Πρόλογος της δεύτερης έκδοσης του Άτομο, εξέγερση και τρομοκρατία, του Jacques Wajnsztejn

Jacques Wajnsztejn, Άτομο, εξέγερση και τρομοκρατία , L'Harmattan,  Temps critiques, 2010

δημοσιεύθηκε από τον Jacques Wajnsztejn  την Παρασκευή 16 Απρίλη 2010

I -  το 1986-87 , όταν έγραψα την πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου που προσπαθεί να κάνει έναν απολογισμό της αποτυχίας της τελευταίας επαναστατικής επίθεσης της εποχής μας, του έδωσα τον τίτλο, "Άτομο, εξέγερση και τρομοκρατία ¹  ". Με την ύστερη γνώση, και την ανάπτυξη νέων μορφών τρομοκρατίας, μου φαίνεται ότι ο γενικός όρος «τρομοκρατία» εκλαμβανόμενος ότι καλύπτει όλες τις μορφές της ένοπλης μη-κρατικής κοινωνικής και πολιτικής βίας δεν λειτουργεί για δύο αντίθετους λόγους:

- πρώτον, επειδή από την μια πλευρά όλο και πιο πολλές ομάδες τοποθετούνται και λειτουργούν ως πολλοί εν δυνάμει «μικροί Λεβιάθαν" για να δανειστούμε μια έκφραση του Oreste Scalzone ². Μπορούμε να πούμε ότι όλοι αγωνίζονται για μια Αιτία που είναι εξωτερική και τους κυριαρχεί, εξ ου και η συχνά θυσιαστική συμπεριφορά τους,

- δεύτερον, επειδή οι ​​επιθέσεις ενάντια στην κοινωνία του κεφαλαίου έχουν χάσει πλέον τον μαζικό χαρακτήρα είχαν καταφέρει να επιτύχουν τα έτη 65-75 (Γερμανικό εξωκοινοβουλευτικό κίνημα, ενδημική και διάχυτη βία στους δρόμους και στα εργοστάσια στην Ιταλία) και οι οποίες θα μπορούσαν να μπολιαστούν με πρακτικές ένοπλου αγώνα. Σήμερα, έχουν στην καλύτερη περίπτωση ένα χαρακτήρα «αντίστασης» που επιτρέπει ακριβώς στις διάφορες εξουσίες να τις απομονώσουν στη μορφή του «τρομοκράτη», ποινικοποιόντας τους παράνομους τρόπους δράσης, ακόμα και αν παραμένουν ελάχιστα βίαιοι, όπως είναι για παράδειγμα σήμερα τα μπλοκαρίσματα μπροστά στα σχολεία ή ορισμένες δράσεις μέσα στα πανεπιστήμια ή στις επιχειρήσεις (κατασχέσεις, καταστροφή εξοπλισμού, γραφείων ή εδρών). Από τη στιγμή που καθίσταται σαφές ότι η κοινωνία του κεφαλαίου κυριαρχεί η χρήση αυτών των λέξεων, είναι απαραίτητο τουλάχιστον να διευκρινιστεί. Σήμερα, πρέπει να το πω, οι μόνες ένοπλες δράσεις είναι αυτές που στοχεύουν να «τρομοκρατήσουν» τον πληθυσμό. Ωστόσο, είναι εθνικιστικές, θρησκευτικές / κοινοτιστικές ή παραγόμενες απευθείας από τα κράτη και όχι πλέον ενέργειες που αποσκοπούν στην ανατροπή της υπάρχουσας κοινωνικής τάξης. Από την πρώτη έκδοση έχω διαχωρίσει καθαρά τις ένοπλες ομάδες για την κοινωνική επανάσταση και τις ένοπλες ομάδες για την εθνική απελευθέρωση. A fortiori σήμερα θα πρέπει να προσθέσουμε στις τελευταίες τις διάφορες κοινοτιστικές ομάδες, είτε έχουν αναφορά ινδουιστική είτε μουσουλμανική. Η διάκριση αυτή μου φαίνεται πάντα σωστή, ακόμη και αν μια ομάδα όπως  η ισπανική mil  φαίνεται να συνδυάζουν τις δύο πτυχές στο πλαίσιό της, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση ενός φασιστικού κράτους. Έτσι, οδηγήθηκαν να περάσουν τακτικής συμφωνίες με ορισμένες τάσεις της βασκικής eta  ( συναντήσεις eta   vet vi³ ). Ωστόσο, δεν είχα επιμείνει στην αδυναμία ορισμένων ομάδων, ιδιαίτερα της πρώην Δυτικής Γερμανίας, οι οποίες προσδιορίζονται από θέσεις κυρίως αντι-ιμπεριαλιστικές. Αυτό το στοιχείο ήταν πάντα παρόν στη Φράξια Κόκκινος Στρατός ( RAF ), αλλά έγινε κυρίαρχο, μετά το θάνατο των ιστορικών ιδρυτών της (ξαναβρίσκουμε την ίδια υποστροφή στη γαλλική ομάδα Action Directe) και ήταν πάντα παρόν στους Επαναστατικούς Πυρήνες ( RZ ) ⁴ . Αντίθετα, το Κίνημα της 2 του Ιουνίου έμεινε μακριά από αυτή την τάση, παρουσιαζόμενο περισσότερο ως της καθημερινότητας (quotidienniste) και αυθορμητίστικο⁵ παρά ως αντι-ιμπεριαλιστικό. Ο οργανωτικός του θάνατος το βρίσκει τόσο απότομα που δεν έχει επιλέξει ειλικρινά για τη μυστικότητα και την απομόνωση σε σχέση με την συνολική κίνηση.

Η ύπαρξη των διαφόρων μορφών δεν φαίνεται να ακυρώνει τη συνολική παρουσίασή μου που εξακολουθεί να συνδέει αυτό το είδος του ένοπλου αγώνα με το κόκκινο νήμα της θεωρίας του προλεταριάτου. Στην δυτική γερμανια, για παράδειγμα ο αντι-ιμπεριαλισμός που τονίζεται σε σχέση με τη Γαλλία και την Ιταλία μπορεί να εξηγηθεί από το διπλό φαινόμενο της τελικής ήττας του προλεταριάτου το 1933 με τον ερχομό στην εξουσία του ναζισμού και την παρουσία, επίσης, του σοβιετικού Κόκκινου Στρατού στην Ανατολική Γερμανία  όσο και του στρατού των ΗΠΑ στην δυτική γερμανια ως δυνάμεων κατοχής από το 1945. Επιπλέον, το ζήτημα του «νέου επαναστατικού υποκειμένου», σύμφωνα με τον Marcuse, παραμένει ένα εσωτερικό ζήτημα της «σοσιαλιστικής επανάστασης», ακόμη και αν το απλό γεγονός της θέσης του ζητήματος, σηματοδοτεί εμμέσως την αλλαγή της ιστορικής περιόδου.

II -  Η «αντίσταση» που χαρακτηρίζει την παρούσα φάση δεν είναι ισοδύναμη με τις αρχικές εξεγέρσεις διότι λαμβάνει σιωπηρά υπόψη το γεγονός ότι αλλάξαμε ιστορική περίοδο, όπως συμβαίνει ακριβώς με τις αντιστάσεις ενάντια στις καταχρήσεις σε σχέση με μια εξέγερση εναντίον των γενικών όρων της κυριαρχίας. Έχει επομένως οδηγήσει στην τροφοδότηση ενός είδους αντι-φασιστικής στάσης, ακόμη και αν δεν εκδηλώνεται μόνο ως τέτοια. Έτσι, το μίσος ενάντια στην κοινωνίας που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην δυσαρέσκεια, όπως εκφράζεται για παράδειγμα στις «ταραχές» των προαστίων και στον μιμητισμό των συμμοριών, έχει επίσης ελάχιστα να κάνει με μια αδιαχώριστη εξέγερση με μια διπλή διάσταση ατομική και συλλογική στο πλαίσιο μιας απελευθερωτικής προοπτικής. Έχει πολύ συχνά την τάση να επιστρέφει αυτό το μίσος ενάντια στον εαυτό της ή ενάντια στις ίδιες τις συνθήκες που της  δίνουν αυτόν τον χαρακτήρα της βίας της λεγόμενης τυφλής όπως καταγγέλλεται από την κυβέρνηση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τους «πολιτικούς».

Όπως είπα και στην αρχική έκδοση αυτού του βιβλίου, η εξέγερση του ατόμου συμβαίνει την στιγμή του περάσματος από τον «προλετάριο-άτομο», δηλαδή το άτομο υπαγόμενο στην τάξη του, στο «άτομο προλετάριο» της περιόδου της κρίσης των τάξεων. Είναι αυτό το πέρασμα που είναι παραγωγός μιας αρνητικής στιγμής που μεταμορφώνει την παραδοσιακή ταξική πάλη σε ένα πολύμορφο ανατρεπτικό κίνημα, που περνά από την πάλη ενάντια στην εκμετάλλευση στην πάλη ενάντια σε κάθε κυριαρχία.

Η εξέγερση είναι επομένως μέρος μιας έντονης τάσης μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας, ακόμα και αν οι κοινοτικές αναφορές μπορεί να είναι διαφορετικές. Έτσι, στην Δυτική Γερμανία όπου η διαδικασία της μετάβασης στο «άτομο-προλετάριο" είναι σε πολύ προχωρημένο στάδιο, η κοινότητα είναι αυτή του «κινήματος των κοινοτήτων ⁶  ", ενώ στην Ιταλία, όπου η διαδικασία δεν ακολουθεί τον ίδιο ρυθμό, η κοινότητα εξακολουθεί να είναι εν μέρει η εργατική κοινότητα και τα ριζοσπαστικά άκρα των οργανώσεών της.

Όταν αυτή η μετάβαση γίνεται και η επαναστατική στιγμή εξαφανίζεται (Γαλλία, Γερμανία), ή όπου έχει ηττηθεί (Ιταλία) το άτομο δεν μπορεί πλέον να επιδοθεί στην βία του όλα ή τίποτα, στην «δια βίου εξέγερση ⁷ » ως απάντηση στην αλλοτρίωση του συνόλου της ζωής. Αυτό εξηγεί, χωρίς να δικαιολογεί, την ευρεία κίνηση "διάσπασης" και ακόμη το φαινόμενο των "μετανοημένων" στην Ιταλία. Μια άλλη ιστορική φάση αρχίζει η οποία οδηγεί στο «δημοκρατικό-άτομο» της κεφαλαιοποιημένης κοινωνίας. Ένα άτομο του οποίου ο λόγος είναι όλο και πιο στενά καθορισμένος από τη θέση του στην κοινωνία και η οποία το κάνει να υπάρχει ως ιδιαίτερο ον: ο «χρήστης» των σιδηρόδρομων , ο υπάλληλος, ο άραβας ή ο μαύρος, η γυναίκα ή ο ομοφυλόφιλος, το παιδί, ο καταναλωτής. Αυτό το άτομο δεν έχει να χάσει τις αλυσίδες του αλλά μια θέση, επίσης κυριαρχούμενη, όπως είναι με τα δικαιώματά της. Για το άτομο αυτό, η πραγματικότητα είναι αναπόφευκτη, είτε πρόκειται για τη δημοκρατία, που την κριτικάρει ωστόσο, είτε για την τεχνολογία και την οικονομία, που τις κριτικάρει επίσης... όταν τον βολεύει. Το ίδιο ισχύει σε σχέση με το κράτος, ένα μίγμα κριτικής, αντεγκλήσεων και επαιτείας. Εν απουσία συλλογικής έκφρασης και πολιτικής δομής, αυτό που κυριαρχεί είναι η αμεσότητα της δυσαρέσκειας και το μίσος του άλλου.

Ωστόσο, πιστεύω ότι η εξέγερση παραμένει ένα είδος αναλλοίωτου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Από τον Σπάρτακο έως σήμερα, οι λόγοι για την εξέγερση δεν λείπουν, ακόμα κι αν η διαδικασία της εξατομίκευσης έχει μετατρέψει τις μεγάλες συλλογικές εξεγέρσεις του παρελθόντος σε ατομικές εξεγέρσεις που αγωνίζονται να συγκλίνουν. Εδώ και εκεί αναδυόμενες μορφές πάλης θέτουν τα άτομα σε μια συλλογική και αναστοχαστική σχέση με την βία που τους κάνει να αναζητούν συγκεκριμένα, το επίπεδο της βίας που είναι κατάλληλο για την ανυπακοή τους. Η αποτελεσματικότητα δεν μετράται κατ 'ανάγκην με όρους καθαρής βίας που ασκείται σε έναν εχθρό, αλλά από την άποψη της νομιμότητας. Η άμεση δράση των ατόμων που ενώνονται τουλάχιστον γι’ αυτή τη δράση, δεν είναι επομένως, μια διαχωρισμένη μιλιταριστική δράση, αλλά η ίδια η μορφή μιας μοναδικής δράσης που δεν περιορίζεται από τη συμμόρφωση με αυτή την νομιμότητα. Η δράση αυτή μπορεί κάλλιστα να είναι στην πράξη μη βίαιη (πολιτική ανυπακοή) και να παράγει βίαια αποτελέσματα ενάντια στην καθεστηκυία τάξη.

III -  θα ήθελα να επαναλάβω ότι τα ένοπλα κινήματα αποτελούσαν στιγμές του αγώνα μέσα σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ο κύκλος των επαναστάσεων του 20 ^ου αιώνα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σαφές στην διαδικασία που ξεκίνησε στην Ιταλία από τα τέλη της δεκαετίας του '60 και που εκτείνεται έως τα μέσα της δεκαετίας του '80 ⁸ .

Ο ένοπλος αγώνας εγγράφεται, επομένως, σε μια επαναστατική παράδοση που απογειώθηκε με την «προπαγάνδα της πράξης» των αναρχικών στο τέλος του 19 ^ου αιώνα, του σαμποτάζ και του συνδικαλισμού της άμεσης δράσης στις αρχές του 20 ^ου αιώνα, τις απαλλοτριώσεις και την αναδιανομή  στην Ισπανία κατά τα έτη 20-30 όπως και στις διάφορες τρομοκρατικές ενέργειες των Ασκάσο και Ντουρρούτι, τις  ένοπλες πολιτοφυλακές του Max Holz στην Γερμανία το 1920 και το 1921 ⁹ .

Ο ένοπλος αγώνας στη σύγχρονη εποχή δεν είναι επομένως μια ιστορική ανωμαλία ή ένας αναχρονισμός, όπως θέλουν να πιστεύουν διάφοροι πρώην επικεφαλείς του ένοπλου αγώνα όπως ο Franceschini για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες στην Ιταλία και ο Rollin για την nrp  στην Γαλλία ¹⁰ .

Είναι το προϊόν των μαζικών αγώνων και των ορίων τους. Πράγματι, αυτά τα κινήματα ένοπλης πάλης ηττήθηκαν όχι μόνο επειδή ζήτησαν την άμεση αντιπαράθεση με το κράτος, αλλά επειδή συνάντησαν σημαντικούς περιορισμούς:

- είτε ήταν υποκατάστατα μιας εργατικής τάξης που θεωρούσαν ενσωματωμένη ( rfa -Γερμανία) και σιγά σιγά απομονώθηκαν από δράσεις που δεν ήταν πλέον «παραδειγματικές» παρά μόνο γι’ αυτούς τους ίδιους,

- είτε μπέρδεψαν το επίπεδο της μαχητικότητας μιας συνιστώσας της εργατικής τάξης με την τάξη ως σύνολο (Ιταλία) και στη συνέχεια απομονώθηκαν σε αυτό που κάποια στιγμή εμφανίστηκε ως τίποτα περισσότερο από ένα ιδιωτικό πόλεμο κατά του κράτους ¹¹ . Αλλά σε κάθε περίπτωση, υπέφεραν από μια εμμονή απέναντι στο κράτος και τη δυσκολία να αντιληφθούν το κεφάλαιο ως κοινωνική σχέση αμοιβαίας εξάρτησης.  Αυτό τους εμπόδισε από το να δουν τις αλλαγές αυτού του κράτους στο πλαίσιο της «επανάστασης του κεφαλαίου¹²» .  Τους οδήγησε να απλοποιήσουν την αντιπαράθεση, να προσωποποιούν υπερβολικά αυτό που είναι κατά κύριο λόγο μια παγκόσμια διαδικασία κυριαρχίας ... και επομένως, να "τρομοκρατούν" ένα υποτίθεται σαφώς αναγνωρίσιμο εχθρό.

Αλλά σε αντίθεση με όσα έλεγαν στη συνέχεια οι παλιοί Γάλλοι μαοϊκοί, δεν είναι ο ένοπλος αγώνας που διέλυσε το κίνημα, αλλά το κίνημα που παρήγαγε στο εσωτερικό του ένα κάποιο είδος ένοπλου αγώνα, σαν όριό του. Ο ένοπλος αγώνας στο εξωτερικό απλώς αναπαράγει, σε ένα άλλο επίπεδο, την βία των εργατικών αγώνων στο εσωτερικό όταν οι εργατικές πομπές παρέλαυναν στο εργοστάσιο, κατά τη διάρκεια συγκρούσεων ενάντια στους «κίτρινους» ή εις βάρος των υπαλλήλων και των επιστατών.

Όλα αυτά αναδεικνύουν ένα πρόβλημα: αυτό της ικανότητας των πιο μαχητικών στοιχείων να προσδιορίσουν τα κατάλληλα μέσα πάλης σε σχέση με το επίπεδο της μαχητικότητας και της συνείδησης του συνόλου του προλεταριάτου. Αλλά κανείς, ειδικά όχι οι διακηρυγμένες πρωτοπορίες, δεν μπορεί να δώσει έτοιμη απάντηση στο ερώτημα αυτό. Αυτή η επίγνωση της δυσκολίας είναι μάλλον η αιτία της αυτο-διάλυσης της Potere Operaio  και της μεταμόρφωσης της Lotta Continua σε μια παραδοσιακή αριστερή οργάνωση  από το 1973 ¹³ .

Σε κάθε περίπτωση, είναι ιδιαίτερα μάταια να αντιπαρατεθεί μια "κακή" μειοψηφική βία σε μια "καλή" μαζική βία, επειδή τις περισσότερες φορές οι ομάδες ή τα άτομα που το κάνουν εννοούν ως μάζα όχι ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων, αλλά εκείνους που υποτίθεται ότι τους εκπροσωπούν, δηλαδή τα μεγάλα κόμματα και τα εργατικά συνδικάτα που έχουν από καιρό καταδικάσει οποιαδήποτε χρήση μαζικής βίας.

IV -  θα ήθελα τέλος να σταθώ ενάντια σε μια αστυνομική άποψη της ιστορίας, η οποία μειώνει τον ένοπλο αγώνα σε ένα εκούσιο ή ακούσιο συστατικό της κρατικής στρατηγικής. Πράγματι, έχουμε δει να ανθίζουν διάφορες παραλλαγές των θεωριών συνωμοσίας ¹⁴ . Δίνουν ελεύθερη πρόσβαση στη δεκαετία του '70 με την ανάλυση των Debord και Sanguinetti για τις φερόμενες διασυνδέσεις μεταξύ Ερυθρών Ταξιαρχιών και των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών και συνεχίζουν έως  σήμερα με τη χρήση των αρχείων της Στάζι της Αν. Γερεμανίας για να δυσφημίσουν την Φράξια Κόκκινος Στρατός ( RAF ). Το ότι έχει γίνει προσπάθεια χειραγώγησης ή χρήσης τους από τις υφιστάμενες εξουσίες δεν αναιρεί, κατά τη γνώμη μου, αυτό που είπα στο προηγούμενο σημείο. Ο μοναχός Gapon ήταν πληροφοριοδότης της αστυνομίας, ο Azev, ο επικεφαλής των ρώσων σοσιαλιστών επαναστατών επίσης, αυτό όμως δεν αποτρέπει το ότι υπήρξε η επανάσταση του 1905!

Αυτή η αντίληψη σε κάποιο βαθμό συμπληρώνεται συχνά από μια ρετρό ανάγνωση των γεγονότων του παρελθόντος. Έτσι, είναι σήμερα της μόδας να κριτικάρεται η ήττα και οι περιπλανήσεις των ένοπλων κινημάτων στο βαθμό που όχι μόνο δεν έχουν συνδεθεί με μαζικά κινήματα, αλλά και ότι έχουν χάσει την ουσία, δηλαδή την κριτική της βιομηχανικής κοινωνίας, των πυρηνικών, της ρύπανση και των καταστροφικών τάσεων του κεφαλαίου. Τέλος, έχουν παραμείνει ανόητα προσκολλημένα με τις παλιές φιγούρες του επαναστατικού υποκειμένου. Αλλά αυτή η τελευταία κριτική δεν ήταν παρούσα παρά στο τέλος της εποχής, γεγονός που δείχνει σωστά ο Jean-Marc Mandosio ¹⁵ . Ο ένοπλος αγώνας για την κοινωνική επανάσταση είναι παντού το προϊόν της ήττας της εργατικής τάξης ως φορέα του επαναστατικού σχεδίου. Αυτή η ήττα είναι παλιά για τη Γερμανία (δεκαετία του 20), αλλά οι αγώνες των φοιτητών και των νέων εργαζομένων αναβίωσε μια μετωπική αντιπαράθεση με την κυριαρχία (67-74 στη Γαλλία), αντίθετα, στην Ιταλία, είναι η αναθέρμανση των εργατικών αγώνων από το 1973, η οποία παράγει τον ένοπλο αγώνα ως ανάγκη να αλλάξει το πεδίο της μάχης, ακόμη και αν ενδυναμώθηκε μέσα από μια αντι-φασιστική και αντιστασιακή ιδεολογία η οποία θα κάνει σταδιακά να χαθεί στο κίνημα η πρωτοτυπία «του εργατισμού» του ξεκινήματος.

V -  Αν η επαναστατική επίθεση που ξεκίνησε από τα ριζοσπαστικά κινήματα των δεκαετιών 60/70 νικήθηκε, η δυναμική της αμφισβήτησής της έχει παράγει ανανεωτικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς (έθιμα, πολιτισμός, εργασία) που φαίνεται έτσι να επεκτείνονται στο πολιτικό πεδίο. Αλλά δεν προέκυψε τίποτα απ’ αυτήν. Η πολιτική βία του κράτους σκότωσε εν τη γενέσει οτιδήποτε δεν εμπίπτει στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής πολιτικής αντιπαράθεσης. Τα ειδικά δικαστήρια στη Γερμανία και τη Γαλλία, μια ιταλική δικαιοσύνη που γίνεται από τους μετανοούντες και τους κομμουνιστές δικαστές που εκδίκαζαν απέδειξαν περίτρανα τη συμβατότητα μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι στο γερμανικό κίνημα, υπήρξε συζήτηση, μέσα από την συνέχεια της πρώτης Σχολής της Φρανκφούρτης, για την «ολοκληρωτική δημοκρατία» όπως και στην Ιταλία, οι P. Persichetti και Ο. Scalzone στο  η επανάσταση και το κράτος ¹⁶ μιλούν για "κράτος μόνιμης κατάστασης εξαίρεσης».

VI -  Αυτό το ζήτημα του ένοπλου αγώνα φαίνεται να έχει χάσει την οξύτητά του, τουλάχιστον στις μορφές που έχει λάβει τις δεκαετίες 60-70, αλλά παραμένει στην επικαιρότητα.

Έτσι, οι ιταλικοί αγώνες της δεκαετίας 68-78, μειώνονται στα ΜΜΕ σε «μολυβένια χρόνια», που εξακολουθούν να θεωρούνται, τουλάχιστον στην Ιταλία, ότι συνιστούσαν μια επίθεση εναντίον ενός δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Το κράτος απάντησε με τη μετατροπή της Ιταλίας σε ένα πραγματικό πεδίο πειραματισμού για το «κράτος της εξαίρεσης» και της διαδικασίας αυτονόμησης των θεσμών¹⁷ . Αυτή η αυτονόμηση έγινε ορατή από φαινόμενα τόσο διαφορετικά όπως η λειτουργία της δικαιοσύνης Mani pulite  και η αστυνομική βία που οργανώθηκε το 2001 στη Γένοβα.

Από την άλλη πλευρά, το ζήτημα της νομιμοποιημένης πολιτικής βίας συνεχίζεται, αμβλυμμένο κατά κάποιο τρόπο, όταν τα διάφορα τρέχοντα κοινωνικά κινήματα (κινήματα ενάντια στις "διασκέψεις κορυφής" αποκλεισμοί εργοδοτών και στελεχών, το ξερίζωμα των ΓΤΟ , οι επιθέσεις εργαζομένων ενάντια σε μια νομαρχία ή ένα γραφείο, αγώνες ενάντια στο σχέδιο τον σιδηρόδρομο Λυών-Τορίνο) αντιμετωπίζουν ακριβώς όχι μόνο το ζήτημα της νόμιμης κρατικής βίας (καταστολή της Γένοβας και των αναρχικών ακτιβιστών ενάντια στον σιδηρόδρομο Λυών-Τορίνο, φυλάκιση των Bove και Riesel, κτηνώδεις καταδίκες των διαδηλωτών), αλλά και το επίπεδο της αναγκαίας ή κατάλληλης αντιβίας για το επίπεδο της ριζοσπαστικοποίησής τους.

Αλλά επιστρέφοντας στην Ιταλία. Το κράτος που φαίνεται να υστερεί τόσο σε σχέση με τους κλασικούς κανόνες του έθνους-κράτους που φαίνεται ανίκανο να αποτρέψει τον πόλεμο όλων εναντίον όλων, ή τον κοινωνικό πόλεμο δεν έχει ολοκληρωμένη μορφή; Οι θεσμοί αυτονομούνται (στρατός, αστυνομία, δικαιοσύνη) και προσπαθούν στη συνέχεια να αντιμετωπίσουν αυτό που αντιλαμβάνονται ως επίθεση στην κοινωνική τάξη, χωρίς να καταφεύγουν σε μια νομιμοποίηση πολιτικής τάξης. Όλα τα μέσα είναι επομένως καλά ενάντια στον εσωτερικό εχθρό: εκπαραθυρώσεις, συνοπτικές εκτελέσεις, βασανιστήρια από την αστυνομία, χρησιμοποίηση των μετανοημένων, χρήση "λογικών αποδείξεων", κατηγορίες για αδικήματα προθέσεων, μη παραγραφή των ποινών για τους πρωταγωνιστές που καταδικάστηκαν για αυτό που είναι και όχι για αυτό που έχουν κάνει ¹⁸ .

Η έκδοση του Persichetti, η καταδίωξη του Battisti και το αίτημα έκδοσης του Petrella δεν είναι ιδιαίτερα στην πλευρά της εκκαθάρισης των λογαριασμών, αλλά μάλλον στην πλευρά της εκδίκησης. Μια εκδίκηση του κράτους που δεν μπορεί να δεχτεί την ιδέα της αμνηστίας, διότι έχει ως πρότυπο την άσβεστη  ιδιωτική εκδίκηση ¹⁹ . Η Ιταλία θέλει να πιστεύει ότι ξανάγινε «κανονική», αλλά είναι πάντα ένα μείγμα αρχαϊσμού (πελατειακές σχέσεις και μαφιόζικες επιρροές) και νεομοντερνισμού, στο βαθμό που το κράτος της δεν έχει φτάσει ποτέ πραγματικά στην αστική ωριμότητα που αντιπροσωπεύει την μοντέλο του έθνους-κράτους στην Γαλλία. Αυτό της επιτρέπει να είναι μπροστά από την γείτονά της πέραν των Άλπεων σχετικά με τη διαδικασία της απορρόφησης των θεσμών, παρόλο που παραμένει πίσω από το αμερικανικό μοντέλο της συμβασιοποίησης των ποινών.

Δεν είναι το γενικό επίπεδο της ταξικής πάλης που καθορίζει αυτές τις νέες πρακτικές του δικαίου και των νόμων για την ασφάλεια, διότι το επίπεδο της πάλης σπάνια ήταν τόσο χαμηλό, αλλά παραδόξως το ότι το κράτος δεν έχει πλέον ξεκάθαρους εσωτερικούς εχθρούς. Δεδομένου ότι η ειρήνευση δεν μπορεί ποτέ να είναι πλήρης και ότι τα κράτη έχουν χάσει μεγάλο μέρος της στρατηγικής προοπτικής τους με την κρίση των εθνών-κρατών και την τάση τους να αναδιατάσσονται σε δίκτυα, αυτό τα οδηγεί να μην συμμορφώνονται πλέον με ορισμένους κανόνες του παραδοσιακού δημοκρατικού παιχνιδιού με σκοπό να δοκιμάσουν τη συμμόρφωση του καθένα σε αυτή την οπτική του συνόλου. Η συμμόρφωση αυτή είναι πράγματι απαραίτητη για τη λογική τους, της αναπαραγωγής της κυριαρχίας.

Στην περίπτωση του Paolo Persichetti, αυτό συνίσταται στο να τον ρωτούν κάθε μέρα τι σκέφτεται για τις «νέες Ερυθρές Ταξιαρχίες», αν έχει μετανοήσει και αν είναι πρόθυμος να ζητήσει συγχώρεση από την χήρα, για μια «ηθική συμμετοχή» σε μια ενέργεια η οποία του χρεώνεται από ένα μετανιωμένο αποσυρθέντα! Το γεγονός ότι οι Ιταλοί έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια κατηγορία με το όνομα «ηθική υποστήριξη σε φόνο», λέει πολλά για την εξέλιξη των κρατών-δικαίου. Στην περίπτωση του JM Rouillan αυτό οδηγεί στην επιστροφή στη φυλακή απλώς και μόνο επειδή, σε μια συνέντευξη σε μια εφημερίδα, δεν είχε αρνηθεί την παλαιά του δέσμευση. Πρέπει να διακρίνεται ο περιστασιακά κακός πολίτης που ακόμα μπορεί να συμμορφωθεί (ο αποσπασμένος, ο μετανοημένος) από τον αδυσώπητο εχθρό του κράτους. Στον πρώτο η έκπτωση των ποινών, στον δεύτερο απαράγραπτες ποινές, δεδομένου ότι η ετυμηγορία των κυρώσεων δεν βασίζεται στην πραγματική σοβαρότητα των εγκλημάτων που διεπράχθησαν, αλλά στην σημερινή συνείδηση των κατηγορουμένων.  Έτσι, ακόμη και όταν από την πολιτική εξορία δίνει εγγυήσεις (δήλωση εγκατάλειψης του ένοπλου αγώνα για τους ιταλούς εξόριστους στη Γαλλία), του αρνούνται την αμνηστία, διότι δεν είναι μόνο η αστυνομία που προσπαθεί να οικειοποιηθεί το σώμα του έξω από τους κανόνες του habeas corpus, αλλά και η Δικαιοσύνη που απαιτεί επίσης να παραδώσει την καρδιά του²⁰. A for­tiori, σε αυτή την προοπτική, ένας "φυγάς", όπως ο Battisti γίνεται άγριο θηρίο.

VII -  Η αναδρομή στους αγώνες του παρελθοντος είναι επίσης απαραίτητη για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη φύση του κράτους σήμερα. Έτσι, κάποιοι έχουν την τάση να βλέπουν σε όλες τις δράσεις του κράτους, μια πολιτική τάση προς τα δεξιά μέσα από τον ερχομό στην εξουσία των λαϊκιστικών κυβερνήσεων (Μπερλουσκόνι, Χάιντερ, Σαρκοζί). Τα αυταρχικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου κράτους παρομοιάζονται επομένως με ένα έρπων εκφασισμό, όπως φαίνεται από διάφορες εκκλήσεις για «αντίσταση ²¹»  ή με μια επιστροφή στη μορφή του καθεστώτος του Βισύ ²².  Βρίσκονται στη συνέχεια, στη μεγαλύτερη σύγχυση, όταν ο πολλαπλασιασμός των «αστυνομικών αυθαιρεσιών» τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο με την επιθυμία να καταστρέψουν ένα κοινωνικό κίνημα ... που δεν υπάρχει ή στην περίπτωση που οποιαδήποτε άμεση δράση παρουσιάζεται ως κοινωνική πάλη. Αυτό δημιουργεί δύο μεγάλα λάθη, επειδή αντιστρέφει την πραγματική διαδικασία.  Πρώτον, το κράτος θεωρείται ως παντοδύναμο ενώ η σκλήρυνσή του είναι μάλλον μια απόδειξη της αδυναμίας του (στη Γαλλία, το έθνος-κράτος βρίσκεται σε βαθιά κρίση, και η Ιταλία, που ποτέ δεν κατάφερε να σταθεροποιηθεί) και δεύτερον, η κοινωνική πάλη παρουσιάζεται πάντα ως δυνητικά ισχυρή, ακόμη και αν η έννοια του κοινωνικού κινήματος είναι πιο απροσδιόριστη από ποτέ.

Για να καταλάβουμε κρύβεται από πίσω από τα μέτρα αυτά, πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να αναλυθεί η αντίφαση που δημιουργείται από την κρίση του έθνους-κράτους και την εξελισσόμενη αναδιοργάνωσή του, στη μορφή του  κράτους-δικτύου. Ενώ υπάρχει απορρόφηση των θεσμών και της πολιτικής τους λειτουργίας, οι γραφειοκρατικές δομές του παλαιού σώματος των θεσμών (αστυνομία, δικαιοσύνη, στρατός, κοινωνικές υπηρεσίες ιδίως) θα παραμείνουν, αλλά με μορφή που αυτονομείται και ακολουθεί μια λογική οργάνωσης και ισχύος που επιδιώκει να επιβληθεί η ίδια με βάση το μοντέλο των ομάδων συμφερόντων.

Είχαμε ένα πρώιμο παράδειγμα με αυτό που συνήθως ονομάζεται "ο πόλεμος των πολιτικών», έχουμε ένα νέο παράδειγμα με την επίθεση του κράτους σε σχέση με τη δικαιοσύνη. Η πολιτική εξουσία στη Γαλλία του Σαρκοζί, όπως στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι προσπαθεί να προφυλαχθεί από την εξουσία των δικαστών που συμβολίζει μια από τις τελευταίες αντιστάσεις των παραδοσιακών θεσμών του σύγχρονου κράτους στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Πράγματι, η διαδικασία που περιγράφει στο περιοδικό Temps cri­ti­ques, ότι δηλαδή το κράτος-δίκτυο τείνει να απορροφήσει τους θεσμούς του έθνους-κράτους, δεν οδηγεί αναγκαστικά στην άμεση πτώση τους. Μερικές φορές προκαλεί μια διαδικασία αυτονόμησης των θεσμών που στοχεύει είτε στο να διατηρήσουν κάποιες από τις λειτουργίες τους, που κατείχαν μέσα στο έθνος-κράτος - όπως ο διαχωρισμός των εξουσιών που ήταν προνομιακός στον Μοντεσκιέ ²³  - ή να ενισχύσουν το θεμέλιο αυτού του έθνους-κράτους που ως σύνολο η περιφερειακή και πολιτική κουλτούρα αμφισβητούν ²⁴ .

Θα ήταν λάθος να το δούμε ως απόδειξη της τάση μείωσης του κράτους σε ένα τεράστιο υπουργείο Εσωτερικών. Το κράτος δεν γίνεται ή ξαναγίνεται αυταρχικό, έγινε καθολικό, όπως το κεφάλαιο. Δεν είναι πλέον το ίδιο κράτος με εκείνο της εποχής που ο Μπακούνιν "πήρε" την πόλη της Λυών για λίγες ώρες!

Υπό την μορφή του δικτύου, επεκτείνει τα πλοκάμια του στην καθημερινή ζωή του καθενός, γεγονός που μας οδηγεί να πούμε ότι η κράτος είναι επίσης εμείς όταν επωφελούμαστε από την κοινωνική ασφάλιση, τις τραπεζικές κάρτες, της πίστωσης. Είναι όλα αυτά που έχουν επιτρέψει την ενσωμάτωση των ταξικών αγώνων και την απορρόφηση κινημάτων διαμαρτυρίας των δεκαετιών του '60 και του '70 στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Αλλά αυτό που εξασφαλίζει τα άτομα που επωφελούνται πλήρως από αυτή την κοινωνική σχέση, πνίγει ή εξεγείρει εκείνους που βρίσκονται στο περιθώριό της ή απλά είναι λιγότερο ενσωματωμένοι σ’ αυτή, λόγω του νεαρού της ηλικίας τους. Έτσι, οι «νεολαίοι» που εξεγείρονται, βλέπουν το κράτος ως κάτι εξωτερικό, ως απέναντί τους, διότι αυτή η σχέση με το κράτος είναι απευθείας σχέση με την αστυνομία του και τη δικαιοσύνη του. Το αισθάνονται επομένως ως άδικο, ως μια προσπάθεια να τους υποτάξει καθημερινά ( βλέπε. το νέο νόμο του 2010 για τις "συμμορίες" στη Γαλλία) και ως μια κρατική προσπάθεια να ποινικοποιηθούν οι αγώνες εκείνων που εξεγείρονται. Αυτή η αντίληψη για το κράτος οδηγεί στο να συλλάβουν τον αγώνα ως αντίσταση, που στη συνέχεια περνά μέσα από ένα κύριο αγώνα όχι ενάντια στον καπιταλισμό ή ενάντια στο κράτος συνολικά, αλλά ενάντια σε συγκεκριμένους εκπροσώπων του (τους μπάτσους). Σίγουρα υπόκειται σε κριτική από θεωρητική άποψη όσο και από την πολιτική άποψη, διότι ωθείται από μια συγκεκριμένη θέση των νέων στις σημερινές κοινωνικές σχέσεις, αλλά αυτό δεν εμποδίζει να της αναγνωρίσουμε μια υποκειμενική έκφραση και μια αντιπαράθεση στους μετασχηματισμούς των κοινωνικών σχέσεων στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Με τον ίδιο τρόπο, όταν η "ανασφάλεια" γίνεται ένα πρόβλημα, είναι αυτή η απομόνωση που παράγεται από την ίδια την δυναμική του κεφαλαίου και το κράτος θα πρέπει να χειριστεί την κατάσταση με ένα καλό μείγμα κοινωνικής παρέμβασης και δικαστικής και αστυνομικής παρέμβασης. Εάν η έμφαση δίνεται στον πρώτο είδος παρέμβασης έχουμε τις προσπάθειες πρόληψης στις σκανδιναβικές χώρες και στις Κάτω Χώρες, εάν δίνεται στο δεύτερο, τότε έχουμε την «μηδενική ανοχή» των Ηνωμένων Πολιτειών. Ενώ η Γαλλία έκλινε προς το πρώτο μέχρι τη δεκαετία του '80, πρέπει να αναγνωριστεί ότι κλίνει περισσότερο στο δεύτερο μετά τη δεκαετία του '90. Θεωρεί τους μετανάστες χωρίς χαρτιά, ως "τρομοκράτες" και τους εξεγερμένους νέους της ίδιας κοινωνικής επικινδυνότητας. Το φακέλωμα από το δημοτικό σχολείο ²⁵ , οι κάμερες παρακολούθησης και η φύλαξη για όλους είναι οι πιο ορατές απαντήσεις, αλλά δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνάμε ένα κοινωνικό έλεγχο  πιο συμμετοχικό και διαδραστικό ²⁶ παρά κατασταλτικό.

Η κατανόηση αυτών των μετασχηματισμών του κράτους δεν είναι σίγουρα αρκετή, αλλά είναι ήδη μια καλή βάση για να μην παραπλανηθούμε σε λάθος δρόμους.

Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, Σαλόνι ελευθεριακών εκδόσεων 2013

Δεκ.18,2013

Jacques Wajnsztejn και Gzavier

http://blog.tempscritiques.net/archives/691

Εν είδει εισαγωγής:

Όμως γιατί να επιστρέψουμε στις μεταμορφώσεις των εργασιακών σχέσεων σήμερα, ιδιαίτερα στη Γαλλία;

Προτάθηκε πρόσφατα από την κυβέρνηση Ολάντ και ψηφίστηκε στη Βουλή και τέλος στη Γερουσία, η νέα εθνική διεπαγγελματική συμφωνία, η ANI, στην  οποία, από τη δική μας σκοπιά, αξίζει να δοθεί προσοχή. Αυτό προσπαθήσαμε ήδη να κάνουμε, μέσω της συγγραφής και διάδοσης του συλλογικού κειμένου στην "Παρέμβαση" νούμερο 11 την άνοιξη, και, επίσης, αρχίζοντας να οργανώνουμε κάποιες δημόσιες συναντήσεις για το θέμα αυτό, φέρνοντας την αντίφαση στις συναντήσεις που συγκαλουνται από τις συνδικαλιστικές ενώσεις, κλπ..

Για να διευκρινιστεί ο σκοπός της συζήτησης: δεν έχουμε την πρόθεση εδώ να αναλύσουμε τη νομική πλευρά της ANI, όχι περισσότερο από ό, τι έχουμε κάνει στο παρελθόν, με στόχο να προσδιορίσουμε ακριβέστερα τι αλλάζει στον Κώδικα Εργασίας που ισχύει σήμερα στη Γαλλία. Όμως  έχουμε την πρόθεση να διερευνήσουμε περαιτέρω το τι επικυρώνεται και εντείνεται όσον αφορά τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, οι οποίες το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι εισήλθαν σε κρίση, πολύ καιρό πριν, στον απόηχο εξάντλησης των επαναστατικών προσπαθειών των ετών 1960-1970. Γεγονός που μας φαίνεται σημαντικό για πολλούς λόγους.

Έτσι, το γεγονός ότι, μερικοί από εμάς από εκείνα τα χρόνια, συμμετέχουμε στο κίνημα της κριτικής της εργασίας και έχουμε αισθανθεί τους περιορισμούς δεν μας εμποδίζει να συνεχίσουμε κριτικό έργο μας προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό γίνεται για να κατανοήσουμε καλύτερα ποια είναι η θέση της μισθωτής εργασίας στον κεφαλαιοποιημένη κοινωνία σήμερα και τι αλλαγές υφίσταται. Με σκοπό να συμμετέχουμε στην ανάπτυξη των κατάλληλων απαντήσεων από την άποψη του αγώνα.

Επειδή δεν ξεκινούμε από το a priori, αρκετά συχνό σήμερα στους χώρους που επικρίνουν την ιδεολογία της εργασίας, σύμφωνα με τους οποίους τίποτα ουσιαστικό, από την άποψη της αντιπαράθεσης με την  κεφαλαιοποιημένη κοινωνία, δεν μπορεί να εμφανιστεί τώρα στο πεδίο της εργασιακής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, με το σκεπτικό ότι οι πολύ αδύναμες αντιδράσεις στην ANI, λιγότερο ή περισσότερο υπό την αιγίδα της CGT, που σχετίζονται με την  υπεράσπιση του φορντισμού, σταδιακά εξαφανίζονται, και λόγω της εξιδανίκευσης του εργατικού κώδικα από το πρόγραμμα της Αντίστασης.  Ούτε πολύ περισσότερο  δεν ξεκινούμε από το αξίωμα σύμφωνα με το οποίο αντιδράσεις που αφορούν, για παράδειγμα, τη διαχείριση της γης, όπως της  Notre-Dame-des-Landes, είναι a priori πιο ελπιδοφόρες, ως εάν είναι το ζήτημα της εργασιακής δραστηριότητας να μην τίθεται πλέον στο εσωτερικό τους.

Αυτές είναι κάποιες προκαταρκτικές θεωρήσεις που τίθενται, σας προτείνουμε να υπεισέλθετε σε περισσότερες λεπτομέρειες, στην καρδιά του θέματος.

Μέσα στην οργάνωση της παραγωγής

- Αντιστροφή της Φορντικής αλυσίδας (παραγωγής - κατανάλωσης) με τις αρχές του Τογιοταϊσμού (η ζήτηση ελέγχει την προσφορά).

Συνέπειες: μηδενικό στοκ και άλλα μηδενικά, μέθοδοι παραγωγής που στοχεύουν να ελαχιστοποιήσουν τα στοκ (just in time).

Ρευστότητα και μείωση του προσωπικού της γραφειοκρατικής δομής με outsourcing και υπεργολαβίες.  Θεραπεία αδυνατίσματος: Το μικρό είναι όμορφο   (π.χ. Chrysler την δεκαετία του 1970). Δεν πρέπει πλέον παράγουν περισσότερο για αγορές σε μεγάλο βαθμό κορεσμένες, αλλά να παράγουν καλύτερα.

- Πέρασμα από το εργοστάσιο-κέντρο στην επιχείρηση-δίκτυο, ως νέα στρατηγική των μεγάλων επιχειρήσεων με εσωτερικό καταμερισμό της εργασίας και του εμπορίου, τιμές σταθερές εκτός αγοράς, φορολογική βελτιστοποίηση με τμηματοποίηση των  "αυτόνομων" μονάδων σε όλο το δίκτυο. .

-Υποκατάσταση κεφαλαίου / εργασίας (η νεκρή εργασία αντικαθιστά τη ζωντανή εργασία), επειδή η αναδιάρθρωση της δεκαετίας του 1980 γίνεται με βάση την αύξηση της παραγωγικότητας και όχι με βάση την αύξηση της παραγωγής (ρυθμός ανάπτυξης) . Συνέπεια: αριθμητική μείωση του εργατικού δυναμικού και εισαγωγή και ειδικότερα  πλήρης ενσωμάτωση της τεχνο-επιστήμης στην παραγωγική διαδικασία (ρομποτοποίηση και μηχανοργάνωση).

- Το παραγωγικό πρότυπο (εργοστασιακό μοντέλο) αντικαθίσταται σταδιακά από το οργανωτικό πρότυπο (μοντέλο επιχείρηση-δίκτυο που ξεκίνησε από τις πολυεθνικές).

- Όλη αυτή τη διαδικασία δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την "παγκοσμιοποίηση" της δεκαετίας του 1990 και τη χρηματιστικοποίηση των οικονομιών. Η αποστράγγιση των αποταμιεύσεων και ιδιαίτερα η συγκέντρωσή τους στα συνταξιοδοτικά ταμεία ή άλλα επενδυτικά funds επέτρεψαν την έκφραση μιας νέας μορφής εξουσίας μέσω της προτεραιότητας που δίνεται στην κεφαλαιοποίηση (βλ. η εντατική διαδικασία συγχωνεύσεων εξαγορών) σε σχέση με τη συσσώρευση (αυτό που λέμε περιορισμένη αναπαραγωγή σε σύγκριση με την παραδοσιακή έννοια της διευρυμένης αναπαραγωγής , βάση της καπιταλιστικής δυναμικής.

Η εύκολη πίστωση, υπό την εποπτεία των τραπεζών, οι οποίες είναι υπό τον έλεγχο των κρατών και γενικότερα διάφορες μορφές πλασματικού κεφαλαίου έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, πολλές από τις οποίες δεν παρουσίασαν κριτήρια a priori αποδοτικότητας και ως εκ τούτου εμπίπτουν στο σοιχηματικό ρίσκο, συνήθως βασισμένο στη χρηματιστικοποίηση ( δεν υπάρχει αποσύνδεση ).

- Η ενσωμάτωση της τεχνο-επιστήμης, η αναστροφή της Φορντικής αλυσίδας, το just in time και μηδέν στοκ είναι απόπειρες να ελεγχθεί ο χρόνος για να συντηχθούν ο χρόνος σχεδίασης, ο χρόνος παραγωγής και ο χρόνος κυκλοφορίας, αλλά αυτό απαιτεί έλεγχο του χώρου, επομένως ένα δίκτυο μεταφορών και τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων. Εδώ και πάλι, ξαναβρίσκουμε το ζήτημα του κράτους , ταυτόχρονα λιγότερο ισχυρό ως «εποικοδόμημα» (στην πραγματικότητα ποτέ δεν ήταν παρά μόνο για μια σύντομη ιστορική περίοδο) και πιο ισχυρό στο βαθμό που λειτουργεί ως «βάση» του κεφαλαίου.

Στην οργάνωση της εργασίας

- Στην ρευστότητα της παραγωγής πρέπει να αντιστοιχεί πρώτον μια ευελιξία στην εργασία:
ικανότητα να αλλάξουν θέση εργασίας, προσαρμοστικότητα, δια βιου μάθηση, ετησιοποίηση του χρόνου εργασίας, αμφισβήτηση του χρόνου εργασίας ως απόλυτο πρότυπο της σύμβασης εργασίας και ανακάτεμα του χρόνου (εργασία, εκπαίδευση, stages) και των χώρων εργασίας (πότε αρχίζει και πότε σταματά ο χρόνος εργασίας;) και δεύτερον, η ευελιξία της εργατικής δύναμης  : εσωτερική και εξωτερική κινητικότητα, ανάπτυξη των άτυπων μορφών συμβάσεων εργασίας και στάτους (προσωρινές, ορισμένου χρόνου, επιδοτούμενες θέσεις εργασίας).

Σημείωση  : θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτή η ευελιξία έχει "επιστρέψει" από την αλλαγή του κύκλου. Στον κύκλο των αγώνων των ετών 1960-1970, η ευελιξία ήταν κυρίως εργατική (κοπάνες, αντιστροφή της σειρά παραγωγής ) και ήταν μέρος μιας επιθετικής πρακτικής  της  άρνησης της εργασίας ενώ έγινε εργοδοτική ευελιξία στον κύκλο αναδιάρθρωσης της δεκαετίας του 1980 και αποτελεί μέρος της κρίσης της εργασίας, στην οποία η εργατική δύναμη χάνει την πρωτοβουλία, ιδίως δεδομένου ότι δεν μπορεί να στηρίζεται στα παλαιά φρούρια  εργαζομένων που ήταν τα κύρια θύματα αναδιάρθρωσης. 

- Η αλυσίδα του φορντισμού έχει μειωθεί σημαντικά χωρίς να εξαφανιστεί, ακόμα και αν δεν υπάρχουν πλέον απεργίες και κινήματα ενάντια στον κολασμένο ρυθμό , ωστόσο το πρόβλημα των ρυθμών παραμένει στο βαθμό που λαμβάνουν άλλες μορφές με την επέκτασή τους στον τριτογενή τομέα (από τον αριθμό των φακέλων προς διευθέτηση για παράδειγμα).

- Από τα προσόντα που αποκτήθηκαν και τις εθνικά ή / και εταιρικά αναγνωρισμένες ενώσεις, περνάμε στα προσόντα που απαιτούνται από μια συγκεκριμένη εταιρεία της οποίας τα κριτήρια είναι πολύ θολά και εκφράζονται από τη νέα έννοια της (ατομικής) ικανότητας (competence). Πρόσληψη σύμφωνα με την υποτιθέμενη ικανότητα γίνεται ένα ταξίδι με ατομικά εμπόδια στο οποίο πρέπει να αναπτύξει τους δικούς του "ανθρώπινους πόρους" ως ανθρώπινο κεφάλαιο.

- Αυτή η εξατομικευμένη ικανότητα οδηγεί στην όλο και μεγαλύτερη  εξατομίκευση των μισθών ... και των στάτους . Ότι οι εργαζόμενοι κέρδισαν με την μείωση των ιεραρχικών επιπέδων που χαρακτήριζαν την αλυσίδα φορντισμού και τεϋλορισμού, δεν συνέθηκε με τον συλλογικό μισθό όπως θα μπορούσε να είναι εν μέρει στην περίπτωση του μεγάλου εργοστασίου του φορντισμού, επειδή κάθε εργαζόμενος (ή μια μικρή ομάδα) είχε τους δικούς του στόχους να επιτύχει.

- Αν τα συνδικάτα παραμένουν υποστηρικτές της εργατικής δύναμης εν γένει και μπορεί να χρειαστεί να συνδιαχειριστούν όπως στην Γερμανία και την Σουηδία ή να υπογράψουν γενικές συμφωνίες "win / win" ευελιξίας και ασφάλειας όπως στη Δανία ή να ζητήσουν να συμμετέχουν περισσότερο στις επιχειρηματικές αποφάσεις, όπως η θέση της CFDT και η τελευταία ANI φαίνεται να δείχνουν, δεν μπορούν πλέον να υπερασπιστούν τους εργαζόμενους από μέρα σε μέρα, καθώς η εργασιακή εμπειρία έχει γίνει ατομική  και  η εργατική ταυτότητα  ή του "εργαζόμενου" (αν υπάρχει) αρνητική.

Η ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων και το νέο μάνατζμεντ είναι τώρα στο επίκεντρο των οργανωτικών προτύπων και προχωρούν στην διεξαγωγή των διαφόρων μειώσεων προσωπικού και άλλων κοινωνικών σχεδίων για τα οποία οι εκπροσώποι του προσωπικού δεν μπορούν, ως επί το πλείστον, παρά να συμφωνήσουν.

- Η  εργασία-λειτουργία επιβάλεται ενώ η έννοια επί της παραγωγικής εργασίας χάνει την κεντρικότητά της. Για το κεφάλαιο, σε κάποιο βαθμό, κάθε εργασία είναι παραγωγική, αλλά ο όρος έχει αλλάξει νόημα. Η εργασία γίνεται μια ψυχαναγκαστική και πειθαρχική δραστηριότητα, μια καθεαυτή δαπάνη ενέργειας.

Στο επίπεδο της αγοράς εργασίας

- Η  γενική τάση είναι για πλεονάζον προσωπικό: η αγορά εργασίας δεν είναι σε θέση να απορροφήσει όλους τους νεοεισερχόμενους και αυτό ισχύει στη Γαλλία και στην Ευρώπη, όπου το φαινόμενο αυτό επιδεινώνεται με την επέκταση της εργασίας πέρα από τα 60 χρόνια, όπως και στην Κίνα! Το ποσοστό αυτό ανεβαίναι από τις απολύσεις, αλλά αποσβένεται σε χώρες που έχουν προστασία από το κράτος πρόνοιας. Η ανεργία θα μπορούσε επομένως να είναι πολύ υψηλότερη από ό, τι είναι και οποιαδήποτε οικονομική ανάκαμψη δεν σημαίνει κατ 'ανάγκη αύξηση της απασχόλησης δεδομένου ότι οι εταιρείες θα δώσουν προτεραιότητα στην αύξηση της παραγωγικότητας και γνωρίζουμε ότι για την αύξηση της απασχόλησης πρέπει όλα τα πράγματα να είναι ίσα (π.χ. από δημογραφική άποψη αυτή θα είναι μια τροχοπέδη για ακόμα είκοσι χρόνια), ο ρυθμός αύξησης της παραγωγής πρέπει να είναι υψηλότερος από το ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας, γεγονός που θα απαιτούσε ρυθμό ανάπτυξη του επιπέδου της μεταπολεμικής έκρηξης, πράγμα απίθανο βραχυπρόθεσμα.

- Η ανεργία έχει γίνει δομική και άνεργοι δεν αποτελούν πλέον ένα βιομηχανικό εφεδρικό στρατό  σε αντίθεση με αυτό που αναφέρει ο  Μαρξ για τον δέκατο ένατο αιώνα. Κάθε άνεργος, όπως άλλωστε κάθε εργαζόμενος πρέπει να εργαστεί για την απασχολησιμότητά του. Αυτό είναι σαν να πρέπει να δημιουργήσει αυτός ο ίδιος την απασχόλησή του σε μια  κοινωνία εργαζομένων χωρίς εργασία. Εξ ου και η επιτυχία της ιδεολογίας του αυτο-επιχειρηματία (auto-entrepreneur).

- Η ρευστότητα της παραγωγής και η ευελιξία της εργασίας βρίσκονται εδώ με τη μορφή μιας νέας κατάτμησης της αγοράς εργασίας σε σχέση με εκείνη του φορντισμού η οποία στηρίχθηκε κεντρικά στα προσόντα και την ιεραρχική υπαγωγή μέσω των δικτύων Parodi. Ήταν ένα είδος εσωτερικής κατανομής κατά κάποιο τρόπο, για παράδειγμα, ανάμεσα στους ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργάτες. Σήμερα έχουμε να κάνουμε με τον κατακερματισμό, με τη μορφή των διαφόρων αγορών εργασίας που διαχωρίζουν για παράδειγμα τους εισερχόμενους και εκείνους που έχουν ήδη θέση, τους νέους και του λιγότερο νέους, τους πάνω από 50 χρονών, κλπ..

- Η θηλυκοποίηση της απασχόλησης είναι σημαντική επομένως  η μισθωτή σχέση εξακολουθεί να επιβάλλεται παντού: η αποουσιαστικοποίηση της εργατικής δύναμης δεν σημαίνει το τέλος της εργασίας.

Αυτή η θηλυκοποίηση της εργασίας είναι κατάλληλη για μια  τριτογενοποίηση των δραστηριοτήτων στην κεφαλαιοποιημένη κοινωνία. Πράγματι, η φύση πολλών θέσεων εργασίας στον τριτογενή τομέα είναι εφήμερη, ρευστή και απαιτεί ευελιξία και ταιριάζει με τις απαιτήσεις ενός μέρους του γυναικείου εργατικού δυναμικού (και των "νέων") για θέσεις εργασίας με άτυπες συμβάσεις ( όλες οι θέσεις  μερικής απασχόλησης δεν είναι , συνεπώς «ταπείνωση» ).

- Οι άτυπες μορφές συμβάσεων είναι σε καθαρή αύξηση, αλλά αυτές αφορούν περισσότερο τις ροές (εισερχόμενους) απ’ ότι τα αποθέματα (εργαζόμενοι που έχουν ήδη θέση). Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στην περίπτωση της Γαλλίας όπου αυτές οι συμβάσεις περιλαμβάνουν περίπου το 15% του εργατικού δυναμικού, αλλά με σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με τις κατηγορίες, οι άνδρες μεταξύ τριάντα και πενήντα χρόνια είναι οι πιο " εγγυημένοι " οι νέοι κάτω των τριάντα έχουν τις πιο επισφαλείς συνθήκες, ιδίως εάν είναι χωρίς προσόντα που αποκτήθηκαν ή επιβλήθηκαν.

Η γαλλική κατάσταση εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερη, διότι η ιδεολογία του εξειδικευμένου εργαζόμενου  παραμένει  περισσότερο από οπουδήποτε αλλού από την πλευρά των εργαζομένων, όπως και από την πλευρά των εργοδοτών. Το αποτέλεσμα είναι μια ισχυρότερη αντίσταση και από τις δύο πλευρές,  με την διακηρυγμένη απαίτηση για μια "πραγματική" εργασία και όχι απλά μια δουλειά που παρέχει πρόσβαση σε εισόδημα.

- Ακόμα και αν είναι οι ροές που έχουν πληγεί περισσότερο από την εργασιακή ανασφάλεια και οι ροές αυτές παραμένουν μειοψηφία, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο αριθμός τους αυξάνεται μηχανικά. Αυτό δεν είναι τόσο η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία ή ο κακός χαρακτήρας των εργοδοτών διψασμένων για κέρδος η αιτία όσο η ίδια η φύση της νέας παραγωγικής διαδικασίας που απαιτεί λιγότερη συσσώρευση και ακινησία (στην παραγωγή και στην εργατική δύναμη) και περισσότερη κεφαλαιοποίηση.

- Αλλά αυτή η τάση προς την ανασφάλεια δεν είναι ούτε μοιραία (π.χ. το γαλλικό κράτος σήμερα συνεχίζει να μόνιμο διορισμό, σύμφωνα με την αρχαιότητα, των βοηθητικών υπαλλήλων ή εργολάβων, ακόμη και αν το εξυπηρετούν κυκλικά ως μεταβλητή προσαρμογής ) ούτε φορέας μιας νέας μορφής υποκειμένου που διαμορφώνει ένα πρεκαριάτο σύμφωνα με το μοντέλο του παλιού  προλεταριάτου. Πράγματι, αν το πιστέψουμε αυτό πρώτα απ’ όλα συγκαλύπτεται η αποουσιαστικοποίηση της εργατικής δύναμης , τόσο από την άποψη του ρόλου της στην αξιοποίηση του κεφαλαίου όσο και από την άποψη της τάσης για μια σχετική αύξηση του πλεονάσματος του πληθυσμού από τη σκοπιά της καπιταλιστικής μισθωτής σχέσης και αυτό ισχύει τόσο για τις ανεπτυγμένες  χώρες όσο και για τις «αναδυόμενες» χώρες, όπως η Κίνα. Στη συνέχεια αυτό θα σήμαινε ότι αυτοί οι επισφαλείς εργαζόμενοι έχουν ίδιες ή ανάλογες συνθήκες.

Οι μετασχηματισμοί γύρω από την επισφαλή εργασία (Gzavier)

Συζητήσαμε σε αυτό το μέρος αρχικά  την αποστασιοποίησή μας από την έννοια του επισφαλούς  ή ακόμα του πρεκαριάτου στη γενικευμένη τους έννοια και όπως παρουσιάζεται σήμερα και αυτό για δύο βασικούς λόγους:

Πρώτον, η κατάσταση των "επισφαλών" μπορεί να αναφέρεται σε πολλές διαφορετικές όσο και άνισες καταστάσεις: από τον φοιτητή κατά την διάρκεια κάποιων χρόνων έως τους περιστασιακά εργαζόμενους στο χώρο του θεάματος περνώντας στους πενηντάρηδες ανέργους τίποτα δεν τους συνδέει πραγματικά (αντικειμενικά). Θα το αναπτύξουμε αυτό με περισσότερες λεπτομέρειες αργότερα.

Δεύτερον, η χρήση αδιακρίτως τόσο από τα μέσα ενημέρωσης όσο και από την άκρα αριστερά του όρου επισφαλής (όρος που εισήχθη από τους νεο-εργατιστές) όσο και του πρεκαριάτου εξιδανικεύει απολύτως το παρελθόν μετά τον πόλεμο μέχρι 70:

Μόνο μια μικρή υπενθύμιση, η ανωτέρω περίοδος δεν ήταν λαμπρή για όλους κάθε άλλο: από αυτήν προέκυψαν θανατηφόρες επαγγελματικές ασθένειες μη αναγνωρισμένες ως τέτοιες που σχετίζονται με τον αμίαντο και τον μόλυβδο, σιδερένια πειθαρχία που επιβλήθηκε από τους εργοδηγούς στην αυτοκινητοβιομηχανία όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας? οικοτόποι με ανθυγιεινές συνθήκες στέγασης, παρά την κατασκευή δημόσιων κατοικιών στα προάστια, φτωχογειτονιές των εργαζομένων μεταναστών, δημόσια λουτρά, κλπ ... όσον αφορά στις συνθήκες διαβίωσης.

Η «άνεση» ήταν τέτοια, η εργασία τόσο άφθονη και τέλεια ώστε αυτά να τελειώσουν με την έκρυξη του 68 στη Γαλλία και αλλού. Τα 30 ένδοξα χρόνια μας δεν είναι αυτό που φαίνονται να είστε σίγουροι: ένα μυθικό παρελθόν.

Και στο κάτω μέρος είναι το κόκκινο νήμα της ταξικής πάλης που έχει σπάσει καθώς η εργατική μνήμη απορρίπτεται από τα παιδιά των προλετάριων που προτιμούν να γίνουν σεκιουριτάδες ή οτιδήποτε άλλο παρά εργαζόμενοι σε οποιαδήποτε αλυσίδα.

Στο ίδιο πνεύμα, η έννοια του πρεκαριάτου τείνει να επιβληθεί αντί της εργατικής τάξης που είναι όλο και λιγότερο παρούσα σε οποιοδήποτε αγώνα, εκτός από αμυντικό. Για όλους εκείνους που δεν θέλουν να εγκαταλείψουν το επαναστατικό υποκείμενο βρήκαν ένα νέο στους "επισφαλείς". Παρά ταύτα  αυτό το υποκείμενο μου φαίνεται ότι ξεφεύγει εντελώς από ό, τι θα μπορούσε να είναι τάξη, η διασπορά των συνθηκών  είναι πολύ έντονη και αυτό από την ευελιξία που απαιτείται παντού όπως στις υπεργολαβίες και είναι η εργατική κοινότητα που εξαφανίζεται.

Συνοψίζοντας:

Η φύση της επισφαλούς εργασίας είναι αυτή του ποδαριού (job), αρχέτυπο που εδραιώθηκε στην προσωρινότητα, αλλά βλέπουμε να επιβάλει επίσης άμεσα στις δημόσιες υπηρεσίες με τους συμβασιούχους. Η επισφαλής εργασία είναι ανάμεσα σε δύο καταστάσεις, μια προσωρινή κατάσταση όπου είναι συνδεδεμένη με τον κόσμο της εργασίας και την ίδια στιγμή όχι εξ ολοκλήρου καλυπτόμενη από αυτόν και όσων απορρέουν από αυτόν τα δικαιώματα και τα πλεονεκτήματα.

Στους αγώνες της δεκαετίας του '70 αυτή η μορφή απασχόλησης ήταν επίσης ένας τρόπος αντίστασης στο πρότυπο του μισθωτού, η αντιστροφή της αλυσίδας στα εργοστάσια και οι περίοδοι μιας περιθωριακής τότε ανεργίας. Σήμερα είναι το κεφάλαιο επιστρέφει σ’ αυτές τις πρακτικές και είναι οι εργάτες που είναι ικέτες. Ως εκ τούτου υπάρχουν θεμελιωδώς διαφορετικές στάσεις από τη μία δουλειά στην άλλη στην προβληματική των αγώνων που μπορεί να έχει αυτό το φευγαλέο πρεκαριάτο:

- Στις μεγάλες επιχειρήσεις οι επισφαλείς εργαζόμενοι είναι πλήρως χαμένοι στη μάζα των άλλων εργαζόμενων και αυτό τους οδηγεί είτε να είναι ακόλουθοι σε σχέση τα κινήματα διεκδίκησης που δεν τους αφορούν απαραίτητα άμεσα ή να προωθούν τις δικές τους διεκδικήσεις, αλλά σε απομόνωση από τους άλλους.

- Αντίθετα, σε ορισμένους τομείς του εμπορίου και της εστίασης ή της φιλοξενίας, της οικοδομής και των δημόσιων έργων και γενικά σε πολύ μικρές επιχειρήσεις (ΠΜΕ), η απομόνωση είναι αρχέτυπη και γεωγραφική καθώς οι επισφαλείς είναι συχνά η μόνη κατηγορία εργαζομένων που απασχολούνται, αλλά μια κατηγορία διασκορπισμένη σε πολλούς εργασιακούς χώρους των οποίων η ενότητα δεν εκδηλώνεται, στην καλύτερη περίπτωση, παρά μόνο στον αγώνα.

Η ενότητα δεν μπορεί να επιβληθεί, ιδιαίτερα όχι από πάνω και ακόμη λιγότερο από τα συνδικάτα ή τα περιθώρια τους που τους θέλουν να «ανήσυχους». Η ενότητα στο χώρο εργασίας είναι να προσπαθήσουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια της κατάστασης, της θέσης, τις κατηγορίας των μισθών, κ.λπ. ... Αλλά αυτό ποτέ δεν το έχουν οργανώσει τα συνδικάτα να περάσουν κάποιο εμπόδιο που θέτει το νόημα της επισφαλούς ή μη εργασίας. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ενδιαφέρον για έναν επισφαλώς εργαζόμενο να «κάνει καλά τη δουλειά του, του ποδαριού» ενώ είναι στο περιθώριο και μπορεί να απολυθεί χωρίς προειδοποίηση ή σχεδόν. Αλλά η «ειδίκευση» παραμένει μια μεγάλη συνδικαλιστική αξία, ενώ οι επισφαλείς εργαζόμενοι δεν δεσμεύονται παρά μόνο από το μισθό. Διαφορετικά, η ενότητα που δεν υπάρχει αντικειμενικά είναι πολύ δύσκολο να συσταθεί αλλιώς παρά μόνο με συνθήματα κενά νοήματος.

Αυτή είναι η αποουσιαστικοποίηση της εργατικής δύναμης, που εξηγεί την επισφαλή εργασία, επειδή δεν υπάρχει πρωτίστως η επιθυμία να γίνει η εργασία επισφαλής. Το φαινόμενο αποδίδεται στην πραγματικότητα στο πλαίσιο της ευρύτερης κρίσης της εργασίας εν γένει ακόμα και αν φυσικά μιλάμε για έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η μισθωτή σχέση με τη μορφή της απασχόλησης.

Αυτό που ενδιαφέρει ουσιαστικά το κεφάλαιο είναι να διατηρήσει τις δυνατότητες απασχολησιμότητας σε τέτοιο σημείο ώστε ο ίδιος ο άνεργος να πρέπει να σπαταλά ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του στην αναζήτηση μιας υποθετικής εργασίας.

Εν κατακλείδι: η μισθωτή σχέση ως σχέση υποτέλειας

- Η μισθωτή σχέση είναι καταναγκασμός στην απασχόληση και νομισματική υποταγή, αλλά ενεργεί επίσης ως δόμηση των κοινωνικών σχέσεων (κοινωνικοποίηση, ένταξη, δικαιώματα).  Κατά συνέπεια, αυτή η υποτέλεια δεν είναι υποταγή, αλλά  αλληλεξάρτηση. Το κεφάλαιο είναι επίσης κοινωνική σχέση και σε αντίθεση με ό, τι λέει ο Touraine στο τελευταίο του βιβλίο: υπάρχει ακόμα κοινωνία στον καπιταλισμό. Γι 'αυτό μιλάμε για την κεφαλαιοποιημένη κοινωνία.

- εξακολουθεί να πλαισιώνεται από το κράτος, όπως επίσης και η «αγορά εργασίας» που δεν αποτελεί μια πραγματική αγορά, λόγω της ύπαρξης ενός ελάχιστου μισθού και μιας δομικής ακαμψίας, λόγω της ύπαρξης Κώδικας Εργασίας και γενικότερα από το γεγονός ότι η εργατική δύναμη δεν είναι εμπόρευμα , ή σε κάθε περίπτωση δεν είναι ένα εμπόρευμα όπως κάθε άλλο.

Η μισθωτή σχέση περιλαμβάνει άλλωστε τώρα μια πολύ πιο άμεση σχέση με το κράτος μέσω των κοινωνικών εισοδημάτων, των ενισχύσεων για την απασχόληση, των εισοδημάτων αλληλεγγύης και άλλων μέτρων ένταξης ή επανένταξης, παρά μια σχέση με τις επιχειρήσεις. Η αντίφαση δεν είναι πλέον κεντρικά αυτή που προκύπτει μέσα από τις σχέσεις παραγωγής και έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε εκμετάλλευση ακόμη και εκτός της μαρξιστικής αναφοράς (υπεραξία και ποσοστό εκμετάλλευσης), αλλά στην δυσκολία να αναπαραχθεί η κοινωνική σχέση του συνόλου.

- Ο αγώνας πρέπει να είναι η πρώτη πάλη εναντίον αυτής της υποτέλειας, χωρίς να πέσουμε στην καθαρότητα της άρνησης της εργασίας που δεν λαμβάνει υπόψη τη συνολική δομή των κοινωνικών σχέσεων και το χαρακτήρα της αμοιβαίας εξάρτησης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Πρέπει να επωφεληθούμε σήμερα τόσο από το γεγονός της αποουσιαστικοποίησης της εργατικής δύναμης που παράγει η ίδια στην καλύτερη περίπτωση ένα χάσμα σε σχέση με το εργασιακό πρότυπο ή τουλάχιστον μια αποστασιοποίηση σε σχέση με την εργασία ως αξία που οι εργοδότες και το κράτος επιθυμούν να προωθήσουν, παρά ή εξαιτίας της απόδειξης της ανεπάρκειας, αν όχι του ψεύδους του μαρξιστικού νόμου της αξίας  όσο και των πρακτικών ανυποταξίας που υπάρχουν ήδη εδώ και εκεί.