Wajnsztejn 

Αυτό που επρόκειτο να είναι μια απάντηση σε δύο αναγνώστες σχετικά με τα ίδια ζητήματα έγινε, στην πορεία, ένα σύντομο κείμενο που ελπίζουμε ότι θα προσφέρει κάποιες διευκρινίσεις σε σχέση με τις έννοιες που χρησιμοποιούμε τακτικά, αλλά μερικές φορές παραμένουν ασαφείς ή ακόμη υπόκεινται σε συζήτηση μεταξύ μας.

---

Έχω αντιμετωπίσει τα δύο αυτά σημεία μαζί, κάνοντας σε κάθε περίπτωση έναν αυθαίρετο διαχωρισμό μεταξύ δύο υποτμημάτων.

Η «ανθρώπινη» επανάσταση (" à titre humain ")

Μου φαίνεται λάθος να πούμε ότι το περιοδικό Invariance, μιλώντας για «ανθρώπινη επανάσταση» συνάγει ότι είναι η ανθρωπότητα που κάνει την επανάσταση, μια μομφή που έχει γίνει συχνά για να τον δυσφημίσει αυτό το ρεύμα. Πράγματι, στην αρχή ο Καμάτ και το περιοδικό Invariance ανέπτυξαν την ιδέα της "καθολικής τάξης". Η ιδέα προέρχεται από τον Χέγκελ που έκανε αυτή την έννοια ένα πρότυπο για την ανάπτυξη του κρατικού γραφειοκρατικού μηχανισμού. Ο Μαρξ ασχολήθηκε εκ νέου με το ζήτημα στην Γερμανική Ιδεολογία, προσπαθώντας να ξεπεράσει την αντίφαση μεταξύ του γεγονότος ότι η τάξη είναι αναγκαστικά μια κατάτμηση ενός συνόλου ή μιας ολότητας και ταυτόχρονα αυτό που ενώνει αυτήν την τάξη (ο ανταγωνισμός της με την άλλη τάξη του κεφαλαίου) έχει καθολική αξία. Αυτό είναι που καθορίζει, από την αρχή, στον Μαρξ, την ιδέα μιας επανάστασης με ανθρώπινο τίτλο και την προοπτική του Gemeinwesen. Αλλά ο Μαρξ αναπτύσσει αυτή την έποψη όταν η ταξική πραγματικότητα είναι ακόμα ασαφής, τα πρότυπά της είναι ο υφαντής της Σιλεσίας και ο μεταξεργάτης της Λυών. Η συνάντηση με την βιομηχανική αγγλική εργατική τάξη σφραγίζει το τέλος του «γερμανικού ιδεαλισμού» του. Η προοπτική του Gemeinwesen δεν έχει εγκαταλειφθεί, αλλά συνδέεται με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που θα επιτρέψει την υπέρβαση των φυσικών προσδιορισμών ( «φυλές», λαούς και έθνη). Προσεγγίζει ωστόσο την ιδέα της τάσης λέγοντας ότι το άτομο υπάρχει μόνο ως κοινωνικό ον, αλλά συσχετίζοντάς το με μια προ-ιστορία της ανθρωπότητας, όταν η τάση είναι ακριβώς η παραγωγή αυτής της ιστορίας ως μια κοινωνική σχέση και πράξη .

Αργότερα, ο Λούκατς του Ιστορία και ταξική συνείδηση θα κάνει εκ νέου το προλεταριάτο την καθολική τάξη επειδή είναι αυτή που δεν γνωρίζει μια συγκεκριμένη αδικία για να διεκδικήσει, αλλά τις συγκεντρώνει όλες (λαμβάνει ξανά τη θέση του Μαρξ στο Η Κρίση της φιλοσοφίας του δικαίου του Χέγκελ επεκτείνοντάς την). Η καθολική τάξη είναι στη συνέχεια σε θέση να εκπληρώσει την χειραφετητική της δράση, επειδή έχει γίνει μια καθαρή ουσία της κατηγορίας του καθολικού που έχει απογυμνωθεί από κάθε ιδιαίτερο ανήκειν.

Ο Ζακ Καμάτ επαναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ανάλυση του Μάη του 1968 και μια κριτική της θεωρίας της αξίας της εργασίας, και της αδυναμίας να προσδιοριστεί σήμερα τι είναι «παραγωγική εργασία» και τι δεν είναι. Δεν είναι επομένως η ανθρωπότητα που κάνει την επανάσταση, αλλά δεν είναι πλέον μια συγκεκριμένη τάξη που κατά την υλοποίηση των ταξικών συμφερόντων της (προλεταριακό πρόγραμμα και δικτατορία του προλεταριάτου) θα επιτύχει σε μια δεύτερη φάση την κατάργηση όλων των τάξεων και του κράτους. Εξ ου, η ιδέα της ανθρώπινης επανάστασης την οποία συνυπογράφω (αυτό είναι επίσης ένα από τα τελευταία σημεία που διατηρώ τη συμβολή αυτού του περιοδικού). Για να είμαι πιο ακριβής επαναλαμβάνω ένα απόσπασμα από το συμπέρασμα (1970) του βιβλίου του Capital and Gemeinwesen Σπάρτακος, 1976: «Το αποτέλεσμα όλης αυτής της κίνησης είναι να παράγει μια καθολική τάξη, ένα πολυπληθές προλεταριάτο, προλεταριάτο με την έννοια: όλων των ανθρώπων που δεν έχουν διαθέσιμους πόρους (παλαιό προλεταριάτο + τα νέα μεσαία στρώματα). Είναι μια καθολική τάξη επειδή αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και επειδή δεν μπορεί πλέον να διεκδικήσει έναν ιδιαίτερο τίτλο αλλά έναν ανθρώπινο τίτλο. Αυτή είναι η καθολική τάξη για την οποία μίλησε ο Μαρξ στη γερμανική ιδεολογία. Το κεφάλαιο κάνει τα πάντα για να αποτρέψει την ενοποίηση αυτής της τάξης προσπαθώντας να θέσει σε αντιπαράθεση τους εργαζόμενους που έχουν μια εργασία με αυτούς που δεν έχουν καμία, τους ξένους εργαζόμενους (πραγματικοί προλετάριοι) με τους προλετάριους  που έχουν ενσωματωθεί στις μητροπόλεις (χρήση του ρατσισμού), τις νέες μεσαίες τάξεις με τους εργάτες και τελικά να εμποδίσει τους φοιτητές, που δεν αποτελούν τάξη, να διαδραματίζουν ρόλο συνδέσμου μεταξύ των νέων μεσαίων τάξεων και των προλεταρίων »(σελ. 266) (ο ρόλος των φοιτητικών κινημάτων που ήταν πιο σημαντικός, κατά τη γνώμη μου στην Ιταλία από ό, τι στη Γαλλία μεταξύ 1968 και 1978, με τις πρακτικές άρνησης της εργασίας σε μαζικό επίπεδο, ndlr].

Αν επανέλαβα την προοπτική μιας ανθρώπινης επανάστασης, οφείλεται στο ότι η θέση που είχα στις αρχές της δεκαετίας του '70 (μέσα σε ένα δίκτυο περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων ανταλλαγών μεταξύ ατόμων που συμμετείχαν στα περιοδικά Négation, Bulletin Communiste, Le mouvement Communiste, puis Crise Communiste et Maturation Communiste), αυτή της αυτο-άρνησης του προλεταριάτου, δηλαδή μιας τελευταίας τάξης εκ των τάξεων που δεν είναι πλέον μια τάξη και, επομένως, μέσα στην επανάσταση επιβεβαιώνεται και αυτοαναιρείται την ίδια στιγμή (τέλος όλων των φάσεων μετάβασης και η κομμουνιστική θεωρία ως κριτική της θεωρίας του προλεταριάτου), μου φάνηκε ξαφνικά σαν μια λογική αδυνατότητα σε συνδυασμό με μια πράξη που είναι αδύνατο να συμβεί. Δεν γνώριζα ακόμα εκείνη την εποχή σε ποιο βαθμό η ήττα του προλεταριάτου, που ολοκληρώνεται στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα, και η νέα δυναμική του κεφαλαίου της οποίας είναι αποτέλεσμα, θα επιβεβαιώσει αυτή την αδυνατότητα.

Πράγματι, μετά τις αναδιαρθρώσεις της δεκαετίας του εβδομήντα και το τέλος του κύκλου αγώνων 1968-1978, το προλεταριάτο δεν μπορεί πλέον να αυτοαναιρεθεί επειδή είναι η κίνηση του κεφαλαίου, που του είχε στερήσει τις περισσότερες από τις δυνάμεις που θα επέτρεπαν την επιβεβαίωσή του: παρακμή των «αξιών των εργαζομένων», αποουσιαστικοποίηση της εργατικής δύναμης, ο μισθωτός που ορίζεται περισσότερο από τη λειτουργία του και την κατανάλωσή του παρά από την παραγωγή του, η μεταμόρφωση της πόλης σε αστικό μάγμα. Η διαλεκτική κίνηση που επιβεβαιώνει την εργασία-αυτοάρνηση του προλεταριάτου, την οποία είχαμε θεωρητικοποιήσει στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα ως υλοποιήσιμη στην ίδια την κίνηση και επαναστατική στιγμή, αποδείχτηκε άκυρη την στιγμή που διατυπώθηκε. Είναι αυτό που ο J. Guigou και εγώ προσπαθήσαμε να «αποδείξουμε» θεωρητικά στο βιβλίο μας Υπέρβαση ή ενσωμάτωση των αντιφάσεων; Η διαλεκτική επανεξεταζόμενη (L'Harmattan, 2016).

Σε δεύτερο χρόνο οι συντάκτες του Invariance προώθησαν την ιδέα μιας απαραίτητης επανεκκίνησης του είδους. Μια έννοια που είναι ήδη έντονα παρούσα στο Μπορντίγκα, αλλά θα πάρει ακόμα μεγαλύτερη δύναμη για ένα περιοδικό που εγκαταλείπει τη θεωρία του προλεταριάτου. Με αφετηρία τέλος της 2^ης σειράς, προς το 1975 προώθησε την ιδέα ότι «είναι εδώ που πρέπει να εφορμήσουμε», στη συνέχεια «θα πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτόν τον κόσμο», επειδή το κεφάλαιο έχει υλοποιήσει την υλική του κοινότητα, έχει ενσωματώσει όλες τις αντιφάσεις του και το να το αμφισβητούμε δεν προκαλεί παρά την ισχυροποίησή του: έτσι έχουμε το τέλος της διαλεκτικής, της κριτικής και το τέλος των επαναστάσεων.

Ενάντια σ’ αυτό το οριστικό συμπέρασμα, αυτή την απόλυτη ασυνέχεια, πιστεύω ότι πρέπει να κρατήσουμε την προοπτική της ανθρώπινης επανάστασης επειδή το κεφάλαιο δεν θα φτάσει ποτέ να υλοποιήσει την υλική του κοινότητα και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να υλοποιήσει την ουτοπία του που είναι να καταργήσει κάθε κοινωνική σχέση καταργώντας τον ίδιο τον άνθρωπο (βλέπε το Νο 4 του Temps critiques: ο άνθρωπος εκ του περισσού ή σήμερα, τα μεταανθρωπιστικά σχέδια των GAFA). Ούτε είναι επειδή κατάφερε να γίνει κοινωνία (η «κοινωνία του κεφαλαίου» που δεν είναι πλέον η αστική κοινωνία των τάξεων), βασιζόμενο χθες στη διαδικασία της εξατομίκευσης και στον τρόπο της φορντιστικής ρύθμισης και το πρότυπο του κράτους πρόνοιας και στη συνέχεια σήμερα στην μαζική εισαγωγή της τεχνολογίας σε όλους τους τομείς δραστηριότητας με την υποκατάσταση κεφαλαίου / εργασίας που προκύπτει, όπου όλοι θα είχαν σήμερα τα ίδια συμφέροντα και κατά μείζονα λόγο ένα συμφέρον για την επανάσταση. Ωστόσο, αυτή είναι η υπόθεση των Occupy και πολλών άλλων που τους ακολούθησαν όταν αντιπαραβάλλουν το 1% των πλουσίων και κυρίαρχων έναντι του 99% των φτωχών και κυριαρχούμενων. Ανασταίνουν, με τον δικό τους τρόπο, την "καθολική τάξη" του Χέγκελ και του Invariance.

Το κεφάλαιο παράγει μια κοινωνική σχέση μέσω μιας «κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας» η οποία εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό δομημένη στο πρότυπο των τάξεων ... αλλά στερείται όσων της προσέδιδαν περιεχόμενο και σταθερή ενότητα, ιστορική προοπτική και συνείδηση. Σε αυτό το επίπεδο, τότε ναι, μπορούμε να πούμε ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια ιεραρχική δομή αυτής της σχέσης, αλλά αυτή δεν επιτρέπει πλέον ασκήσεις εγελιανής προέλευσης και την ανάκαμψη του, ομολογουμένως ελάχιστα αναπτυγμένου από τον Μαρξ, μεταξύ "τάξης καθαυτής ¹  " και "τάξης δι’ εαυτήν ²  ".

Από άλλους που γνωρίζουμε και με αφετηρία μια μακροχρόνια κριτική στο σημαντικότερο βιβλίο του Λούκατς για το θέμα, έχουν φτάσει να μη βλέπουν πλέον το προλεταριάτο ή την τάξη του «αρνητικού» παρά μόνο στην ίδια την στιγμή της κομμουνιστικοποίησης. Η απορία μιας τάξης αυτής της κοινωνίας που είναι ταυτόχρονα η τάξη του τέλους των τάξεων και επομένως τάξη που αυτοκαταργείται λύνεται έτσι τεχνητά από το γεγονός ότι δεν υπάρχει παρά μόνο στην πράξη της κατάργησής της. Αλλά ακόμα και αυτή η διαδρομή δεν τους ικανοποιεί πλέον καθόλου, δεδομένου ότι πολλοί από αυτούς έρχονται να «επικαθορίσουν (surdéterminer)» την παλιά έννοια της τάξης μέσα από το φύλο και τη φυλή. Εδώ επίσης έχουμε, χωρίς αμφιβολία, ένα τρόπο, που σίγουρα δεν είναι δικός μας, να χαραχτεί μια προοπτική της ανθρώπινης επανάστασης, αλλά με βάση τις ιδιαίτερες ταυτότητες.

Εάν θέλουμε να κάνουμε κάτι άλλο από την αναμονή εκείνης της στιγμής, η οποία ίσως δεν συμβεί ποτέ, δεν μπορούμε πλέον να προχωρήσουμε όπως οι Ιταλοί εργατιστές των αρχών της δεκαετίας του εξήντα που, ξεκινώντας από το μηδέν, προσκολλήθηκαν στις σχέσεις μεταξύ της νέας δυναμικής του ιταλικού κεφαλαίου και της ταξικής σύνθεσης, και ακόμη λιγότερο, όπως προσπάθησαν να πράξουν δέκα χρόνια αργότερα, προσδιορίζοντας ποιο θα ήταν το προηγμένο τμήμα της μέσα στην ταξική πάλη ("ο κοινωνικός εργάτης" και στην συνέχεια το "νεο-προλεταριάτο"). Αυτή η θέση εκδηλώνεται σήμερα με τη μορφή θεωριών του πρεκαριάτου, που συγχέουν την αποσύνθεση της τάξης με την ανασύνθεση. Δεν απομένει πλέον στους υποστηρικτές της παρά να επιθυμούν, χωρίς να το λένε ανοιχτά, να επικρατήσει αυτή η κατάσταση για όλο τον κόσμο και εξ αυτού να πραγματοποιηθεί ένα άλλο μέλλον. Μια θέση έξω από οποιαδήποτε προοπτική παρέμβασης στα γεγονότα ή μάλλον στα επερχόμενα γεγονότα, αφού θα ήταν απαραίτητο να συμβεί το χειρότερο, ώστε να γεννηθεί το καλύτερο.

Το βλέπουμε με την τρέχουσα απεργία των σιδηροδρόμων (SNCF). Το μπλοκάρισμα, χωρίς «υπέρβαση της λειτουργίας», χωρίς απόκλιση των υπαλλήλων από αυτό που αναμένεται από τις διάφορες εξουσίες (πολιτική, εργοδοτική ή συνδικαλιστική) δεν δημιουργεί κανένα άλλο περιεχόμενο παρά την υπεράσπιση του καθεστώτος της εταιρείας και των υπαλλήλων της. Όπως λέμε στην Παρέμβασή μας αριθ. 13 του Μαρτίου 2018: "Η απεργία και η ανάγκη της απεργίας", η απεργία εμφανίζεται χωρίς ιδιαίτερη νομιμοποίηση, επειδή φαίνεται ότι γίνεται υπό τον τίτλο μιας ιδιαιτερότητας και όχι ανθρώπινο. Και μιας ιδιαιτερότητας (η επιβεβαίωση τον σιδηροδρομικού και της δημόσιας φιγούρας του, του  εργαζόμενου στους συρμούς ("roulant") που δεν σημαίνει πολλά για τις νέες γενιές των εργαζομένων / προλετάριων.

Μπορούμε όμως να ξεκινήσουμε από τη σημερινή κατάσταση των κοινωνικών σχέσεων λέγοντας ότι η «κεφαλαιοποιημένη κοινωνία» εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό δομημένη στο πρότυπο των τάξεων ... αλλά στερείται όσων έδωσαν περιεχόμενο και μόνιμη ενότητα, ιστορική προοπτική και συνείδηση. Σε αυτό το επίπεδο, τότε ναι μπορούμε να πούμε ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια ιεραρχική δομή, αλλά η μαρξιστική αντίθεση, με την εγελιανής προέλευσης εξειδίκευσή της (τάξη καθαυτή και τάξη δι’ εαυτή), δεν έχει πλέον κανένα νόημα. Στην περίπτωση αυτή, είναι καλύτερο να χρησιμοποιηθούν οι κατηγορίες των εθνικών στατιστικών (κοινωνικο-επαγγελματικές κατηγορίες) ή εκείνες της αγγλοσαξονικής εμπειρικής κοινωνιολογίας. Η κοινωνία του κεφαλαίου δεν έχει πλέον σήμερα παρά μια πολύ μακρινή σχέση με την αστική κοινωνία, γεγονός που δεν την καθιστά λιγότερο σκληρή.

Η ανθρώπινη κοινότητα

Ο Μαρξ λέει ότι αυτή είναι «η κοινότητα των ανθρώπων» και ότι την «παράγουν» επειδή είναι η «φύση» τους. Αλλά αυτή η υπόθεση δεν είναι πλέον βάσιμη σήμερα, όπου οι βιοτεχνολογίες, το εικονικό και ο μετανθρωπισμός κλπ. έχουν ήδη τροποποιήσει αυτή την «ανθρώπινη φύση» που θεωρούνταν ακόμη αμετάβλητη μέχρι τον εικοστό αιώνα.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ξαναπιάσουμε το ζήτημα.

Η ανθρώπινη κοινότητα δεν είναι στόχος προς επίτευξη ή μια Εδέμ προς ανεύρεση μετά από μια μακρά περιπλάνηση. Σχηματίζεται από τις ιστορικές δυναμικές (ή ιστορικές κινήσεις) παρελθούσες, παρούσες και επικείμενες. Για παράδειγμα, στις πρωτόγονες κοινωνίες το άτομο δεν υφίσταται ως τέτοιο, διότι οι ιστορικές διαδικασίες της εξατομίκευσης δεν λειτουργούν ³ . Οι διαδικασίες αυτές διεξήχθησαν από το κράτος με την πρώτη του μορφή (δηλ. μη διαχωρισμένο από την κοινωνία), από τις θρησκείες και στη συνέχεια από τις κοινωνικές τάξεις και τους διαχωρισμένους θεσμούς, όπως το σχολείο κ.ο.κ. Το άτομο είναι ένα κοινωνικό αποτέλεσμα, ένα αποτέλεσμα των διαδικασιών εξατομίκευσης.

Δεν μπορούμε λοιπόν να σχεδιάσουμε ένα νέο επαναστατικό πρόγραμμα "με τίτλο ανθρώπινο" του τύπου "το άτομο σε πορεία προς την ανθρώπινη κοινότητα", διότι θα έδινε την εντύπωση ενός μονομερούς νοήματος της σχέσης: το άτομο δεν θα περιέλαβε ήδη την κοινότητα και η κοινότητα δεν θα περιείχε (ή δεν θα περιείχε πλέον) το άτομο.

Στον Μαρξ, υπάρχει η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι άμεσα και ταυτόχρονα άτομο και κοινότητα, γεγονός που φαίνεται ότι ορίζει γι’ αυτόν, την ανθρώπινη φύση ⁴ . Και ο Καμάτ τον ακολουθεί σε αυτό το μονοπάτι. Αλλά όταν μιλάμε γι’ αυτό στο Temps critiques  (Sfar, ή JW, είναι λιγότερο σαφές στον Guigou), επιμένουμε στην έννοια της τάσης, δηλαδή, στην ιδέα ότι δεν υπήρξε ποτέ άμεση σύμπτωση μεταξύ των δύο πόλων, επειδή δεν είναι η αλλοτρίωση που αποτελεί εμπόδιο στην κοινωνική αμεσότητα, η γενική αλλοτρίωση, της οποίας το ξεπέρασμα είναι για τον Μαρξ ο μόνος τρόπος για μια κομμουνιστική προοπτική.

Όμως αν στις πρώτες στιγμές του προβληματισμού μας είχαμε την τάση (Sfar και JW) να θεωρούμε αυτή την τάση ως προσδιοριστική της σχέσης άτομο / κοινότητα ως κάτι αμετάβλητο ⁵(μια «φύση» λέει ο Μαρξ!), Ο J. Guigou πιστεύει σήμερα ότι αυτό ακριβώς πρέπει να αμφισβητηθεί. Όμως πρόκειται για την αμφισβήτηση της αμεταβλητότητας της τάσης και όχι της ίδιας της τάσης. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε την αξίωση της τάσης, είναι πλέον προβληματικό να την ορίσουμε ως σταθερά του ανθρώπινου είδους. Φαίνεται πιο σωστό να πούμε ότι είναι μια συνιστώσα διάσταση της ανθρώπινης φυλής που είναι τόσο έμφυτη όσο και επίκτητη, μια διάσταση η οποία ασφαλώς υπόκειται σε ιστορικές κινήσεις, αλλά μπορεί επίσης να τις πραγματοποιήσει, στο βαθμό που αποτελεί στοιχείο της ανθρώπινης δραστηριότητας και περιπέτειας. Αυτή η τελευταία διάσταση, η οποία ήταν παρούσα από την αρχή των αναλύσεων του Charles Sfar και των δικών μου, έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα μου του αμετάβλητου. Αλλά ίσως είναι η λέξη  που επιλέχθηκε λάθος, γιατί όταν αναπτύξαμε (ο Sfar και εγώ), την ιδέα της «πρωταρχικής αλλοτρίωσης», αυτή υπήρχε ήδη σε κάποιο βαθμό, όταν τη διακρίναμε από την ιστορική αλλοτρίωση, αλλά χωρίς τη χρήση της λέξης. Λέγαμε σωστά ότι ήταν συστατικό της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η κοινότητα δεν κάτι προς ανεύρεση ούτε είναι το συλλογικό ον του αφηρημένου ανθρώπου των χειρόγραφων του 1844, καθορισμένο από μια πολλαπλότητα που προκαλεί ένα μικρό χαμόγελο σήμερα (πάντα το μοντέλο του τεχνίτη που καλύπτει τόσο το έργο της δημιουργίας όσο και το αντικείμενο του έργου στην ίδια φιγούρα). Η διαδικασία της εξατομίκευσης με την πάροδο του χρόνου θέτει σήμερα τις σχέσεις μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας έξω από το ζήτημα των τάξεων, γεγονός που θεωρητικά ανοίγει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης των ιδιαιτεροτήτων μέσα στη δραστηριότητα. Πράγματι, η εκδήλωση της τάσης μου προς την κοινότητα δεν μπορεί να είναι άμεσα το διαφορετικό. Είναι περισσότερο η ένωση της ατομικότητάς μου με το σύνολο των άλλων που θέτει το διαφορετικό μέλλον της ανθρώπινης κοινότητας, που θα μπορούσε να αντιστοιχεί στην ιστορική προοπτική της ανθρώπινης επανάστασης. Δηλαδή, εάν αυτή η προοπτική ήταν νοητή, για αιώνες, για παράδειγμα, στις μιλλεναριανιστικές προφητείες και εμπειρίες, είναι μόνο σήμερα, στο πλαίσιο αυτής της σχέσης μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας που σημάδεψε τη μετάβαση από την αστική κοινωνία στην κοινωνία του κεφαλαίου, που θα μπορούσε να είχε τεθεί και να το κάνει με τους αντιφατικούς όρους των κινημάτων των δεκαετιών του εξήντα και του εβδομήντα. Όμως, καθώς αυτά τα κινήματα (και εμείς οι ίδιοι, για όσους είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν συμμετάσχει) έχουν ηττηθεί, αυτό δεν συνέβη.

Υπάρχει μια κίνηση αναστροφής που δημιουργεί η σχέση του ατόμου με την κοινότητα από τις κοινοτιστικές πρακτικές (στις διάφορες θρησκευτικές τους εκφράσεις) ή αυτές των ιδιαιτεροτήτων και των ταυτοτήτων (το φύλο και η φυλή αντικαθιστούν την τάξη).

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο επιμένουμε τόσο στην τάση και όχι απλά στη σχέση. Το τέλος της ιδιαιτεροποίησης δεν μπορεί να είναι η κοινωνική αμεσότητα (Μαρξ), ούτε μπορεί να είναι η προσαρμογή σε ένα είδος (Bordiga) που θα βρει το δρόμο για την επαναφυσικοποίησή του (Καμάτ και το περιοδικό Invariance). Στην πραγματικότητα, η τάση εκφράζει το γεγονός ότι οι δύο πόλοι, αν εμπλέκονται μεταξύ τους, δεν είναι μόνο αντίθετοι, αλλά και τόσο δεμένοι μεταξύ τους. Από αυτό προκύπτει ότι δεν υπάρχει καμία πιθανή υπέρβαση, μόνο αλλαγές στην ένταση μεταξύ των περιόδων χαμηλής τάσης (αυτή του «δημοκρατικού-ατόμου» και του ομόλογού του κοινοτιστή γύρω από τις εθνικές ή θρησκευτικές ταυτότητες ⁶) και των στιγμών υψηλής τάσης: επαναστατικές περίοδοι κατά τις οποίες η πολιτική παρέμβαση είναι η ώρα όξυνσης της τάσης, αλλά πάντα με κίνδυνο της πλήρους κατάπνιξης της τάσης με την υπαγωγή ενός όρου μέσα στον άλλο: φασισμοί, σταλινιστικοί ή μαοϊκοί κομμουνισμοί, οι καστρισμοί και άλλοι γκουεβαρισμοί κλπ. ⁷ ).

Γενικότερα, η ιδιαιτεροποίηση στη σύγχρονη κοινωνία δεν πρέπει να νοείται ως η κίνηση που κάνει τα άτομα μοναδικά, δηλαδή, όπως κανένα άλλο, αλλά ως η κίνηση που τα κάνει να υπάρχουν ως ξεχωριστό μέρος του όλου. Μπορούμε ακόμη να πούμε ότι η σύσταση της κοινωνίας βασίζεται σε αφηρημένα στοιχεία που αποπροσωποποιούν τα άτομα. Εξ ου και η ιδεολογία των δικαιωμάτων, των συμβάσεων, της δικαιοσύνης. Τα ιδιαιτεροποιημένα, απομονωμένα άτομα είναι όλα όμοια ως άτομα και ίσα ενώπιον της κοινωνίας (είναι ο «πολίτης» της «Δημοκρατίας»). Είναι βέβαια κοινωνικά άτομα, αλλά η κοινωνικότητα τους είναι έμμεση, σε αντίθεση με αυτή των μελών των παλαιών κοινοτήτων, για τις οποίες οι σχέσεις μεταξύ των μελών αποτελούν άμεσα την κοινότητα. Αυτά τα ιδιαιτεροποιημένα άτομα, ωστόσο, δεν απελευθερώνονται από κάθε σχέση με την κοινότητα ή πιο συγκεκριμένα από μια σειρά «κοινοτήτων αναφοράς» που παίζουν απέναντί τους το ρόλο ενός συνοδευτικού ή αντιδραστικού Ταμείου που παρεμβαίνει στην ανάπτυξη των προσωπικοτήτων.

Από ιστορική άποψη, τουλάχιστον στην ιστορία του καπιταλισμού, είναι σαφές ότι η σχέση του ατόμου με την κοινότητα προκύπτει ως τάση προς την κοινότητα σε περιόδους πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αναταραχής. Η πολιτική μεταγραφή αυτής της τάσης δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει γενικά αντιδραστική εμφάνιση και εκφράζεται σε θεωρίες κοινωνικού ή εθνικού αποκλεισμού, στα ενοποιητικά σλόγκαν για το Έθνος, τους θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς, τον ενθουσιασμό για τα λόγια του δημαγωγού.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι η ιστορία του καπιταλισμού που αφήνει να εμφανιστούν οι περίοδοι κατά τις οποίες η κοινωνική ζωή κυριαρχείται από ιδεολογίες αυτού του τύπου. Αυτή η έντονη τάση προς την κοινότητα μπορεί να δώσει στα άτομα την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να ανταπεξέλθουν καλύτερα στην κοινωνική δυστυχία και τη βαρβαρότητα, ή ακόμη και να τις δικαιολογήσουν.

Αλλά αυτή η τάση μπόρεσε επίσης να είναι επαναστατική, αν και πιο σπάνια, όταν, οδηγούμενη από ένα κοινωνικό κίνημα, έθεσε την ιδέα και τα θεμέλια μιας ανθρώπινης κοινότητας που δεν συνοψίζεται στην κατάργηση των παλαιών κοινωνικών σχέσεων (σκέφτομαι ορισμένα επεισόδια της Κομμούνας του 1870, μερικές εμπειρίες της νεαρής σοβιετικής Ρωσίας, την Αραγονία το 1936).

Αυτή η επαναστατική τάση υποστήριξε την υποταγή των οικονομικών, πολιτικών και νομικών δεδομένων σε μια κοινότητα που θα περιλάμβανε ολόκληρο το κοινωνικό στον δυνητικό πλούτο της, μόλις αυτά τα οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά μεταμορφώνονταν ριζικά. Σε λιγότερο τεταμένες περιόδους, η ώθηση προς την κοινότητα είναι λιγότερο ισχυρή και οι σχέσεις μεταξύ του ατόμου και του κοινωνικού οργανώνονται υπό μορφές που προϋποθέτουν τον διαχωρισμό μεταξύ ατόμων και κοινωνίας (διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών, αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κοινωνικό συμβόλαιο).

Ο ιδεολογικός λόγος της δημοκρατίας δίνει έμφαση στην πραγματική αύξηση της πολυπλοκότητας που οφείλεται στην τεχνική εξέλιξη και τις δυσκολίες προσαρμογής που προκύπτουν για τα άτομα. Αυτή η πολυπλοκότητα γίνεται ολοένα και πιο ερμητική στη συνείδηση ​​του ατόμου και, ταυτόχρονα, το υποτάσσει. Το μόνο που του μένει τότε είναι να εξυψώσει τον εαυτό του καθημερινά για μια νεωτερικότητα που τον κολακεύει, η οποία είναι απόδειξη της κοινωνικής εξουσίας του, αλλά τον κάνει να φοβάται από την εξωτερικότητα και τον μη ελεγχόμενο χαρακτήρα της. Ατομικά, δεν την παράγει, την καταναλώνει. Αλλά η τεχνική εξέλιξη απλοποιεί επίσης τις κοινωνικές συνθήκες της ύπαρξης και ουσιαστικά επιλύει μερικά από τα δικά της προβλήματα. Η αύξηση της πολυπλοκότητας ως αυτοσκοπός, η αιτιολόγηση της συναίνεσης και της ακινησίας αφήνει να φανεί μια θετική απλοποίηση. Είναι απ’ αυτή την θετική απλοποίηση που προκύπτει η ουτοπία της ενσωμάτωσης της κοινωνικής και τεχνικής πολυπλοκότητας σε μια νέα μορφή ανθρώπινης κοινότητας, διευρυμένη και ικανή να κρατήσει, από την κοινωνία, όλο τον πλούτο της. Τα κοινωνικά κινήματα που εξέφραζαν αυτή τη διαδικασία διατηρώντας τους δύο πόλους αυτής της αντίφασης, επειδή τους κατάλαβαν στην ενότητά τους, ορίστηκαν, στην ιστορία, ως επαναστατικά (μέχρι πρόσφατα είχαν ενσωματώσει, την επιστήμη και γενικότερα την "πρόοδο"). Αντίθετα, η αρνητική απλούστευση που προσπαθεί να συσκοτίσει την πραγματικότητα της κοινωνικής και τεχνικής πολυπλοκότητας χρησιμοποιεί τη «λύση» της επανενεργοποίησης μιας παλιάς κοινότητας (εθνικής ή θρησκευτικής ως επί το πλείστων) που παρουσιάζεται ως ένα σταθερό σημείο, το μόνο σημείο αναφοράς σε μια κοινωνία που βιώνει συνεχείς αναταραχές. Αυτή η επανενεργοποίηση δεν μπορεί παρά να αναιρέσει τον έναν πόλο της αντίφασης και η πολυπλοκότητα και η βολονταριστική απλούστευση που την ακολουθεί μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο μέσα σε μια λογική αυταρχικού κράτους».

Υπό τις παρούσες συνθήκες, δηλαδή, ελλείψει ενός νέου κινήματος ανυποταξίας και ισχυρής εξέγερσης που διαμορφώνεται σε συλλογικό κίνημα, κάθε δύναμη που συγκρούεται με το κεφάλαιο, για να υπάρξει και να αναπτυχθεί, πρέπει να θέσει ένα «ανθρώπινο» δεδομένο που ξεπερνά κατά πολύ κάθε «συμφέρον», πόσο μάλλον «τάξη» για να μην καταλήξει να απονομιμοποιηθούν εκ των προτέρων όλες οι δράσεις του (ακόμα και αν αυτό δεν είναι αρκετό, δεδομένου ότι η βαρβαρότητα είναι ανθρώπινη), αλλά όχι οτιδήποτε δεδομένο. Θα πρέπει να εμφανιστεί στην βάση μια «ανθρώπινη φύση» που θα τεθεί ως εναλλακτική της «δεύτερης φύσης» που η καπιταλιστική κοινωνική σχέση δημιουργεί σταδιακά, ενώ ταυτόχρονα θα αρνείται την επιπολαιότητα του ακροδεξιού αντι-καπιταλισμού (Gemeinschaft στη θέση του Gemeinwesen).

Αν και περιορισμένο, το κίνημα αλληλεγγύης στους «μετανάστες», όταν δεν μετατρέπεται σε αριστερίστικο παζάρι, φαίνεται μια πρακτική που πηγαίνει προς αυτή την κατεύθυνση στο βαθμό που μπορεί να συνταιριάξει την παλιά καθολική πρακτική της κοινότητας με τις παραδόσεις της πολιτικής φιλοξενίας που συνδέονται με μια συγκεκριμένη ιστορία όπως στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

Ορισμένες πτυχές του αγώνα στο NDDL επίσης από τη στιγμή που αφορούν και αμφισβητούν τα φαραωνικά έργα του κράτους και την γεωργία της βιομηχανοποίησης και του παραγωγισμού της FNSEA κλπ. Στις επιχειρήσεις η κατάσταση είναι η πιο ευαίσθητη. Εάν οι δράσεις ενάντια στην ιεραρχία των μισθών (και όχι την ισοτιμία!) και τους διευθυντές, ενάντια στην παρενόχληση σε όλες τις μορφές της, εμφανίζονται σποραδικά, βλέπουμε ελάχιστους εργαζόμενους να αμφισβητούν την ρυπογόνα ή θανατηφόρα φύση της εργασίας τους, ακόμη και αν συμβαίνει μερικές φορές όπως στην ιταλική χαλυβουργία στο Taranto ⁸ (Περίπου το ένα τρίτο των απεργών επέλεξαν το σχέδιο ανάκαμψης του παραγωγισμού του συνδικάτου, το ένα τρίτο πρότεινε μια ανταλλαγή casa integrazione - μετατροπή του εργοστασίου για να σωθεί ό, τι έχει απομείνει από το περιβάλλον, και, τέλος, το ένα τρίτο «πάρε τα λεφτά και τρέχα»).

Στη Γαλλία, μετά την ήττα των χαλυβουργών το 1979 που συμβολίζει το τέλος της κοινότητας εργασίας (θα δούμε κατάρρευση της στις απεργίες της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπως της Citroen, λίγα χρόνια αργότερα), η κοινωνική τάση προς την κοινότητα φαίνεται να έχει καταφύγει στους αγώνες για την υπεράσπιση της δημόσιας υπηρεσίας. Το "Όλοι μαζί" του 1995 είναι μια εξασθενημένη μορφή που δεν μπορεί να επαναληφθεί σήμερα, όπως σημειώνουμε στην Παρέμβαση Νο 13: Η απεργία και η ανάγκη της απεργίας (Μάρτιος 2018).

Όταν η δημόσια υπηρεσία είναι αρκετά αποσυντεθημένη για να μην αξίζει πραγματικά να την υπερασπιστούν, ίσως είναι τότε που οι πρακτικές απόκλισης γίνονται σημαντικές στις δημόσιες λειτουργίες για τους δημοσίους υπαλλήλους και εξομοιώνονται με αποκλίσεις στη λειτουργία που αναμένεται από τις αρχές, τις διοικήσεις και την εργοδοσία. Πρακτικές εκ των οποίων κάποιες αυξάνουν αμέσως την ένταση όπως όταν οι εκπαιδευτικοί αντιτάχθηκαν στην επέμβαση της αστυνομίας σε ένα σχολείο είχε αρνηθεί το φακέλωμα το 2009, οι καθηγητές της «πολιτικής ανυπακοής ⁹ », ακόμα και οι αστυνομικοί διαμαρτύρονται για το βρώμικα δουλειά που τους φορτώνουν στο κυνήγι για τους μετανάστες χωρίς χαρτιά, όταν οι απλοί «πολίτες» προσφέρουν δημόσια μια φιλοξενία που ξαφνικά γίνεται παράνομη.

Είναι αυτές οι καθημερινές πράξεις που μπορούν να σταματήσουν ή να εμποδίσουν την "μηχανή". Οι αγώνες μπλοκαρίσματος δεν είναι αγώνες για την υπεράσπιση των άμεσων συμφερόντων, αλλά αγώνες που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αμφισβητούν την συνολική αναπαραγωγή των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένης της εργατικής ταυτότητας. Αυτές οι πράξεις είναι πράξεις αντίστασης ή ανυποταξίας, αλλά δεν είναι αυτές μιας καθημερινά «αγωνιζόμενης τάξης» όπως πιστεύει το περιοδικό Échanges et mouvements (Ανταλλαγές και Κινήματα).

Δεν είναι μια επανασύσταση της τάξης που πρέπει να περιμένουμε, γιατί θα μπορούσε να προέλθει μόνο από μια νέα επιστροφή σε ένα σύστημα συσσώρευσης που είναι σήμερα παρωχημένο. Επομένως, δεν πρέπει να επιδιώξουμε ούτε νέες αντικειμενικές συνθήκες ούτε νέο υποκείμενο εκ των προτέρων, αλλά τις συνθήκες μιας σύγκλισης πριν ακόμα από τη σύγκλιση των αγώνων, αλλά μια σύγκλιση στόχων που δεν θα τεθούν αφηρημένα από τα επιτελεία, αλλά από κάθε αποσπασματική πάλη. Στην μπροσούρα Το νομοσχέδιο για τον νόμο της εργασίας και η σύγκλιση των αγώνων: μια παρεξήγηση του Μάη του 2016 είχαμε πει γιατί οι συνθήκες αυτές δεν μας φαίνονται ενωτικές. Δεν μας φαίνονται ενωτικές περισσότερο σήμερα, όταν το προσωπικό του SNCF είναι ικανοποιημένο όταν υπερασπίζεται την κερδοφορία του SNCF και το καθεστώς του (βλ. Την τελευταία μας Παρέμβαση). Μόνο οι πρακτικές απόκλισης, για παράδειγμα για ελεύθερες δημόσιες συγκοινωνίες, θα μπορούσαν, για τους απεργούς, να τους προστατεύσουν από τους κινδύνους απόλυσης με την ύφανση κατά τη διάρκεια της απεργίας, σχέσεων με τις επιτροπές χρηστών, οι οποίες σήμερα υπολογίζονται στα δάχτυλα του ενός χεριού, μπορεί να οδηγήσουν σε μια υποκειμενική ανασύνθεση μεταξύ των διαφορετικών κλάδων των εργαζομένων, των ανέργων, των νέων και των συνταξιούχων και του πληθυσμού γενικά. Αλλά προς το παρόν, όπως διαπιστώνουμε, αυτές οι πρακτικές της απόκλισης δεν υπάρχουν στα τρέχοντα κινήματα, στο SNCF, στα νοσοκομεία ή στο πανεπιστήμιο. Ο καθένας φαίνεται να διαδραματίζει το ρόλο του προσπαθώντας να αποδείξει τη νομιμότητα της δράσης του σε σχέση με το συλλογικό, χωρίς όμως να θέτει την ελάχιστη εναλλακτική. Μια κατάσταση όπου το ελάχιστο που μπορούμε να πούμε είναι ότι τα πράγματα δεν πιάνονται στη ρίζα τους και όπου δεν υπάρχει καμία αναζήτηση για εναλλακτικές προοπτικές.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι περισσότεροι "παρατηρητές" ελέγχουν τον ριζοσπαστισμό υπό το πρίσμα μιας πιθανής βίας που θα εκτροχιάσει τις διαπραγματεύσεις, χωρίς να ανησυχούν υπερβολικά για το περιεχόμενο του αγώνα. Αυτό είναι ακόμη πιο προφανές στους αγώνες στο πανεπιστήμιο ενάντια στις νέες μεθόδους εισαγωγής ... στους οποίους δεν συμμετέχουν μαθητές λυκείου! Το επεισόδιο του μαύρου μπλοκ με την κεφαλή της πορείας είναι ακόμα εδώ για να το επιβεβαιώσει ¹⁰ .

JW, Μάιος 2018

 Κατεβάστε το άρθρο σε μορφή PDF

1.     Ορίστηκε, μ’ ένα στατικό τρόπο, από την αντικειμενική θέση της στις σχέσεις παραγωγής, αλλά στην πραγματικότητα, πολύ γρήγορα, με τη συγκέντρωση της βιομηχανίας, αυτή η αντικειμενοποίηση της θέσης της τάξης έφτασε να αφορά κυρίως τους εργαζομένους στα μεγάλα «εργατικά φρούρια» ... που έχουν συρρικνωθεί από την αναδιάρθρωση του 80 Κάποιος θα είναι δύσκολο να βρει την ίδια αντικειμενοποίηση στον εργαζόμενο των μικρών επιχειρήσεων της οικοδομής, στον εργαζόμενο τύπου Uber ή στον αυτοαπασχολούμενο. Σε τελική ανάλυση, δεν θα βρούμε αυτή την διάσταση της τάξης καθαυτής, με εκμετάλλευση παλαιού τύπου, παρά μόνο λειτουργούν σε ορισμένους τομείς υπηρεσιών που οργανώνονται όπως τα εργοστάσια, για παράδειγμα στον αγροτοδιατροφικό. [ ]

2.     Ορίστηκε, με δυναμικό τρόπο, ως συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της ταξικής πάλης διότι το να επιβεβαιωθεί ως τάξη σημαίνει να ιδιαιτεροποιηθεί σε σχέση και κυρίως ενάντια σε μια άλλη ιδιαιτεροποίηση, αυτή της αστικής τάξης. Αυτό είναι που έγινε αδύνατο από την επανάσταση του κεφαλαίου, αφού από τότε έγινε ολότητα. Το κόκκινο νήμα ταξικών αγώνων έσπασε μετά την τελευταία προλεταριακή επίθεση των δεκαετιών 60-70 και το τέλος κάθε εκδήλωσης μιας προλεταριακής ταυτότητας, την εξαφάνιση του όρου κομμουνισμός στην καθημερινή γλώσσα και των κομμάτων που ήταν υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν αυτό το ρεύμα (ακόμη και οι αριστεριστές του LCR επέλεξαν να τον εγκαταλείψουν και να περάσουν στο NPA), αφήνοντας χώρο σε νέες μορφές ιδιαιτεροποίησης, πιο ταυτοτικές παρά κοινωνικές. [ ]

3.     Εδώ αγνοούμε όλες τις ιστορικές διαμάχες γύρω από την έννοια του «πρωταρχικού κομμουνισμού». Εκδηλώνεται μόνο με τη μορφή του ατομικότητας-κοινότητας του ανθρώπινου είδους. [ ]

4.     Δείτε: τα χειρόγραφα του 1844 και τις Notes sur JS Mill, The Pleiade, Economy II, σελ. 23: «Η ανθρώπινη φύση είναι η αληθινή κοινότητα των ανθρώπων, που παράγουν επιβεβαιώνοντας τη φύση τους, η ανθρώπινη κοινότητα, το κοινωνικό όν το οποίο δεν είναι μια γενική δύναμη, αφηρημένη απέναντι στο απομονωμένο άτομο, αλλά η ύπαρξη του κάθε ατόμου, η ίδια του η δραστηριότητα, η ίδια του η απόλαυση, ο ίδια του ο πλούτος. Αυτή η αληθινή κοινότητα δεν γεννιέται από τον στοχασμό. Φαίνεται ότι είναι το προϊόν της ανάγκης και του εγωισμού των ατόμων, με άλλα λόγια η επιβεβαίωση της ίδιας της ύπαρξής τους. Δεν εξαρτάται μόνο από τον άνθρωπο εάν αυτή η κοινότητα θα υπάρξει ή όχι. αλλά εφόσον ο άνθρωπος δεν αναγνωρίζει το εαυτό του ως τέτοιο και δεν οργανώσει ανθρωπίνως τον κόσμο, αυτή η κοινότητα θα έχει τη μορφή της αλλοτρίωσης: υποκείμενος αυτής της κοινότητας, ο άνθρωπος είναι ένα ον αποξενωμένο από τον εαυτό του. Οι άνθρωποι είναι αυτά τα αλλοτριωμένα όντα, όχι μέσα στην αφαίρεση, αλλά ως πραγματικά, ζωντανά, ιδιαίτερα άτομα "[μέσα στην κοινωνία όταν είναι υπό την μορφή ανταλλαγής και εμπορίου η πολιτική οικονομία θεωρεί την κοινότητα ως μια σειρά αμοιβαίων ανταλλαγών και αμοιβαίας ενσωμάτωσης, σημειώστε]. []

5.     Είναι περίπου το ίδιο όταν ο Charles Sfar και εγώ αναπτύξαμε την έννοια της «πρωταρχικής αλλοτρίωσης» (στην Temps critiques Νο 4 και Νο 5 , διαθέσιμα στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα της ) στο πάθος της δραστηριότητας. [ ]

6.     Δείτε το Temps critiques αριθ. 9 "Ο χρόνος της σύγχυσης" http://tempscritiques.free.fr/spip.php?article216
"Πρώτα απ' όλα, πρέπει να διακρίνουμε αυτό που ονομάζεται" κοινότητα αναφοράς ", η οποία είναι μια αφηρημένη κατασκευή, από τις συγκεκριμένες κοινοτικές αναφορές. Η κοινότητα αναφοράς συνδέεται με το παρελθόν των ατόμων, με το τι συνιστούν αυτά, για παράδειγμα με το οικογενειακό τους ιστορικό. Ο εμποτισμός μπορεί να είναι τόσο έντονος ώστε η αναφορά να γίνεται σχεδόν ασυνείδητη, ως αντικειμενική [...] Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι εάν το άτομο μπορεί να οριστεί σε σχέση ή με αφετηρία μια κοινότητα αναφοράς αυτό δεν σημαίνει ότι την εγκρίνει αλλά μόνο ότι έχει παίξει και εξακολουθεί να παίζει ρόλο στην προσωπική του δομή, τόσο ατομική όσο και κοινωνική (ευαισθησία, συλλογιστική, γνώση, φιλοδοξίες και βασικές αξίες).  Οι "κοινοτικές αναφορές" υπάρχουν σε σχέση με το παρόν των ατόμων. Είναι στην πραγματικότητα σπάνια μοναδικές, στη σύγχρονη εποχή, (οικογένεια, κοινωνική τάξη, έθνος, διεθνισμός, περιοχή, ομάδα μελών). Αυτές οι πολλαπλές κοινότητες αναφοράς μπορούν να έρθουν και να εμπλουτίσουν μια θεμελιώδη κοινότητα αναφοράς, όπως έδειξε το παράδειγμα της εργατικής κοινότητας με τους δεσμούς με την τάξη, με μερικές παραδόσεις της υπαίθρου, με ατομικές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, με αστικές αξίες της πόλης, με τις ελπίδες της νεωτερικότητας (επιστήμη και πρόοδος) ". [ σε ορισμένες αγροτικές παραδόσεις, στις ατομικές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, στις αστικές αξίες της πόλης, με ελπίδες της νεωτερικότητας (επιστήμη και πρόοδο) ». []

7.     Θα πρέπει να δούμε αν αυτό που συμβαίνει στην Τσιάπας είναι τελικά μια παραλλαγή αυτού του γκουεβαρισμού ή αν παρουσιάζει μια νέα πρωτότυπη διάρθρωση των σχέσεων ατόμου - κοινότητας, από μια απομονωμένη προ-καπιταλιστική βάση και επιζεί μόνο από την απομόνωσή της κερδίζοντας ένα σκληρό αγώνα και στη συνέχεια διαπραγματευόμενη. [ ]

8.     Αυτό είναι το τίμημα της προσκόλλησης του Μαρξ σε μια θεωρία της αξίας. Πράγματι, όλες οι θεωρίες της αξίας προϋποθέτουν μια αξολογική της ουδετερότητα. Από αυτή την άποψη σήμερα, κάθε εργασία είναι παραγωγική για το κεφάλαιο ή με άλλα λόγια στην άλλη θεωρία της αξίας, κάθε εργασία είναι χρήσιμη. [ ]

9.     Ενώ επίσημα τους υποστήριζαν, τα συνδικάτα, συμπεριλαμβανομένου του SUD και του CNT, είχαν φροντίσει να μην δίνουν αυτές τις οδηγίες για ανυπακοή στα μέλη τους. Ένας υπάλληλος, ακόμη και κριτικός και συνδικαλισμένος, εργάζεται! [ ]

10.  Δείτε σχετικά με αυτό το θέμα, το πρόσφατο κείμενο του Gzavier: Un Premier mai orphelin de sa cause. [ ]